به گزارش خبرگزاری اهل بیت(ع) ـ ابنا ـ دکتر «محمدجواد ظریف» با حضور در مجلس شورای اسلامی در رابطه با مسائل سیاست خارجی و دیپلماسی اقتصادی به نمایندگان مردم گزارش داد.
محورهای سخنان وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران در جلسه علنی صبح امروز یکشنبه 15 تیرماه 1399 به شرح زیر است:
- در ابتدا باید بگویم که من اولین بار است که در مجلس جدید حضور پیدا می‌کنم، در اینجا باید به اعضا، رئیس و هیات رئیسه مجلس تبریک عرض کنم و برای همه نمایندگان محترم از خداوند متعال توفیق خدمت به مردم بزرگ ایران را مسئلت دارم.
- امروز دنیا شاهد یک تحول عمده در روابط بین الملل است که شاید در 100 سال گذشته یا لااقل در 70 سال گذشته بعد از پایان جنگ جهانی دوم بی سابقه است. این تغییرات در روابط بین الملل بنیادین بوده و ماهیت بسیاری از مفاهیم و روابط بین الملل در حال تغییر است.
- این تحولات از پایان امپراطوری شرق شروع شد، البته غربی‌ها فکر می‌کردند که این پایان یعنی پیروزی جبهه غرب، اما به سرعت فهمیدند که شرایط جدیدی بر روابط بین الملل حاکم شده و غرب هنوز تاوان اشتباه برداشتی که در ابتدای دهه 90 میلادی کرد، را می‌پردازد.
- آنچه که مهم است در شرایط سیال گذار بین المللی که الان 30 سال است در این شرایط قرار داریم و پایانی برای این شرایط دیده نمی‌شود، مهمترین نکته در این وضعیت فهم دقیق و عدم اشتباه است، هر کس در شرایط گذار در تاریخ اشتباه کرده، دچار مشکلات اساسی شده و برخی حکومت ها نیز در این وضعیت به پایان رسیدند.
- متاسفانه ایران هم در تاریخ معاصر در مقاطع گذار به دلایل مختلفی علی رغم اهمیت موقعیت ژئوپولتیک و استراتژیک، نتوانسته تا قبل از انقلاب اسلامی نقش بسزایی را در این شرایط ایفا کند، فرصت ها از دست رفته، شاید به خاطر آنکه در گذشته جهت گیری‌های جهانی شناخته نشده و کنش گری فعال و شاید انسجام داخلی نداشته است. همچنین مهمتر از تمام این مسائل این بوده که نخبگان جامعه ما در شرایط گذار نه تدبیر و نه شجاعت کافی داشته اند تا در شرایط گذار بتوانند وضعیت کشور را به شکلی مدیریت کنند تا این شرایط به نفع کشور تمام شود.
- امروز شرایط گذار دو مشخصه مهم دارد؛ مشخصه اول "شدن مداوم" یا "سیالیت" همه جانبه، ائتلاف های کوتاه مدت و فرصت طلبانه و تحول در مفاهیم است.
- و تحول دوم جا به جایی مراکز و کانون‌های قدرت در روابط بین المللی حرکت از جهانی که همه چیز آن در غرب اتفاق می‌افتد از اتفاقات مهم تا تصمیم گیری‌های مهم همه غرب‌محور بود، به جهانی که امروز پساغربی شده است یعنی جهانی که در آن غرب محور تمام تحولات بین‌المللی نیست.
* امام خمینی(ره) و تحول در نظام بین الملل
- اما موضوع اول که تحول در مفاهیم است همه مفاهیم بین‌المللی و همه روابط سیاسی دچار تحول بنیادین شده است. نه اینکه مفاهیم قبلی نابود شده ، اما مفاهیم جدیدی جایگزین شده است که فرصت ویژه‌ای را برای کشورهایی نظیر جمهوری اسلامی ایران ایجاد کرده و امام راحل(ره) اولین فردی بود که این تحول را تشخیص داد. اگر نامه امام به «گورباچف» را ملاحظه کنید می‌بینید که در آن زمان حضرت امام این تحول را تشخیص دادند و به دنبال ایشان خلف صالح مقام معظم رهبری (مدظله العالی) همین روش را ادامه دادند.
- آنچه که تحول پیدا کرده این است که امنیت و قدرت دچار تحول شده و مفاهیم جدیدی می‌تواند امنیت ساز باشند و می‌توانند امنیت را ایجاد کنند، دوم اینکه جهان فقط غرب نیست و حتی در درون غرب یک جنگ داخلی بین قدرت و نظام لیبرالی جهانی شکل گرفته است، قدرت‌های غیرغربی برآمدند، برآمدن چین و برآمدن کشورهای تازه ظهور و همین نگرانی آمریکا از ابتدای دهه 90 بوده و همه سیاست‌هایی که آمریکا دنبال کرده به خاطر این بوده که فکر می‌کرده در این شرایط انتقالی اگر سریع نجنبد ، امکاناتش را از دست می‌دهد.
- برای اینکه آمریکا بتواند شرایط قدیم را نگه دارد یعنی آمریکا امروز به عنوان یک قدرت ارتجاعی قدرتی که تلاش می‌کند شرایط گذشته را که به نفعش بوده است نگه دارد و از رو آمدن مفاهیم جدید قدرت جلوگیری بکند ، این است که تمام دنیا را امنیتی بکند، کما اینکه اگر امروز ملاحظه کنید می‌بینید که آمریکا کرونا را هم امنیتی کرده ، یعنی با چین برخوردی می‌کند که انگار ویروس کرونا یک تحول امنیتی است ، گرچه برخی تئوری‌هایی در مورد امنیتی بودن کرونا از هر دو طرف (وجود ارد)، اما آمریکا به دلیل دیگری این را امنیتی‌سازی می‌کند که بتواند خود را حفظ کند.
- در کنار آن آمریکا تلاش می‌کند جمهوری اسلامی را با عنوان یک قدرتی که می‌تواند در شرایط جدید با شناخت صحیح از این وضعیت انتقالی برآید ، امنیتی کند. در این شرایط یک فضا برای کنشگری ایران به وجود آمده و ما باید این را بپذیریم، اگر در شرایطی هم می‌شد گفت که امر محتوم در دنیا وجود دارد- گرچه بر اساس تفکر اسلامی ما معتقد به محتوم بودن و جبر نیستیم - اما امروز تفکر محتومی‌بر پایه همه مبانی روابط بین‌الملل غلط است و هیچ امر محتومی در جهان وجود ندارد و همه چیز در حال شدن است، و انسان و کشورها به عنوان قدرت‌های کنشگر می‌توانند تأثیرگذار باشند. هرگونه محتوم انگاری به معنی تصمیم در برابر قدرت هاست. محتوم‌انگاری خطر جدی که جوامع را تهدید می‌کند و ما باید بپذیریم که ما کنشگر هستیم و ما تأثیرگذاریم و ما می‌توانیم آینده خودمان را شکل بدهیم. امروز شرایطی شده است که نه تنها کشورها، بلکه یک فرد انسانی می‌تواند در تحولات بین‌المللی تأثیرگذار باشد.
- در این شرایط که جمهوری اسلامی‌با یک قدرت واقعی معنایی که امام راحل آن را به خوبی درک کرده بود و به خوبی هم از آن استفاده کرده بودند و مقام معظم رهبری هم در سیاستهای داهیانه شان همین را پیگیری می‌کنند، جمهوری اسلامی یک قدرت در حال برآمدن است و برای همین هم هست که آمریکا یک جنگ تمام عیار به عنوان نماینده نظام قبلی و بعنوان کسی که می خواهد آن روابط کنشگری نظام قبلی را حفظ کند، بر جمهوری اسلامی حاکم کرده است.
* چهار اقدام آمریکا برای تضعیف ما چیست؟
- در این جنگ تمام عیار آمریکا می‌خواهد چند کار انجام دهد که مهمترین آن یک برساخته است و در واقع یک مفهوم‌سازی است و آن این است که از ایران یک تهدید امنیتی ایجاد کند. وقتی از ایران یک تهدید امنیتی ایجاد کرد موضوع ایران می‌شود موضوع مکان‌ها و حوزه‌هایی که آمریکا در آنها اقتدار دارد، مثل شورای امنیت و یا به حوزه‌های امنیتی اقتصاد بکشاند و بتواند از ضرب امنیتی در اقتصاد جهانی - کما اینکه یکی از کارهای مهمی‌که در زمان اوباما انجام داد با علم به اینکه در حال از دست دادن قدرت خود است ، ضرب‌‌های اقتصادی جهانی را امنیتی‌سازی کرد مثل بحث‌های مبارزه با پولشویی و مبارزه با تأمین مالی تروریسم و اقداماتی از این قبیل که توانست دنیا را در یک حوزه‌هایی گرفتار کند و از آن حوزه‌ها همه دنیا را برای اهداف امنیتی استفاده کند . نظام اقتصادی آمریکا در این فاصله توانست یک قدرت ویژه‌ای را بر نظام اقتصادی جهانی پیدا کند و این‌ها هستند که جمهوری اسلامی باید در بین‌شان بازی کند.
- دومین کاری که آمریکا تلاش کرده تا انجام دهد بعد از امنیتی سازی ایران، اجماع سازی علیه ایران است، کما اینکه از دی ماه سال 1396 تا هفته گذشته 4 جلسه ویژه شورای امنیت با فشار آمریکا برای اعمال فشار بر ایران تشکیل شده، جلسه‌ای که در بهمن ماه 96 نماینده وقت آمریکا در مورد موضوع اغتشاشات برگزار کرد، جلسه‌ای که به ریاست آقای پمپئو برگزار شد و جلسه ای که با حضور آقای ترامپ برگزار شد و جلسه هفته گذشته که با حضور بنده، دبیرکل (سازمان ملل) و آقای پمپئو برگزار شد. در همه این حرکت‌ها به لطف خدا آمریکا منزوی بوده ، کما اینکه ملاحظه کردید در جلسه‌ای که برای اغتشاشات برگزار کرد همه اعضای شورای امنیت در مورد برجام صحبت کردند و در جلسه هفته گذشته آمریکا باز هم برای امنیتی‌سازی ایران تلاش کرد ، همه اعضای شورای امنیت هم بر این اصرار کردند که برجام مهم است و هم بر این اصرار کردند که آمریکا سیاست غلطی را دنبال می‌کند.
- هدف سوم آمریکا روایت سازی‌های جعلی از ایران در منطقه و جهان است، ما باید توجه کنیم که بازی آمریکا در این روایت سازی‌ها چیست و خودمان گرفتار این بازی نشویم.
- چهارمین کاری که آمریکا انجام می‌دهد فشار بر دوستان ایران و هدف قرار دادن منافع ایران در منطقه است که در این حوزه هم نیاز به توجه ویژه ما هست و مهمترین هدفی که آمریکا دنبال می‌کند، جدا کردن مردم از حاکمیت است، ناکارآمد نشان دادن نظام و مشروعیت زدایی به زعم خودشان از نظام است. اگر کتاب بولتون را دوستان نگاهی بکنند، می‌بینید که در پشت همه این سیاست‌هایی که آمریکا دنبال می‌کند به نام فشار حداکثری، این اهداف نهفته است و آمریکایی‌ها این اهداف را دنبال می‌کنند.
* چه باید کرد؟
- حالا ما باید چه کار کنیم، مهمتر از همه انسجام درونی است، سیاست خارجی، حوزه دعوای جناحی و گروهی نیست. به همین دلیل سیاست خارجی در قانون اساسی در حوزه اختیارات مقام معظم رهبری است و سیاستهای کلی نظام در حوزه سیاست خارجی را مقام معظم رهبری یشان تعیین می‌کنند. این یعنی اجتناب از دوگانه سازی و دعوای داخلی در حوزه سیاست خارجی.
- در وزارت امور خارجه تمرکز بر منطقه و همسایگان یکی از سیاست های مهم بوده است. ایران باید به عنوان تولید کننده امنیت و توسعه در منطقه و همسایگانش شناخته شود و بر این اساس همسایگان باید این مهم را دریابند که بهترین روابط را با ایرن دارند؛ به همین دلیل هم ما در 7 سال گذشته بهترین روابط را با کشورهای همسایه از جمله ترکیه، افغانستان، آذربایجان، عراق و پاکستان و با برخی همسایگان جنوبی داشته ایم. بر این اساس می‌توان یادآور شد تعداد سفرهایی که به کشورهایی مانند روسیه و ترکیه داشته ام، بیش از 20 سفر بوده است و سفرهای متعدد به افغانستان و عراق و پاکستان تمرکز بر همسایگی است.
- تلاش شد طی این سال ها نقش مثبتی در منطقه ایفا کنیم، بر این اساس شاهد شکل گیری توافق آستانه هستیم که از جمله اقدامات بارز برای بازگشت آرامش به سوریه است.
- خوشبختانه شکل گیری کنوانسیون دریای خزر که از توفیقات بزرگ جمهوری اسلامی ایران محسوب می‌شود، در قالب سیاست همسیاگی یاب حفظ حقوق مردم ایران در دریای حزر از دیگر اقدامات وزارت امور خارجه در راستای همکاری‌های چندجانبه و منطقه ای به شمار می آید؛ این موضوع براساس سیاست تخلیه قدرت استراتژیک ایران با استفاده از ظرفیت های سیاست همسایگی پاسخ داده ایم.
- در روابط خارجی تلاش شده ضمن اتخاذ یک سیاست همه جانبه و ضمن توجه به مولفه اعتماد به نفس و تکیه بر توان داخلی مورد توجه قرار بگیرد، بر این اساس مشاهده می‌شود که در برابر 6 قدرت جهانی حضور یافتیم و مذاکره انجام شد، تا جایی که به قول ترامپ که سرشان کلاه گذاشتیم یا بولتون نگران یک ملاقات ما با ترامپ باشد، در عین حال این خودباوری و اعتماد به نفس را داشتیم که با چین قراداد استراتژیک 25 ساله مذاکره داریم می‌کنیم.
- در اینجا لازم است به ملت بزرگ ایران بگویم که در قرارداد با چین هیچ موضوع مخفی وجود ندارد و همه چیز کاملا شفاف است که در زمان‌های مختلف اعلام شده است؛ از زمانی که آقای شی با رهبر انقلاب دیدار کرده اند و در مورد روباط استراتژیک صحبت شد، (موضوع را به مردم) اعلام کردیم، در سفر سال گذشته این قرارداد را به چین بردم باز هم اعلام شد، زمانی که چین به پیش‌نویس ما پذیرفت، این موضوع دوباره اعلام شد و آن گاه که چین مذاکره با ما را نیز پذیرفت این موضوع اعلام شد و هر موقع که توافق محقق شود آن را هم اعلام خواهیم کرد.شفافیت کامل در این خصوص وجود دارد. ولی درک این واقعیت که دنیا دارد منابع قدرت در دنیا عوض می‌شود این به معنای این نیست که ما یک گرایش یک طرفه پیدا کنیم و سیاست "نه شرقی و نه غربی" جمهوری اسلامی‌کنار بگذاریم، بلکه به این معنی است که واقعیت های تحولات بین المللی و تغییر منابع قدرت در دنیا را بشناسیم و بر اساس این شرایط گذار از جهان غربی به جهان پساغربی عمل کنیم با اعتماد به نفس و با توجه به ظرفیت های ساختاری.
- مهمترین مساله باز نگه داشتن شریان‌های اقتصادی کشور یکی از سیاست های وزارت امور خارجه محسوب می‌شود، امروزه شاهد فشار و جنگ اقتصادی که در واقع تروریسم اقتصادی آمریکا علیه کشورمان هستیم. اقدامات آمریکا اقدامات زورمدارانه اقتصادی و یا به عبارت درست تر تروریسم اقتصادی.
- در حوزه اقتصاد ما یک تغییر ساختاری و یک تغییر فکری در وزارت خارجه دادیم، تغییر فکری این است که طی 4 دهه گذشته وزارت خارجه به عنوان مجموعه سیاسی- امنیتی تلقی می‌شد، لذا تلاش کردیم این مهم به سیاسی-امنیتی- اقتصادی تغییر جهت دهد که کار دشواری است؛
- از ابتدای ورود به وزارت امور خارجه گفتیم که وزرات امور خارجه باید به معیشت مردم کمک کند تا فشار اقتصادی از دوش آنها برداشته شود. تمام تلاش ما این بود که فشار را از روی مردم بردارد و باری بر معیشت مردم نباش.
- در تحول ساختاری فراگیر اقدام به ایجاد معاونت اقتصادی در وزارتخانه کردیم و یکی از قوی ترین سفرای کشورمان جناب آقای انصاری را به عنوان مسئول در این معاونت منصوب کردیم تا مسائل اقتصادی جدی تر پیگیری شود. در اهداف اقتصادی تجارت با شرق و توجه به سیاست صادرات محور بودن در اولویت قرار دارد.
- وزارت خارجه مسئولیت اقتصادی ندارد، بلکه تسهیل گر است، همچنین برای برطرف شدن مشکلات اقتصادی تلاش کردیم به اهداف ضدایرانی آمریکا با بهره گیری از تهاتر ضربه بزنیم؛ در واقع این موضوع سبب حذف دلار از تبادلات اقتصادی می‌شود که امیدواریم مجلس شورای اسلامی نیز برای کاهش مقاومت های داخلی در راستای تحقق این موضوع کمک کند.
- شکل گیری توافق نامه‌ها در اتحادیه اوراسیا و توجه به منطقه، پیرامون و روابط اقتصادی با همسایگان برای رفع موانع صادرات کالا و خدمات از جمله اهداف وزارت خارجه در شکل گیری توافق نامه‌ها در اتحادیه یاد شده است.
وزارت خارجه برای برطرف کردن مشکلات صادرکنندگان تلاش کرده و به عنوان مثال صادرکنندگان در حوزه ضمانت نامه‌ها با مشکل مواجه بودند که خوشبختانه در این حوزه اقدامات خوبی انجام شده است.
-این فرصت ها در سایت وزارت خارجه برای همگان ارائه شده است، در این بین به شناسایی توانمندی‌های داخلی نیز توجه شده تا بتوانیم بستر خوبی برای صادرکنندگان فراهم کنیم.
- یکی از اتفاقات بسیار ناگوار خروج ایران از تمامی‌کریدورهای ارتباطی منطقه مانند جاده ابریشم بود که ما اهدافی مانند کریدور شمال- جنوب- شرق- غرب و راه آهن شلمچه بصره را دنبال کردیم و همه این اقدامات به خاطر حفظ هاب ارتباطی ایران و منطقه است.
- تاکید بر تجارت با شرق بعنوان برون رفت از محدودیتهای تجاری کشورهای غربی: با توجه به محدودیت های ناشی از تحریمهای ظالمانه آمریکا، دولت با اجرای برنامه‌های مقتضی توانسته است سمت و سوی تجارت خارجی ج.ا.ایران را به طرف شرق و کشورهای همسایه تغییر دهد به گونه ای که اکنون نزدیک به نیمی از مبادلات بازرگانی با کشورهای همسایه صورت گیرد.
- تاکید بر سیاست صادرات محور جهت مقاومت در اجرای تضییقات تجاری آمریکا: وزارت امور خارجه در جهت اجرای سیاست رونق تولید در سال گذشته و همچنین جهش تولید (سال 1399) که تنها راه حل رهایی از وابستگی به صادرات نفت و کسب درآمدهای ارزی از طریق صادرات غیر نفتی است، با بررسی‌های میدانی و در جهت مقابله با فشار حداکثری آمریکا و شکست سیاست های تحریمی و محدود کننده این کشور که بارزترین آن تحریمهای بانکی و اختلال در نقل و انتقال مالی و پولی است پیشنهاداتی را به دستگاههای داخلی ذیربط ارائه نماید.
- بکارگیری تهاتر بعنوان روش اجرائی برای تامین نیازهای اساسی کشور: پاسخ و راهکار پیشنهادی وزارت امور خارجه برای مقابله با این تحرکات، برقراری نظام تجارت تهاتری بوده است که امروز در حال اجرایی شدن است. از این رو ضریب موفقیت هرگونه تهاتری مخصوصا در حوزه کالاهای اساسی و نیازمندی در حوزه صنعت چاره اندیشی برای رفع موانع پیش روی این روش است. وزارت امور خارجه در خصوص موضوع تهاتر ضمن بسیج امکانات خود، سازماندهی لازم را در بخشهای اقتصادی نمایندگیهای ج.ا.ایران در خارج از کشور بعمل آورده و دستور العمل های لازم را به سفارت خانه‌های ذیربط داده است.
- تاکید بر ایجاد ثبات در تجارت خارجی و باز تعریف الگوی روابط اقتصادی خارجی مبتنی بر تقویت و پایدار کردن همکاری‌های اقتصادی با کشورهای همسو و همسایه از طریق:
الف: امضای موافقتنامه تجارت ترجیحی با اتحادیه اقتصادی اورآسیا (5 آبان 1398): پیوستن به اتحادیه فوق (در راستای تقویت دیپلماسی اقتصادی با تمرکز بر ورود به بازارهای جهانی و منطقه ای و جذب سرمایه گذاری خارجی بویژه با کشورهای همسایه) ، جایگاه کشورمان در ترانزیت کالا و انرژی در منطقه بویژه کریدور شمال- جنوب را ارتقاء داده و ضمن کاهش فشارهای وارده به تعاملات بانکی و پولی بین‌المللی کشور در شرایط تحریمی، به بخش های اقتصادی کشور این اجازه را می دهد که از تخفیف های تعرفه ای تجاری آن اتحادیه استفاده زمینه را برای صادرات به کشورهای عضو هموار نماید. (براساس آخرین آمار اعلام شده مبادلات تجاری جمهوری اسلامی ایران با اتحادیه اوراسیا به رقمی‌بالغ بر دو و نیم میلیارد دلار رسیده است. حضور ریاست محترم جمهوری کشورمان بعنوان مهمان ویژه در نشست سران کشورهای عضو اتحادیه اقتصادی اورآسیا در هشتم لغایت نهم مهرماه 1398در شهر ایروان – ارمنستان نقطه عطفی در دیپلماسی چندجانبه اقتصادی منطقه ای کشورمان به شمار می رود.)
تلاش برای فعال سازی موافقت تجارت ترجیحی با دیگر کشورها از جمله دی-8 و اکو و کشورهایی که ظرفیت تبدیل شدن به بازارهای کالاهای ایرانی را دارند، از برنامه‌های مهم وزارت امور خارجه است.
ب: تعریف چارچوب های جدید برای روابط با دو کشور چین و روسیه و ایجاد مکانیسمهای رایزنی دائمی با کشورهای یاد شده، به ویژه مشارکت در ابر پروژه یک کمربند یک راه چین
ج: توجه ویژه در روابط اقتصادی با کشورهای همسایه از طریق تقویت نمایدگی‌های جمهوری اسلامی ایران در این کشورها
- ارائه پیشنهادها برای تهیه و تدوین سیاستهای کلی برنامه هفتم توسعه کشور با هدف تعریف مکانیسم هماهنگی کلان روابط اقتصادی خارجی کشور.
- وزارت امور خارجه، همزمان با شیوع ویروس کووید 19 که موجب مختل شدن تقریبا تمامی فعالیتهای اقتصادی و اجتماعی کشورها از جمله کشورمان شد، تمام تلاش خود را از طریق نمایندگیهای جمهوری اسلامی ایران در خارج از کشور بکار گرفت تا ضمن انتقال تجارب کشورها در مقابله با این بیماری، اقدامات حمایتی و جبرانی دولتهای دنیا را به دستگاههای ذیربط منعکس نماید. از مهمترین اقدامات وزارت امور خارجه در روزهای نخستین شیوع این ویروس و بسته شدن مرزها، تلاش و هماهنگی با وزارتخانه‌های بهداشت و راه و شهرسازی برای تدوین و تنظیم پروتکل های مختلف بهداشتی جهت ارسال به کشورها بویژه همسایگان برای امضا کردن در جهت باز نگاه داشتن مرزها برای تردد افراد، تجار و حمل و نقل بود.
- شرایط دنیا در حال تحول است، جمهوری اسلامی ایران توان این را دارد که در این شرایط نقش مهمی ایفا کند و ایفای این نقش نیازمند انسجام داخلی است. ما در خدمت شما هستیم، ما دیدگاه جناحی و حزبی نداریم، در وزارت امور خارجه حزبی شدن به معنای پایان دادن به عضویت در این وزارتخانه است؛ ما آماده ایم با همه ظرفیت های ملی همانطور که این امکان را داشتیم که بهترین روابط را با برادر شهیدم حاج قاسم سلیمانی داشته باشیم و هر هفته با ایشان جلسه هماهنگی داشتک، این امکان را هم داریم که با همه شما نمایندگان برای پیشبرد اهداف انقلاب و نظام مقدس جمهوری اسلامی همکاری داشته باشیم.
...................................
پایان پیام/ 101