به گزارش خبرگزاری اهل‌بیت(ع) ـ ابنا ـ سومین نشست از سلسله نشست‌های علمی "انجمن علمی فِـرَق تشیع دانشگاه ادیان و مذاهب"، جلسه ای با عنوان "روش‌شناسی و مبانی فقه زیدیان ناصری" ـ معرفی و بررسی رساله دکتری دفاع شده ای با همین عنوان ـ در قم برگزار شد.
دکتر «محمد جــاودان» مدیر گروه تاریخ و فِرَق دانشکده شیعه شناسی دانشگاه ادیان و مذاهب و دکتر «محمدعلی صالحی» دانش آموخته رشته فِرق تشیع این دانشگاه، سخنرانان این نشست بودند که دیروز یکشنبه 30 آبان 1400 در سالن شهید بهشتی دانشگاه ادیان و مذاهب (واقع در شهرک پردیسان قـم) برگزار شد.
در ابتدای این نشست حجت الاسلام «سید علیرضا حسینی عارف» رییس هیأت مدیره انجمن علمی فِرق تشیع، جملاتی درباره فعالیت های این انجمن اظهار داشت و گزارش کوتاهی ارائه داد.
وی گفت: این نشست سومین نشست علمی انجمن علمی فرق تشیع دانشگاه ادیان و مذاهب است. تا کنون دو نشست علمی و چند نشست دانشجویی به مناسبت های مختلف برگزار کرده ایم؛ مثل "نشست جریان شناسی فرقه های اهل حق در غرب ایران" و "نشست نقش مقاومت در دفاع از اماکن مقدس شیعیان" که در اولین سالگرد شهادت سردار سلیمانی و ابومهدی مهندس داشتیم و مهمانانی از کشورهای مختلف در آن شرکت داشتند. همچنین چند نشست درباره روز دانشجو و دهه فجر برگزار کردیم.
حسینی عارف درباره برگزاری نشست سوم هم گفت: تاکنون سه پایان نامه دکتری در رشته فرق تشیع دانشگاه ادیان و مذاهب در دانشکده شیعه شناسی دفاع شده است. پیشنهاد شد که معرفی پایان نامه ها را در برنامه های نشست علمی قرار دهیم که امروز اولین پایان نامه را مورد بررسی قرار می دهیم و موضوع آن مربوط به مذهب زیدیه و به صورت اخص "زیدیان ناصری" است.
* کتاب "الإبانة" محور همه مباحث فقهی زیدیان ناصری است
در ادامه دکتر محمدعلی صالحی دانش آموخته رشته فِرق تشیع دانشگاه ادیان و مذاهب و صاحب رساله، با قدردانی از اساتید راهنما و داور گفت: رساله دکتری بنده به کوشش و راهنمایی اساتید گرانقدر - بویژه دکتر «هادی نصیری» و استاد «سید علی موسوی نژاد» - به نتیجه رسیده است و عنوان کامل آن "روش شناسی و مبانی فقه زیدیان ناصری با محوریت کتاب الإبانة، به ضمیمه تصحیح کتاب طهارت و صلاة" است.
وی در توضیح کتاب "الإبانة" گفت: این کتاب نوشته «ابوجعفر محمد بن یعقوب هوسمی گیلانی» است و از زمان تألیف تا زمانی که زیدیان ناصری، شیعه دوازده امامی شدند، محور همه مباحث فقهی آنان بود. یعنی الإبانة محور فقه آنان بود و هیچ وقت کهنه نشد.
صالحی ادامه داد: تاریخ نگارش دقیق الإبانة را نمی دانیم؛ اما تاریخ وفات مؤلف 455 است. این کتاب شاید در نیمه نخست سده پنجم هجری در "هوسم" نگارش شده باشد. هوسمی در مقدمه این کتاب نوشته که به خواسته دانشجویان و طالبان فتاوای فقهی «ناصر اطروش»، الإبانة را گردآوری کرده است.
وی در تشریح ساختار پایان نامه اظهار داشت: سوال اصلی رساله این است که آیا فقه زیدیان ناصری برگرفته از مذهب خاصی است؟ آیا به امامیه یا حنفیه تمایل دارند یا فقه مستقلی است؟ این سوال را در چند فصل بررسی کرده و به نتایجی درباره عقاید و مبانی و روش فقهی ناصر رسیدم.
دانش آموخته رشته فِرق تشیع دانشگاه ادیان و مذاهب افزود: در فصل اول و در کلیات رساله، ناصر را به جهت اینکه موسس یک مذهب فقهی در کنار مذاهب اسلامی است به صورت مفصل معرفی کرده ام و نزدیک به 200 اثر فقهی و کلامی و .. استخراج کردم. "الإبانة" کتاب فقهی است که نام چند کتاب فقهی ناصر در لابلای آن ذکر شده است و کتاب الکبیر" و سایر کتب فقهی ناصر را از حواشی این کتاب استخراج کردم. "الإبانة" مورد توجه زیدی های ایران و یمن قرار گرفت و شرح و حواشی مختلف بر آن نگاشته شده است.
وی درباره شخصیت و ویژگی های ناصر کبیر گفت: ناصر شخصیتی دوست داشتنی، اهل دانش و عمل بود. به گونه ای که بسیاری از ایرانیان که تا قرن سوم حاضر نشده بودند اسلام را قبول کنند، با دیدن دانش سرشار و رفتار انسانی ناصر، اسلام اختیار کردند و شیعه زیدی شدند.
* عنایت ویژه ناصر به روایات امام صادق(ع)
دکتر صالحی درباره فصل دوم پایان نامه خود گفت: در فصل دوم مبانی فقهی ناصر را بررسی کردم. آنچه دو مذهب را از هم جدا می کند مبانی فقه است؛ در فقه عنایت و توجه ویژه ناصر، به امام صادق(ع) مشهود است و از دیدگاه او روایات امام صادق(ع) مهمتر از روایات صحابه است. برخی از مذاهب فقهی به وثاقت صدور کاری ندارند اما وثاقت صدور و عدالت راوی، برای ناصر خیلی مهم است. همچنین منابع اصلی فقه ناصر؛ کتاب، سنت و اجماع است و به مباحث عقلی کمتر پرداخته است و اینکه عقل حجیت مستقل دارد، در "الإبانة" چیزی پیدا نکردم.
وی با بیان اینکه فصل سوم پایان نامه را به روش شناسی فقه ناصر اختصاص دادم، افزود: استفاده از قیاس در فقه حنفیه و زیدیان هادوی خیلی رایج است اما در آثار ناصر استفاده از قیاس کم بود. استفاده از نصوص از ویژگی های فقه ناصر است و در برخی از فتواهای ناصر، متن قرآن و روایات آمده است. در فصل چهارم نیز به صورت عملی نشان دادم که روش و مبانی فقهی ناصر، با فقهای دیگر زیدی تفاوت دارد.
این پژوهشگر در جمع بندی مطالب خود گفت: نتیجه چهار فصل پایان نامه این است که فقه ناصری فقه مستقلی است. در مبانی و روش به امامیه نزدیک است اما متأثر از امامیه نیست و قرابتی با مذاهب فقهی اهل سنت ندارد.
* ناصر کبیر صاحب سیف و قلم بود
در ادامه این نشست دکتر محمد جــاودان مدیر گروه تاریخ و فِرَق دانشکده شیعه شناسی دانشگاه ادیان و مذاهب، عنوان کرد: برگزاری این نشست ها باعث تقویت انگیزه های علمی ـ تحقیقی دانشجویانی می شود که هنوز از رساله خود دفاع نکرده اند و در مرحله تحقیق هستند. همچنین در این نشست ها می شود موضوع تحقیق تازه ای معرفی کرد که به کار دانشجویان دوره دکتری آید.
این استاد دانشگاه درباره رساله دکتری آقای صالحی اظهار داشت: این رساله دفاع شد و تدوین آن کار ارزشمندی بود. رساله به ضمیمه تصحیح دو کتاب بود. آقای صالحی در زمینه تصحیح نسخ خطی تخصص دارد و این از ویژگی های مثبت ایشان در تدوین رساله است.
وی افزود: آقای صالحی با زمینه تخصصی که دارد، رساله مهمی به نام "الابانه" انتخاب کرد. الابانه نسخه چاپ شده ندارد و نسخه خطی، منبع اصلی کار وی بود. این کتاب جای کار بیشتری دارد. آقای صالحی بخش فقه را کار کرد و دانشجوی دیگر می تواند کلام یا تاریخ این کتاب را کار کند و نکات جدیدی دربیاورد.
این پژوهشگر درباره شخصیت ناصر کبیر گفت: ناصر صاحب سیف و قلم بود و در زیدیه از این افراد، زیاد داریم؛ چون امام زیدی باید هم اهل علم و فضیلت باشد و هم اهل قیام به سیف، و اگر این گونه نباشد امام نیست. ناصر در تشکیل حکومت شیعی زیدی در شمال ایران تأثیرگذار بود؛ بعدها قیام کرد و بخش زیادی از طبرستان و دیلمان، مسلمان و شیعه شدند و این خود در تاریخ اسلام استثنا است.
وی ادامه داد: در تاریخ از ناصر به عدل، حسن سیرت و بزرگی یاد کرده اند. در جنبه های اخلاقی، فردی و حکومتی، ویژه بود. استقلال فکری داشت، مقلد نبود بلکه صاحب نظر بود و با امام حسن عسکری(ع) ارتباط داشت. او با جامعه شیعه دوازده امامی در تقابل نبود. ناصر از انسان های کم نظیر تاریخ است و فقیه، متکلم، مفسر، ادیب و سیاست مدار بود.
دکتر جاودان در مقام ارائه پیشنهادهایی گفت: می توان کارهای تطبیقی انجام داد. برای نمونه الابانه و الناصریات را می توان با هم مقایسه کرد. همچنین آراء کلامی ناصر با آراء کلام قاسم رسّی یا الهادی الی الحق را می توان مقایسه و استمرار اینها را در تاریخ فکر زیدیه نشان داد.
همچنین محمدعلی صالحی اظهار داشت: از کارهای مهم و بنیادی این رساله که قدم اول بود و از صفر شروع شد، بررسی روش شناسی و مبانی فقهی ناصر بود. کار مهمی بود که آغاز کردیم و تجربه ای است که دانشجویان مسیر را ادامه دهند. از "الابانه" مقالات چهار مقاله نوشتیم و نزدیک به 30 موضوع را استخراج کردم که در آخر پایان نامه آورده ام.
وی همچنین گفت: احیاء برخی آثار مفقود ناصر و تصحیح آثار او از کارهایی است که دانشجویان می توانند انجام دهند.
این پژوهشگر درباره ویژگی های کتاب الابانه عنوان کرد: الابانه متن فقهی است اما در حواشی آن بسیاری از مطالب کلامی ناب، زندگی مردم شمال و تاریخ وجود دارد. از این کتاب درباره ناصر مطالبی پیدا کردم که در کتاب های دیگر موجود نیست.
* ناصر دارای سعه صدر و اهل تسامح و تساهل بود
همچنین دکتر محمد جــاودان اظهار داشت: بازسازی آثار مفقود بر اساس پاره ای از نقل های موجود در منابع دیگر، کار فنی تر و تخصصی تر است.
وی درباره ناصر کبیر گفت: ناصر دارای سعه صدر و اهل تسامح و تساهل بود و سختیگیر و تکفیری نبود. همچنین با امام هادی و امام عسکری رفت و آمد داشت.
وی با اشاره به فقه ناصر اظهار داشت: به گفته آقای صالحی، فقه ناصر "فقه نص مدار" است و فتوا را با متن نص بیان می کند و این را در آثار امامیه مثل شیخ صدوق هم داریم. البته عصر ناصر این گونه بود که فتوا را با متن روایت و آیه قرآن می آورند.
وی افزود: فقه، تعبد است و عقل محور نیست و عمده دستورات، مبتنی بر نصوص است؛ لذا در "الإبانة" مباحث عقلی بحث نشده است.
* پرسش و پاسخ
پس از پایان سخنان دو سخنران نشست، آقایان حجت الاسلام والمسلمین «درویشی» و استاد «دزفولی» نکاتی را ارائه و سؤالاتی را مطرح کردند.
دکتر محمد جــاودان در پاسخ به سؤالی درباره "ارتباط علمی زیدیان ایران و یمن" گفت: انتقال تراث فکری زیدیه ناصری شمال ایران به یمن از دوره ناصر به بعد آغاز شد و این اندیشه از بین نرفت. زیدیه در ایران مضمحل شد، تشیع اثنی عشری آمد و تشیع زیدی برچیده شد. زیدیه یمن متأثر از قاسم رسی بود و مذهب زیدیه با زیدیه یمن ادامه پیدا کرد. زیدیه در ایران رو به ضعف رفت و پس از آمدن امامیه بساط آنها جمع شد. زیدیه شمال ایران و یمن ارتباط داشتند و باید در نظر داشت که ناصر با قاسم رسی اختلاف زیادی ندارند و پایه و اساس آنها یکی است.
محمدعلی صالحی نیز در پاسخ به سؤالی درباره "علل و نحوه تغییر مذهب زیدیان شمال ایران به امامیه اثنی عشریه" اظهار داشت: بررسی این امر به یک پژوهش مستقل نیاز دارد. اما باید توجه کرد که زیدی های ایران یک باره امامی نشدند؛ بلکه تقیه می کردند، ائمه ما را قبول کرده بودند اما از ناصر دست برنمی داشتند.
وی با اشاره به اینکه "فقه سختگیرانه زیدیه"، "سیاست زدگی امامان زیدی متأخر" و "فشار حکومت مرکزی" را می توان به عنوان عوامل تغییر مذهب زیدیه بررسی کرد، افزود: فقه زیدیه بسیار سخت گیرانه است و از نظر جامعه شناسی، روحیه ایرانی ها با سختگیری قابل جمع نیست. لذا بعدها هم استعمار برای عربستان نسخه سختگیرانه ای مثل "وهابیت" را پیچید، اما برای ایران "بابیت و بهائیت" را ساخت که آسان هستند.
صالحی ادامه داد: همچنین زیدیان در قرن نهم سیاسی شدند و حکومت برای آنها مهم بود؛ بنابراین حاکمان به دنبال سلطنت رفتند و مردم از مذهب زیدی دلزده شدند. از سوی دیگر زور صفویه تاثیر داشت که علاوه بر زیدیه، فرقه های دیگر ایران نیز تسلیم حکومت مرکزی شدند.
برای دیدن تصاویری از این نشست علمی ایـنـجـا را کلیک کنید.
شایان ذکر است "انجمن علمی فِرَق تشیع دانشگاه ادیان و مذاهب" در دی ماه 1397 تأسیس شده و اولین مجمع عمومی آن روز سه شنبه 30 بهمن 1397 با حضور اساتید، دانشجویان و فارغ التحصیلان رشته فرق شیعه این دانشگاه برگزار شد.
برای اطلاع از برنامه های این انجمن می توانید از لینک های پایین استفاده کنید.
........................
پایان پیام/ 167-101
اخبار انجمن علمی فِرَق تشیع دانشگاه ادیان و مذاهب:
1. مراسم انجمن
* اولین "مجمع عمومی" انجمن علمی فِرَق تشیع دانشگاه ادیان و مذاهب - 30 بهمن 1397
ــ انجمن علمی فِرَق تشیع دانشگاه ادیان و مذاهب تأسیس شد + گزارش اولین مجمع عمومی و نتیجه انتخابات هیأت مدیره
ــ گزارش تصویری/ اولین مجمع عمومی "انجمن علمی فِرَق تشیع دانشگاه ادیان و مذاهب"
* جشن میلاد امام حسن عسکری(ع) و روز دانشجو - 19 آذر 1397
- گزارش نشست: نشست صمیمی دانشجویان و استادان گروه فرق تشیع برگزار شد
ــ گزارش تصویری/ جشن دانشجویان و استادان گروه فرق تشیع دانشگاه ادیان و مذاهب
2. نشست های علمی
* اولین نشست علمی/ "جریان شناسی اهل حق در غرب ایران" - 21 اسفند 1397
ــ پوستر و پیش خبر: نشست علمی "جریان شناسی گرایش‌های شیعی در غرب ایران با تأکید بر اهل حق" برگزار می شود
ــ گزارش تصویری/ نشست علمی "جریان شناسی گرایش های شیعی در غرب ایران (با تأکید بر اهل حق)"
* دومین نشست علمی/ "نقش مقاومت اسلامی در دفاع از اماکن مقدس شیعیان" - 10 دی 1399
ــ پوستر و پیش خبر: نشست علمی "نقش مقاومت اسلامی در دفاع از اماکن مقدس شیعیان" برگزار می شود
ــ گزارش نشست: 1. سخنرانی آیت الله رمضانی/ جنگ در اسلام برای چیست؟
ــ گزارش نشست: 2. سخنرانی شیخ الحلباوی/ تکفیری‌ها ۳ سال برای رسیدن به حرم حضرت زینب(س) تلاش کردند
ــ گزارش نشست: 3. سخنرانی دکتر فرمانیان/ تخریب اماکن مقدس توسط داعش براساس فتوای فرقه وهابیت بود
ــ گزارش نشست: 4. سخنرانی آقای الشمّری/ ارتش پاشید و مسئولین گریختند؛ اما سلیمانی گفت نباید عتبات تهدید شود
ــ گزارش نشست: 5. سخنرانی آقای نواب/ شهید سلیمانی نه فقط برای اماکن تشیع، که به دفاع از اصل اسلام پرداخت
* سومین نشست علمی/ "روش‌شناسی و مبانی فقه زیدیان ناصری" - 30 آبان 1400
ــ پوستر و پیش خبر: نشست علمی "روش‌شناسی و مبانی فقه زیدیان ناصری" برگزار می شود
ــ گزارش نشست: کتاب "الإبانة" محور همه مباحث فقهی زیدیان ناصری است/ «ناصر کبیر» صاحب سیف و قلم بود
ــ گزارش تصویری/ نشست علمی "روش‌شناسی و مبانی فقه زیدیان ناصری"
* چهارمین نشست علمی/ "روند تأسیس دولت اسماعیلیه الموت" - 29 دی 1400
ــ پوستر و پیش خبر: نشست علمی "روند تأسیس دولت اسماعیلیه الموت"برگزار می شود