به گزارش خبرگزاری اهل‌بیت(ع) ـ ابنا ـ نخستین همایش "اسماعیلیه در ایران؛ کلام، ادبیات و تاریخ" به همت معاونت پژوهش دانشگاه ادیان و مذاهب از شامگاه روز شنبه 4 دی 1400 در فضای مجازی آغاز شد و تا شامگاه امروز پنجشنبه 9 دی هر شب برگزار شد و به پایان رسید.
در ششمین و آخرین شب این وبینار دکتر «سید غنی افتخاری» در موضوع "پژوهش های تاریخی اجتماعی و بررسی موقعیت قلاع اسماعیلیان" و دکتر «جهانبخش ثواقب» در موضوع "نقش تشکیلات دعوت در گسترش اسماعیلیه در ایران" به ارائه مطالب خود پرداختند. دبیری علمی همایش نیز بر عهده دکتر «مهدی علمی دانشور» بود.
دکتر سید غنی افتخاری استادیار گروه تاریخ دانشگاه آزاد اسلامی در ابتدای این وبینار گفت: موضوع بحث من "بررسی و تحلیل ساختار طبیعی، سیاسی و اجتماعی قِلاع اسماعیلیه، با تأکید بر منطقه طالقان (دیلمان)" است. در این زمینه، متأسفانه زیاد کار نشده است و می‌طلبد که "پژوهش‌های میان رشته‌ای" درباره جغرافیای سیاسی، مباحث تاریخی، مردم‌شناسی و موضوعات دیگرِ آن انجام شود. کمتر در این زمینه چه در دوره باستان و چه در دوره اسلامی مطالعه انجام شده است.
وی ادامه داد: طالقان، در یا باب و ورودی منطقه دیلمان است. کتاب پنج جلدی "بوم‌شناسی البرز شمالی" حاصل پانزده سال پیمایش و تحقیق میدانی آقای «پرویز مشهدی» است که از کوهنوردان هم هست و این کتاب را تدوین کرد. رویکرد این کتاب، جغرافیای طبیعی است و تمام ارتفاعات و دره‌ها و جان پناه ها و... را شناسایی و معرفی کرده است.
استادیار گروه تاریخ دانشگاه آزاد اسلامی افزود: منطقه دیلمان در تاریخ، وسیع تر از آن چیزی است که امروز در جغرافیای سیاسی می دانیم. دیلمان تاریخی، از "رودخانه چالوس" تا "دره سفیدرود" بوده است و سه منطقه دیلمان، الموت و طالقان را را شامل می شد. بیشترین قلاع تاریخ‌ساز در طالقان، سپس الموت و سپس در دیلمان است، یعنی هر کدام از این سه منطقه، خودش یک قلعه بودند. در تقسیمات امروز، دیلمان جزء استان گیلان، الموت جزء استان قزوین و طالقان جزء استان البرز (کرج) است.
افتخاری با اشاره به طایفه دیلم اظهار کرد: "دیلم" طایفه‌ای بودند که در ناحیه کوهستانی گیلان زندگی می‌کردند. این منطقه همواره مسکن دلاوران و پهلوانان بوده است. در همه کتب دوران تاریخی مختلف - از جمله "شاهنامه فردوسی" - درباره این منطقه و مردم نوشته‌اند. آبادی‌های این منطقه نیاز به کارهای باستان‌شناسی دارد و متأسفانه کمتر کار شده است.
وی ادامه داد: مرحوم مشکور، کریستین سن و امثال آنها درباره جنگهای دیلم و پارسیان نوشته‌اند. دیلمیان جنگ پارتیزانی می‌کردند. رمز موفقیت بومیان این منطقه در مقابل مهاجمان، همین کوهستانها و جان پناه ها بود که از آنجا به دشمن کنین می‌زدند. به دلیل همین موقعیت، مردم این دیار، تابع "مادها" نشدند. «کوروش» هم با مردم این منطقه تعامل داشت و سربازانی از آنها گرفت. در عصر ساسانیان هم سپاهیانی از دیلمیان در فتح یمن و... حضور داشتند.
استادیار گروه تاریخ دانشگاه آزاد اسلامی افزود: وجود جنگل‌های انبوه و متراکم از قسمت شمالی و سمت دریای خزر، تمام موقعیت‌های دیلمان را پوشانده بود. برف و سرما در زمستان، و مرداب ها و پشه‌های بیماری زا در تابستان موجب می شد که اگر مهاجمانی هم موفق میشدند که آنجا را تصرف کنند، باز هم نمی‌توانستند در آنجا بمانند.
افتخاری با اشاره به ارتفاعات الموت اظهار کرد: این ارتفاعات از وحشی‌ترین ارتفاعات جهان است و ناپایداری هوا در آن بسیار زیاد است. حتی در تابستان بارش برف دارد. این ناپایداری، باعث می‌شد که اگر سپاه دشمن آن را محاصره می‌کرد، مجبور بود که برگردد.
وی ادامه داد: نکته بعدی که موجب عدم موفقیت مهاجمان به منطقه دیلمان می‌شد، "آگاهی نداشتن آنان از گذرگاه های منطقه" بود. با توجه به این شرایط، این منطقه "جان پناه مخالفان خلفای اموی و عباسی" شد. حتی سلاطین مختلف، وقتی دچار آسیب می شدند به این منطقه پناه می‌آوردند. از این رو، این منطقه - ماند دیگر مناطق شمال ایران - ملجأ فرزندان و پیروان اهل بیت(ع) بوده است.
استادیار گروه تاریخ دانشگاه آزاد اسلامی افزود: مردم دیار دیلمان، بسیار دلاور و جنگاور و سلحشور بودند. دامداری، سپاهی گری و شکار، شغل مردم این منطقه بوده است. اولین فاتحان "عَلَم کوه" هم برای شکار به آنجا رفته بودند.
این پژوهشگر به عنوان ذکر نمونه ای از دلاوری مردم دیلمان گفت: «حجاج بن یوسف ثقفی» برای آنها نامه نوشت که: "ما راههای آنجا را شناسایی کردیم و تسلیم شوید". سردار دیلمی به او پاسخ داد که: "تو راهها را شناختی، اما حافظان راه را نشناختی! وقتی لشکر بفرستی آنها را خواهی شناخت." حجاج، لشکر فرستاد و کشته‌های فراوان داد و شکست خورد و برگشت.
دکتر افتخاری با اشاره به حضور «حسن صباح» داعی بزرگ اسماعیلیان نِزاری در منطقه الموت اظهار کرد: حسن صباح وقتی در راه دعوت و فعالیت خود در تنگنا قرار گرفت، ناچار شد که یک راه و روش جدید پیش بگیرد و مراکز دعوت اسماعیلیه را به موقعیت‌هایی ببرد که بتواند در مقابل دشمن از خود دفاع کند. او "خوزستان" و "دامغان" را بررسی کرد و مدتی در آنها بود و سرانجام تصمیم گرفت که مانند علویان گذشته - که جان پناه آنان این منطقه بود - به دیلمان و شمال بیاید. در نتیجه وی "منطقه کوهستانی الموت" را انتخاب کرد که محلی صعب‌العبور، با مردمانی شیعه بود. او قلعه مستحکمی در آنجا ساخت که امروز هم وقتی بقایای آن را می بینیم، انتخاب او را تحسین می‌کنیم.
این استاد دانشگاه خاطرنشان کرد: حسن صباح شبکه‌های از آدم‌های متدین، با هوش، سلحشور و متهور را ایجاد کرد و آنها را در جهت اهداف خود در این قلاع و مناطق، مدیریت می‌کرد. این کار بر اثر فشار سلجوقیان بود که عرصه را بر حسن صباح تنگ کردند. لذا او به این قلاع رفت و افراد مؤثر خود را در آنها آموزش می‌داد.
وی ادامه داد: حدود صد و چهل قلعه را به حسن صباح نسبت می‌دهند که حدود چهل عدد از آنها در "طالقان" قرار دارند که قلعه دختر، قلعه نوده، قلعه کولج، قلعه منصور، قلعه ارژنگ، قلعه کیقباد و... از جمله اینها هستند. البته برخی از این قلعه‌ها متعلق به دوران ایران باستان می باشند که در زمان اسماعیلیه، احیاء شدند. برای این قلاع، آب اهمیت بسیار زیادی داشت و اکثر این قلاع در کنار رودخانه و دارای آب انبار بوده است. برخی از آنها هم چشمه‌های پنهان داشته که حتی در تابستان هم دارای آب بود.
استادیار گروه تاریخ دانشگاه آزاد اسلامی افزود: "طالقان" در یک دره واقع شده و موقعیت جغرافیایی، روحیات و اعتقادات مردم، معماری آنها و... مانند مردم دیلمان است. اکثر متون تاریخی هم، طالقان را جزء دیلمان می دانند، برخی هم آن را جزء "طبرستان" یا "قزوین" یا "ری" در نظر گرفتند.
وی برخی از قلاع مهم این منطقه را اینگونه معرفی کرد:
- "قلعه ارژنگ" نقش نظامی بسیار مهمی داشته و به عنوان "دیده‌بان دشت قزوین و شهرری" محسوب می شده است.
- "قلعه پراچان" در منتهی الیه شمال شرقی طالقان است که هم مرز با الموت بوده است. این قلعه در ارتقاع ۳۰۰۰ متری بنا شده و موقعیت الموت را رصد می‌کرده است.
- "قلعه منصور" از مهمترین قلاع است. در نوک قله، یک زمین مثلث شکل است. موقعیت این قلعه آنقدر مهم بود که «هلاکوخان» وقتی در سال ۶۵۴ ق. از مسیر شهرری به طالقان آمد، لشکرش سه دسته شدند و دسته اول این قلعه را فتح کرد و از آن به سمت الموت رفت.
افتخاری با اشاره به پراکندگی قلاع اسماعیلیه اظهار کرد: پس از دیلمان، بیشترین قلاع اسماعیلیه را در استان "فارس" مشاهده می‌کنیم. بعد از آن در استان "خراسان جنوبی" است. این قلاع به صورت زنجیره‌ای به هم متصل هستند.
این استاد دانشگاه آزاد اسلامی در پایان به تعدادی از سؤالات حاضران در وبینار پاسخ گفت.
شایان ذکر است نخستین «همایش اسماعیلیه در ایران؛ کلام، ادبیات و تاریخ» با حضور و ارائه اساتید حوزه و دانشگاه و با اعطای گواهی معتبر به شرکت کنندگان، به‌صورت مجازی در دانشگاه ادیان و مذاهب برگزار شد.
بنا بر اعلام معاونت پژوهش دانشگاه ادیان و مذاهب، و نیز تغییرات ایجادشده، برنامه سخنرانی اساتید در این همایش به شرح زیر بود:
1) شنبه 4 دی 1400 ساعت 20 - حجت‌الاسلام دکتر حمیدرضا شریعتمداری (دانشیار گروه شیعه شناسی دانشگاه ادیان و مذاهب) - موضوع سخنرانی: تاویلات باطنی اسماعیلیه
2) یکشنبه 5 دی 1400 ، ساعت 20 - حجت الاسلام دکتر مهدی فرمانیان (دانشیار گروه مذاهب اسلامی دانشگاه ادیان و مذاهب) - موضوع سخنرانی: نظریه امامت در اسماعیلیه
3) یکشنبه 5 دی 1400، ساعت 20:45 - دکتر مصطفی ندیم (دانشیار گروه تاریخ دانشگاه شیراز) - موضوع سخنرانی: اسماعیلیان در فارس
4) دوشنبه 6 دی 1400 ، ساعت 20 - دکتر سیداحمد تمیم داری (استاد گروه ادبیات دانشگاه علامه طباطبایی(ره)) - موضوع: ادبیات اسماعیلیه
5) سه شنبه 7 دی 1400 ، ساعت 20 - دکتر فاطمه جان احمدی (استاد گروه تاریخ دانشگاه تربیت مدرس) - موضوع سخنرانی: اسماعیلیه و مسأله غلات
6) چهارشنبه 8 دی 1400 ، ساعت 20 - دکتر مهدی علمی دانشور (پژوهشگر ادیان ایران باستان و دبیر علمی نشست) - موضوع سخنرانی: نمود مفاهیم دینی ایران باستان در مبانی کلامی اسماعیلیه
7) پنجشنبه 9 دی 1400 ، ساعت 20 - دکتر سید غنی افتخاری (استادیار گروه تاریخ دانشگاه آزاد اسلامی) - موضوع سخنرانی: پژوهش های تاریخی اجتماعی و بررسی موقعیت قلاع اسماعیلیان
8) پنجشنبه 9 دی 1400، ساعت 21 - دکتر جهانبخش ثواقب (استاد گروه تاریخ دانشگاه لرستان) - موضوع سخنرانی: نقش تشکیلات دعوت در گسترش اسماعیلیه در ایران
برنامه سخنرانی دکتر مصطفی بهشتی سرشت (دانشیار گروه تاریخ دانشگاه امام خمینی(ره)) که قرار بود با موضوع "تهاجم مغول و نهضت اسماعیلیه" برگزار شود نیز به دلیل کسالت استاد، لغو گردید.
برای دسترسی به اخبار و گزارش های این همایش می توانید از لینک های زیر استفاده کنید.
...........................
پایان پیام/ 101-268
* اخبار نخستین همایش "اسماعیلیه در ایران؛ کلام، ادبیات و تاریخ"
1. نخستین همایش «اسماعیلیه در ایران؛ کلام، ادبیات و تاریخ» در دانشگاه ادیان و مذاهب برگزار می‌شود + پوستر
2. سخنرانی حجت الاسلام دکتر «شریعتمداری»/ تأویل نزد شیعیان اسماعیلی و شیعیان اثناعشری چه تفاوتی دارد؟
3. سخنرانی حجت الاسلام دکتر «فرمانیان»/ تعداد اسماعیلیان در ایران و جهان چند نفر است؟
4. سخنرانی دکتر «مصطفی ندیم»/ سه حضور از اسماعیلیان در منطقه فارس ثبت شده است
5. سخنرانی دکتر «سید احمد تمیم داری»/ تشیع، مذهب تعقل است؛ لذا فلاسفه و ادبای بزرگ به آن جذب شدند