خرگزاری اهل بیت(ع) - ابنا / سرویس صفحات فرهنگی:
امام جعفر صادق(ع) در پگاه روز هفدهم ربیع الأول سال ۸۰ - یا ۸۳ - هجرى قمری در مدینه منوره دیده به جهان گشود و روز ۲۵ شوال - یا به روایتى نیمه ماه رجب - سال ۱۴۸ هجرى وفات یافت.
به مناسبت سالروز درگذشت این امام همام، نوشته زیر به خوانندگان ابنا تقدیم می شود:
** نقش امام صادق(ع) در توسعه علوم جدید **
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
به کوشش: هدی سادات پاک‌نهاد
◀️ 5 خرداد 1401
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
امام جعفر بن محمد الصادق(ع)، ششمین امام از ائمه اهل بیت(ع)، در اوایل قرن دوم هجری توانست نهضت علمی و فرهنگی بزرگی ایحاد نماید. از ایشان بیش از سایر امامان حدیث روایت شده است؛ زیرا عوامل متعددی این دوران را به یک فرصت طلایی برای آن حضرت تبدیل کرد.
سهم امام صادق(ع) و امام باقر(ع) در اشاعه علوم و حدیث اسلامی در مقایسه با امامان دیگر از نسل پیامبر( ص) بسیار بیشتر است. همچنین در مقایسه با سایر امامان، تعداد روایات این دو امام در آثار حدیثی نیز زیاد گزارش شده است. این امر چند دلیل داشت:
- مشغول شدن بنی‌امیه و بنی‌عباس به مبارزه برای رسیدن به قدرت در زمان این دو امام و آزادی نسبی آنها؛
- توجه طالبان علم به اهل بیت(ع)؛
- عطش شدید از سوی مسلمین برای یادگیری و علم آموزی.
توضیح بیشتر اینکه:
بنی هاشم - از جمله ائمه اهل بیت(ع) - بعد از شهادت حضرت علی(ع) به ویژه پس از واقعه ناگوار کربلا و در زمان حکومت «حجاج بن یوسف ثقفی»، والی خونخوار اموی بر عراق، تحت فشار زیادی قرار گرفتند. آنها در این دوره کمتر توانستند دانش خود را منتشر کنند تا اینکه پس از مرگ حجاج در سال 95 هجری قمری، آزادی نسبی جایگزین فضای سرکوب شد. در واقع، این دوره مصادف با آغاز لشکرکشی عباسیان برای به دست گرفتن خلافت بود.
در اوایل قرن دوم بود که «ابراهیم امام» (رهبر جنبش عباسیان علیه خلافت امویان) فراخوان خود را برای دعوت مردم به حمایت از بنی عباس آغاز کرد که سرانجام پس از دهه‌ها مبارزه و به قدرت رسیدن خاندان عباسی در سال 132 هجری به اوج رسید. بنی امیه و بنی عباس که در این مدت به مبارزه با آنان برای رسیدن به قدرت مشغول بودند، از این رو کمتر به فعالیت ائمه اطهار می‌پرداختند.
این دوره که تقریباً 70 سال به طول انجامید، مصادف با امامت امام باقر(ع) و امام صادق(ع) بود؛ به همین خاطر این دو امام بزرگوار از این فرصت برای گسترش علم خود استفاده کردند اما دوران زندگانی امام صادق (ع) به دلایل زیر برای فعالیت‌های علمی مساعدتر بوده است:
1- دوران منصب الهی او طولانی‌تر بود و حدود 34 سال به طول انجامید.
2- طولانی شدن تقابل سیاسی و نظامی بنی‌امیه و بنی‌عباس، فرصت و آزادی فراوانی را برای رشد نهضت علمی امام صادق(ع) به ارمغان آورد.
3- بسیاری از شاگردان و اساتید حدیث قبلاً از طریق امام باقر(ع) با معارف شریف اهل بیت آشنا شده بودند. شیرینی این آموزه‌ها، میل و اشتیاق به دانش و حکمت آل پیامبر(ص) را در آنان برانگیخت. از این رو، آنها با شور و شوق کم‌نظیری گرد فرزند ایشان، امام جعفر صادق(ع) جمع می‌شدند.
4- شهرت علمی و جایگاه امام صادق (ع) در تشدید این علاقه در بین جویندگان علم در آن دوره مؤثر بود.
5- موضع سیاسی امام صادق(ع) همراه با ارادت همه جانبه ایشان به فعالیت‌های علمی، عاملی تعیین‌کننده در جذب شاگرد برای حضور بدون دغدغه و ترس در درس ایشان بود.
6- رواج علم و افزایش تعداد جویندگان آن در این مدت، علاوه بر رشد علوم اسلامی و سایر رشته‌های مرتبط با آن، در ایجاد فضای مساعد برای علم مؤثر بود.
7- امام صادق(ع) علاوه بر اینکه در علوم دینی مانند تفسیر، فقه و کلام مستدل بود، با علوم طبیعی نیز آشنایی کامل داشت. این را گزارش‌های متعددی از جمله آثار منسوب به جابر بن حیان و نیز روایاتی که از مفضل بن عمر و دیگران نقل شده، گواهی می‌دهد. این بُعد دانش پژوهی امام صادق(ع) نیز در جذب علاقه‌مندان به این رشته تحصیلی نقش داشت.
مجموع این عوامل در ایجاد تصویری درخشان از امام صادق (ع) در ذهن مردم نقش بسزایی داشت که تا آن زمان هیچکس چنین شهرت و مقام علمی در تاریخ اسلام کسب نکرده بود. جایگاه امام صادق (ع) در این دوران را می‌توان با جایگاه امام علی (ع) در زمان خود یکی دانست. حتی شاید بتوان گفت با احتساب فضای زمان امام صادق(ع)، شهرت علمی ایشان بر جدش علی(ع) برتری یافت.
* گستره دانش امام صادق(ع)
امام صادق (ع) در حدیثی از گستردگی علوم و دانش خود می‌گوید: « به خدا سوگند من كتاب خدا را ، از آغاز تا پايانش، چنان مى‌دانم كه گويى در مشت من است. خبر آسمان و زمين و گذشته و آينده در قرآن موجود است. خداوند عزّ و جلّ فرموده است: «فِیهِ تِبْیَانُ کُلِّ شَیْءٍ؛ بيان هر چيز در قرآن هست» (کلینی،1421، 1/229)
بزرگترین جلوه گستردگی علمی امام صادق(ع) این است که چهار هزار دانشجو از دریای دانش آن حضرت سیراب شده‌اند و دانش و فرهنگ را در جمیع تمدن‌های اسلامی پخش کرده‌اند.
گستره دانش امام صادق(ع) بسیاری از شاخه‌های علوم را در برگرفته است. فقه و احکام یکی از برجسته‌ترین رشته‌هایی است که امام صادق(ع) در این زمینه شاگردان بسیاری همچون محمد بن مسلم، زراره بن اعین و ابان را تربیت کرده است. به هر حال، یکی از عمده‌ترین نقش‌های علمی امام صادق(ع) در عرصه تمدن‌سازی، بسط و توسعه فقه و نظام حقوقی اسلام بوده تا جایی که بعد از ایشان، فقه شیعه سرآمد مذاهب فقهی گردید چراکه بسیاری از مذاهب مشهور اهل تسنن خود دانش آموخته مکتب امام صادق(ع) بودند.
* کشف قانون جاذبه توسط شاگرد امام صادق(ع)
گستره دانش امام صادق(ع) به علوم اسلامی منحصر نیست بلکه ایشان در سایه دانش‌های متنوع همچون نجوم و هیئت، ریاضی، طب، شیمی، تشریح و معرفة الّنفس، نبات‌شناسی و علوم دیگر از این قبیل نیز شاگردانی تربیت کرد که در این فنون معروف و مشهورند. احادیث، مقالات و کتاب‌هایی که از امام صادق(ع) در صفحه روزگار باقی مانده شاهد این گفتار است که مکتب امام صادق(ع) مانند دانشگاهی علوم مختلف را در خود جای داده بود.
یکی از علومی که امام صادق(ع) تدریس نموده و عنایت ویژه‌ای به آن داشتند، علم شیمی بوده که سرانجام از آن مکتب، مردی بزرگ و نابغه به نام «جابر بن حیان» فارغ التحصیل شد.
جابر یکی از معروف‌ترین شاگردان امام صادق(ع) بود که آثار متعددی در مورد فرآیندهای تقطیر، کلسیفیکاسیون، انحلال، تبلور و سایر عملیات شیمیایی تولید کرد که متعاقباً برای قرن‌های متمادی در مناطق اسلامی و همچنین در اروپا مورد استفاده قرار گرفت.
جابر بن حیان، امام صادق(ع) را شخصی والا و مهربان یافت و هرگز خود را جدا و بی‌نیاز از امام صادق(ع) نمی‌دانست. او همواره می‌کوشید تا با راهنمایی استادش - امام صادق(ع) - علم شیمی را از بند افسانه‌های کهن مکاتب اسکندریه برهاند و در این کار تا اندازه‌ای به هدف خود رسید. برخی از کتاب‌هایی که جابر در زمینه شیمی نوشته عبارتند از: الزیبق، کتاب نار الحجر، خواص اکسیر الذهب، الخواص، الریاض و ....
وی به آزمایش بسیار علاقه‌مند بود. از این رو، می‌توان گفت نخستین دانشمند اسلامی است که علم شیمی را بر پایه آزمایش بنا نهاد.
در حالی که کشف قانون جاذبه زمین و فرمول‌های آن به «اسحاق نیوتن» در قرن هفدهم میلادی نسبت داده شده، اما اسناد و کتاب‌های موجود از دوران تمدن اسلامی حاکی از آن است که دانشمندان اسلامی از جمله جابر بن حیان از قرن نهم میلادی، نیروی جاذبه زمین را می‌شناختند و آن را به اسامی مختلف همچون نیروی طبیعی نام نهادند.
به هر ترتیب، تدوین و تولید علم که امروز نیاز جدی جامعه ایران و جهان اسلام است شاخصه اصلی شخصیت بنیانگذار شیعه جعفری، امام صادق(ع) بوده است. از نظر امام(ع) نهضت علمی می‌بایست بر۲ پایه تعبد و تعقل باشد. پیام روایت‌های امام صادق(ع) این است که عالم شیعی باید با رعایت اندیشه‌های عقلانی حاکم بر مسئله موردنظر همچون اعتدال، رعایت مصالح و مفاسد و پرهیز از افراط و تفریط، تصلب و جمود به پاسخ گویی و تولید فکر بر مبنای صحیح به مقابله با افکار و اندیشه‌های منحرف بپردازد.
............................
پایان پیام/ 101