كتاب ارجمند «مفاتيح‌الجنان» حاج شيخ عباس قمي محدث بزرگ و از شاگردان برجسته ميرزا حسين نوري نزديك به يك قرن است كه محل مراجعه اهل ايمان است تا به واسطه آن دست نياز به پيشگاه بي نياز دراز كنند و به بارگاه قدسي خداوند متعال تقرب جويند.
اين كتاب كه حاوي ادعيه و اوراد و اذكار نقل شده از جانب 14 معصوم عليهم‌السلام است امروزه در خانه هر ايراني شيعه و بعضا برادران اهل تسنن و دوستداران اهل بيت در كنار قرآن كريم قرار دارد.
مفاتيح‌الجنان نه تنها مورد توجه عموم مردم است بلكه علماي تراز اول هم قدر و جايگاهي رفيع براي آن قائلند؛ مرحوم محمدرضا توسلي خاطره‌ايي از ارتباط امام خميني با كتاب مفاتيح الجنان نقل كرده است كه نشان مي‌دهد تا چه پايه اين كتاب از توفيق برخوردار بوده است.
در سايت مؤسسه تنظيم و نشر آثار امام خميني (ره) به نقل از مسئول دفتر ايشان آمده است: «انس دايم با مفاتيح الجنان داشتند، شايد كسي باور نكند كه امام در جايگاه يك رهبر انقلابي و سياسي،اكثر دعاهاي«مفاتيح الجنان» را خوانده باشند!يادم است يك وقت امام از من مفاتيح درشت خط خواستند.براي ايشان تهيه‌كردم. يك روز مانده به فوت ايشان يكي از خانم‌ها به من گفتند:«شما بياييد بالاي سر امام دعا بخوانيد.» من هم دعاي عدليه را خواندم. يك وقت متوجه شدم امام در يك جاي مفاتيح نشانه‌اي گذاشته‌اند.نگاه كردم ديدم دعاي عهد حضرت مهدي(عج)است كه چون مستحب است چهل روز خوانده شود،ايشان روي كاغذ تاريخ شروع را از هشتم شوال مرقوم فرموده بودند و تا آن روز خوانده بودند!تا اين اندازه امام به دعاها آن هم با انجام خصوصيات و شرايط مقيد بودند.»
شايد همين ارزش و اعتبار و حسن قبول «مفاتيح‌الجنان» باعث شده است آيت‌الله عبدالله جوادي آملي مفسر قرآن و حكيم متاله همروزگار ما جهت اعتلاي اخلاق و سلوك اجتماعي خواستار تدوين جلد دوم اين كتاب به نام «مفاتيح الحيات» شود.
آيت‌الله جوادي آملي طرح نوشتن جلد دوم كتاب «مفاتيح‌الجنان» را اولين بار در اسفند سال 85 مطرح كرده بود كه بعد از گذشت يك سال و نيم محقق نشده است.
وي بار ديگر امسال در مقام امامت جمعه شهر قم،قلب تپنده مذهب تشيع، بارديگر و همزمان با هفتادمين سال درگذشت شيخ عباس قمي، گردآورنده كتاب «مفاتيح‌الجنان» اين مطلب را يادآور و خواستار تحقق آن شدند.
آيت‌الله جوادي آملي معتقد است امامان شيعه تمام نيازهاي بشر را پاسخ گفته‌اند و اكنون وظيفه پيروان آن‌هاست كه اين پاسخ‌ها را استخراج و در قالب جلد دوم كتاب مفاتيح منتشر كنند.
استاد جوادي آملي جمعه 21 تير سال جاري در خطبه‌هاي نماز جمعه قم گفته بود: «مفاتيح‌الجنان» يك بخش‌هاي عبادات و اذكار و زيارات دارد در حاليكه دين تنها اينها نيست.
به گفته آيت‌الله جوادي آملي، جلد دوّم «مفاتيح‌الجنان» جايش خالي است و عده‌اي بايد آن را بنويسند تا معلوم شود دين تنها اين نيست كه ما زيارت بكنيم و ذكري بگوييم.
تأكيد وي بر نگارش جلد دوم «مفاتيح‌الجنان» بيشتر بر رواياتي است كه به امور روزمره و رفتارهاي فرهنگي ـ اجتماعي مسلمانان مربوط مي‌شود و به همين خاطر نام «مفاتيح‌الحيات» را براي آن مناسب دانسته است.
اهميت تدوين اين كتاب در نگاه اول و با توجه به گنجينه عظيم روايات و مجموعه‌هاي روايي ضروري به نظر مي‌رسد؛ استاد كريم زماني مثنوي‌شناس و پژوهشگر كه خود گزيده‌ايي از مفاتيح الجنان را با ترجمه خود منتشر كرده است؛ درباره تدوين مفاتيح‌الحيات مي‌گويد: تدوين اين كتاب مي‌تواند مثمر ثمر باشد، مرحوم حاج شيخ عباس قمي كليدهاي بهشت را گفته است، مي‌توانيم اينگونه تعبير كنيم كه كليدهاي دنيوي هم هست و مي‌توان دنيا را با توجه به اخلاقيات و الهيات ولو فردا بهشت كرد و مسلما اگر خود جمعي هم داراي اخلاقيات و الهيات باشد، جهان ما جهاني الهي و بهشتي مي‌شود.
وي با نام بردن از چند كتاب اخلاقي برنوشته علماي گذشته به نياز انسان پرداخت و گفت: انسان جديد يا قديم ندارد، بشر هميشه نيازمند اخلاقيات بوده و تقسيم آن به جديد و قديم مغلطه است، انسان بايد حق امانت الهي را ادا كند و اين حق زماني ادا مي‌شود كه عطاياي الهي مانند؛ علم و قدرت را در جهت تهذيب نفس و حيات خود درك بكند و امانت خداوند را حفاظت بكند.
كريم زماني با اشاره به آيه «و من اعرض عن ذكري فان له معيشة ضنكا» گفت: كفه معنا و ماده در دنياي امروز به هم خورده و همه فعاليت‌هاي بشر براي تن و احتياجات ناسوتي او به كار گرفته شده است. به قول مرحوم شريعتي بشر به رختخواب راحت رسيده اما خواب راحت را از دست داده است و به قول مولوي: عقل سرتيز است ليكن پاي سست/ زانكه دل ويران شده است و تن درست.
كريم زماني كه از منظري عرفاني به اهميت تدوين اين كتاب پرداخته و اخلاق را پايه سير و سلوك توحيدي به شمار مي‌آورد درباره چگونگي تدوين مفاتيح الحيات مي‌گويد: مرحوم شيخ عباس قمي با صداقت باطن مفاتيح‌الجنان را جمع كرده و الگوي وي هم ظاهرا كتاب زادالمعاد علامه مجلسي بوده است و البته در نياز انسان به دعا هم شكي نيست. بنابراين اگر ذوق و علم توامان شود با صدق باطن حتما جلد دو مفاتيح يا همان كليدهاي حيات هم توفيق پيدا مي‌كند.
يحيي يثربي استاد فلسفه و از تحصيلكردگان حوزه‌هاي علميه از منظر ديگري به اشارت آيت‌الله جوادي آملي نگاه مي‌كند و آن را با بينشي فلسفي مي‌كاود و مي‌گويد: به نظر من اينكه ما در كنار مفاتيح الجنان يك كتابي هم ضميمه كنيم كه مربوط به مسائل زندگي باشد، من با اين نگرش موافقم، اما آن را خيلي عرفي و ساده مي‌بينيم، با اين نگرش ما بايد بپذيريم كه مفاتيح يك اصل است در جامعه و بايد در كنار آن چيزي بگذاريم.
استاد دانشگاه علامه طباطبايي (ره) با تاكيد بر اجتماعي بودن دين اسلام مي‌افزايد: ما بايد به «قرآن» و «فلسفه سياسي اسلام» برگرديم، اسلام يك دين فردي نيست بلكه يك دين جمعي است در همان اوايل سوره بقره چند آيه درباره متقين و دو سه آيه درباره كفار داريم و به اندازه هر دو حتي يك مقدار هم بيشتر درباره منافقان ديده مي‌شود.
يحيي يثربي كه به نظر مي‌رسد سعي دارد از گفتار آيت ا... جوادي آملي رمزگشايي كند، اضافه مي‌كند: تكيه بر منافق و حساسيت روي نفاق در اديان دروني و فردي مطرح نيست يعني وقتي دين فردي باشد، من در خانقاه خودم،در خانه و زوايه خودم كار خود را مي‌كنم و كاري به كار اجتماع ندارم.اسلام با معنويت فردي سازگاري ندارد و رهبانيت را مشروع نمي‌داند، حتي نظام پرستش فردي و امثال آن را به رسميت نشناخته و قبول ندارد.
وي تصريح مي‌كند: اسلام دين زندگي اجتماعي و مبارزه است پيامبر هميشه مي‌فرمود دين من رهبانيت ندارد و اگر دلتان رهبانيت مي‌خواهد رهبانيت دين من جهاد است. نه اينكه بنشنيد در يك گوشه‌اي و عزلت پيشه كنيد. بياييد وارد جامعه بشويد حمايت كنيد از حق و حقيقت و مبارزه كنيد با باطل، اين مبارزه از درون و خانواده شما شروع مي‌شود تا شهر و جامعه و كشور تا جامعه جهاني، همه جا هست، هميشه هست. هر روز و هر زمان مي‌تواند عاشورا باشد و همه زمينمان مي‌تواند كربلا باشد.
يثربي تاكيد مي‌كند: پس بنابراين ما بياييم اول در اين كشور كه بحمدالله نظامي الهي مي‌خواهد استقرار پيدا كند، براي فلسفه سياسي اين نظام وقت بگذاريم. اگر فلسفه سياسي آن را بدانيم و اين نظام را پياده كنيم، تكليف همه چيز مشخص است و هيچ لازم نيست، ما بگوييم در كنار اين چه قرار بدهيم در كنار آن چه قرار بدهيم و چه كنيم و چه نكنيم.
يثربي بار ديگر با بيان اينكه در اسلام اين همه حساسيت روي نفاق هست و بر روي آن تأكيد شده است به اين دليل كه نظامي سياسي - اجتماعي است، مي‌گويد: در نظام سياسي - اجتماعي نفاق پدر نظام را درمي‌آورد. اما در نظام فردي من دعاي جوشن كبير مي‌خوانم! خوب بخوانيد يا نخوانيد به من ربطي ندارد. اما در اين نظام اجتماعي اگر من بخواهم به مسئله‌اي عمل كنم؛ فرزند من عمل كند و ديگران عمل نكنند، زندگي من سياه مي‌شود.
وي با اشاره به سلوك اجتماعي اميرالمؤمنين تصريح كرد: علي(ع) نمي‌توانست دعاي كميل بخواند و بگويد معاويه هر كاري مي‌كند بكند علي بايد مي‌آمد اگر كميل در اين مبارزه كوتاهي مي‌كرد كميل را كنار مي‌گذاشت اصل كار مبارزه با ثروت‌هاي باد آورده و برباد رفته، اموال انباشته شده، حكومت‌هاي غاصب و نادرست است.بنابراين ما بايد با سياست اسلام آشنا شويم در سياست اسلام ما بايد در صحنه مبارزه باشيم با كفر كه خيلي ساده و روشن است و مبارزه با نفاق كه بسيار پيچيده است.
مؤلف كتاب «حكمت اشراق» در ادامه با توضيح بيشتر درباره چهره نفاق گفت: نفاق دو ويژگي دارد، با اين دو ويژگي مي‌تواند بزرگترين ضربه را به نظام اسلامي بزند؛ نفاق به قسمتي از اسلام جدي عمل مي‌كند و قسمت ديگر را كاملاً زيرپا مي‌گذارد. مثلاً مي‌آيد در انگشتر عقيق به دست كردن ذره‌اي غفلت نمي‌كند.در صف اول نماز ايستادن كوتاهي نمي‌كند اما در حيف و ميل و بخوربخور بيت‌المال اين آقا انگار نه انگار كه مسلمان است.اينجا حرف خود را مي‌زند.
دومين ويژگي نفاق آن است كه در ميدان برخورد اجتماعي مردم را به كار نيك وا مي‌دارد اما خود عمل نمي‌كند. به مردم مي‌گويد گريه كنيد خودش هم با مردم اين كارها را انجام مي‌دهد. بر جگر سوخته علي‌اصغر (ع)ناصرالدين‌شاه، هم مي‌نشيند با فلان تعزيه‌گردان گريه مي‌كند اما اگر بيفتد به تفرعن و قدرت‌طلبي اين ناصرالدين شاه پيرو امام حسين نيست.
يثربي يا بيان اين نكته كه نبايد فكر كنيم كه اگر به قرآن عمل كرديم از ائمه دور شده‌ايم، گفت: اگر ائمه جايگاهي دارند آن جايگاه از قرآن است و از جاي نياورده‌اند، بنابراين ما به نظام اسلام برگرديم تا جايگاه ائمه بهتر شناخته شود جايگاه غلوآميزي كه ما به اينها بدهيم اين جايگاه نه با قرآن سازگار است و نه خود اينها راضيند از آن.
نويسنده كتاب «فلسفه عرفان» با تاكيد بر ظهور و حضور عملي انديشه‌هاي ديني در اجتماع مي‌گويد: اگر اميرالمؤمنين بشنود كه ما مي‌گوييم علي‌اللهيم بيشترين نفرت‌ها را از ما پيدا مي‌كند در حاليكه ما با توهم خودمان مي‌گوييم ما تنها به قرآن توجه نمي‌كنيم به ائمه متوجهيم.
ما اهل بيت را بايد قرآني را بشناسيم. اهل بيت (ع) شاه عباس نيستند كه نياز داشته باشند ما آنها تجليل كنيم و براي آنها طاق نصرت بزنيم و براي آنها لابه و التماس كنيم بلكه مانند نبي‌اكرم كه درود خدا بر همه آنها باد از ما معرفت مي‌خواهند.
وي با تاكيد بر اين كه يكي از زيبايي‌هاي دين خاتم اين است كه دوباره دين‌سازي نكنيم مي‌گويد: برگشت قرآني به ائمه يعني آنها را اسوه قرار دادن و جا پاي آنها گذاشتن نه اينكه يزيدي زندگي كنيم و چون دست به دامن علي (ع) دراز مي‌كنيم انتظار داشته باشيم خطايمان ناديده گرفته شود.
حميدرضا بصيري استاد حوزه و دانشگاه هم از جايگاه پيشنهاد دهنده وارد بحث مي‌شود تا اهميت آن را نشان دهد وي مي‌گويد: پيشنهاد دهنده (آيت‌ا... جوادي آملي) داراي مقام علمي و معنوي بالايي در حكمت و فقاهت است و شايد در عالم تشيع در وادي تفسير مانند ايشان را نداشته باشيم. بنابراين بايد همه حوزويان و دانشگاهيان با نگاه خاص به اين مطلب توجه كنند و به همين نسبت به جوانب اين پيشنهاد پرداخت.
اين روحاني استاد دانشگاه علامه طباطبايي(ره) با بيان اينكه قصد حضرت آيت‌الله جوادي آملي به هيچ عنوان تعريض به مفاتيح يا ناديده گرفتن جايگاه و اهميت اين كتاب ارزشمند نيست به ارزش‌هاي مفاتيح پرداخت و تصريح مي‌كند: مفاتيح الجنان مرحوم حاج شيخ عباس قمي آن‌قدر با اخلاص نوشته شده كه الان يك قرن است در خانه‌‌هاي ما در كنار قرآن قرار داده مي‌شود.
استاد حوزه علميه توضيح مي‌دهد: قصد اين نيست كه آن را با قرآن مقايسه كنيم و خداي ناكرده در مورد آن غلو كنيم اما مقام معصوميت گويندگان مفاتيح و اخلاص مرحوم شيخ عباس قمي اضافه شده و موجب شده اين كتاب جايگاهي اين چنيني پيدا كند.
حميدرضا بصيري هم با اشاره به شان مفاتيح در نزد مراجع و علماي بزرگ تشيع با نقل مطلبي مي‌گويد: وقتي از مرحوم آيت‌الله سيدمصطفي خميني پرسيدند امام در تبعيد چگونه اوقات را مي‌گذراند و چه چيزي مطالعه مي‌كند ايشان فرموده بودند امام مفاتيح دوره مي‌كند يعني دائما با مفاتيح محشور هستند.
حميد رضا بصيري در ادامه به اهميت و ارزش دعا پرداخت و با بيان اينكه اين نظر آيت‌الله جوادي‌آملي به هيچ وجه درباره سست كردن جايگاه دعا نيست با تأكيد بر اهميت دعا در حيات انساني و با اشاره به مستندات قرآني گفت: ارزش هر كس در پيش خدا به مقدار دعاهايي است كه انجام مي‌دهد و اساسا نماز دعا است و راه اتصال به خداست.
اين استاد حوزه و دانشگاه با بيان اينكه برخلاف تصور دعا در زندگي‌ها بسيار كم است، مي‌افزايد: در نماز بهترين جايي كه مي‌شود دعا كرد قنوت است روشن است كه ما به راحتي از اين فرصت دعا كردن مي‌گذريم صرف نظر از نمازهاي جماعت در خلوت‌هاي خود هم خيلي اهل دعا نيستم.
وي با ذكر اين نكات به بيان نظر آيت الله جوادي آملي مي پردازد و مي‌گويد:با توجه به اين مقدمات به نظر مي‌رسد مطلبي كه آيت‌الله جوادي آملي قصد دارند به آن توجه دهند اين است كه جاي اخلاق و سلوك درست و روابط خانوادگي و اجتماعي صحيح در زندگي ما كمرنگ است.
بصيري در عين حال با بيان اينكه شايد تمام سخن ايشان همين مطلب باشد كه كتابي در وادي اخلاق به همان وزانت مفاتيح و همان درجه از اخلاص تدوين شود، مي‌گويد: خطاب اين عالم بزرگ به اصحاب قلم و كساني كه اهل تأليف و تحقيق‌اند خواهد بود تا كتابي وزين و با اخلاص هم‌پايه مفاتيح‌الجنان براي زندگي و آداب اجتماعي مردم برگرفته از قرآن و روايات تدوين كنند. تا بدانيم در كنار تضرع و توبه و مناجات، با بندگان خدا چه خوب و چه بد چگونه رفتار كنيم.
حميدرضا بصيري درباره چگونگي تاليف كتاب مفاتيح الحيات مي‌گويد: مي‌توان اين كار را گروهي انجام داد و امروزه كار گروهي خطايش كمتر است و از مقبوليت اجتماعي بالاتري هم برخوردار خواهد بود و به نظر مي‌رسد كه اگر يك گروه علمي آن را انجام دهد بهتر است و البته اين مانع كار فردي اهل ذوق نيست.
وي تصريح مي‌كند: اما پيشنهاد ديگر با كسب اجازه از آيت‌الله آملي اين است كه خود ايشان به دليل اينكه متخلق به آداب الهي و اسلامي هستند افرادي را مشخص كنند و آن گروه علمي را خود ايشان هدايت كنند.
اين استاد حوزه و دانشگاه در پايان با استقبال از تدوين مفاتيح الحيات مي‌گويد: بايد از تعجيل پرهيز كرد و با يك فراخوان و كار علمي گسترده امراض اخلاقي بشر عصر امروز را به مثابه شناسايي درد و مريضي پيش از هر درماني انجام داد و پس از آن با استفاده از قرآن كريم و سيره و روايات معصومين عليه‌السلام و با نقد و نظر علما و مراجع كتابي جامع تدوين شود.
پايان پيام/104