وبینار «نقش امام محمد باقر (ع) در وحدت امت اسلامی» (بخش دوم)

در بخش اول وبینار «نقش امام محمد باقر (ع) در وحدت امت اسلامی»، حجت‌الإسلام دکتر براتی دیدگاه‌های خود در مورد موضوع را بیان کرد. پس از او در بخش دوم وبینار، حجت‌السلام دکتر صبوری به ارائه نظرات خود در مورد «نقش امام محمد باقر (ع) در وحدت امت اسلامی» پرداخت.

آقای شفیعی مجری برنامه ضمن قدردانی از سخنرانی حجت‌الإسلام دکتر براتی، به معرفی حجت‌الإسلام دکتر صبوری پرداخت و گفت که وی یک اندیشمند حوزوی و مبلغ در مناطق مختلف جهان است که تجربیات ارزنده‌ای در مورد معرفی اسلام و گفتگو با سایر ملت‌ها دارد. شفیعی سپس از دکتر صبوری خواست که در مورد موضوع وبینار به ارائه نظرات خود بپردازد.

حجت‌الإسلام دکتر صبوری در ابتدای صحبت‌های خود ضمن حمد و ثنای الهی و عرض سلام و تحیات به پیامبر اکرم (ص) و ائمه معصومین (س) و نیز خوشامدگویی خدمت حضار جلسه گفت: در ابتدا باید به این پرسش پاسخ داد که امام باقر (ع) که بود؟ چرا که طبق تجربه بنده، متاسفانه حتی بسیاری از مسلمانان شناخت کاملی از تاریخ اسلام، اهل‌بیت (ع) و علمای دین ندارند. امام باقر (ع) فرزند امام سجاد (ع)، فرزند امام حسین (ع)، فرزند امیرالمؤمنین علی (ع) و حضرت زهرا (س) دخت گرامی نبی اکرم (ص) بود. ایشان یکی از «ذي القربىٰ» محسوب می‌شود. طبق آیات قرآن همه انبیا به امت‌های خود می‌گفتند: ما از شما هیچ اجر و مزدی نمی‌خواهیم. چون آنها همه خدمات خود را برای رضای خداوند انجام می‌دادند. اما یک استثنا وجود دارد. خداوند متعال به نبیّ مکرّم اسلام (ص) امر فرمود که به امت خود بگوید: «قُلْ لَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَىٰ» یعنی من هیچ اجر و مزدی (برای زحمات پیامبری خود) نمی‌خواهم جز محبت (شما) نسبت به خاندانم. (قرآن کریم، سوره شوری، آیه 23). منظور از عبارت «ذي القربىٰ» در این آیه شریفه، خاندان و اهل‌بیت پیامبر اکرم (ص) بود که امام باقر (ع) یکی از آنان است.

دکتر صبوری سپس با تاکید بر این که باید چند سوال مهم از مخاطبان جلسه بپرسد، گفت: چرا خداوند متعال مردم را امر به محبت اهل‌بیت (ع) کرده است و فلسفه این محبت چیست؟ چرا خداوند در این آیه از عبارت «الْمَوَدَّةَ» برای محبت استفاده کرده است؟ چون در عربی دو عبارت «الْمَوَدَّةَ» و «الْمَحَبَّةَ» برای محبت بکار می‌رود که هر دو در فارسی به «محبت» ترجمه شده است. به طور مثال در آیه 21 سوره روم «وَجَعَلَ بَيْنَكُمْ مَوَدَّةً وَرَحْمَةً» (و در میان شما دوستی و مهربانی قرار داد) برای محبت بین زن و شوهر نیز از عبارت «الْمَوَدَّةَ» استفاده شده است. تفاوت بین این دو واژه در زبان عربی بسیار ظریف و جالب است که در اینجا فرصت بررسی آن نیست و از مخاطبان می‌خواهم که آن را بررسی کنند. چرا که این متن قرآن است. سوال بعدی که مطرح می‌شود این است که ما چگونه باید اهل بیت (ص) را دوست بداریم؟

این مبلغ بین‌المللی با اشاره به اهمیت رعایت حق‌الله و حق‌الناس افزود: خداوند متعال فرموده است که شاید از حق‌الله یعنی حق خود بگذرد اما هرگز از حق‌الناس به معنای حقوق مردم نخواهد گذشت. مهمترین فرد از «ناس» پیامبر اکرم (ص) است، و محبت به اهل‌بیت (ع) او حق و پاداش او طبق آیه 23 سوره شوری است. مردم باید از خود بپرسند که این پاداش منظور شده برای پیامبر اکرم (ص) چیست؟ منظور از ذي‌القربي در این آیه چه کسانی هستند که باید محبتی از جنس الْمَوَدَّةَ برای آنان داشت؟ این آیه، آیه‌ای خطیر است چون در روز قیامت پیامبر اکرم (ص) می‌گوید: «آنان حق و پاداش مرا در نبوت ادا نکردند؛ بعد از این همه زحمات در این راه هدایت مردم، فقط یک چیز خواستم و آن محبت به خاندانم بود». متاسفانه برخی از مسلمانان ذي‌القربي را نمی‌شناسند تا به آنان محبت بورزند. اینجا نقش امام باقر (ع) برجسته می‌شود. همه مسلمانان و علما به این اعتقاد دارند که آن امام هم یکی از ذي‌القربي است. اما متاسفانه گاهی این مهم را فراموش می‌کنند.

حجت‌الاسلام صبوری گفت: برای شناخت امام باقر (ع) و نقش مهم ایشان آیه‌ای دیگر در قرآن وجود دارد که می‌فرماید: «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَطِيعُوا اللَّهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ وَأُولِي الْأَمْرِ مِنْكُمْ» با این معنا: ای کسانی که ایمان آورده‌اید، خداوند را اطاعت کنید، پیامبر را اطاعت کنید و کسانی که اولی‌الأمر در میان شما هستند. (قرآن کریم: سوره نساء، آیه 59). ابتدای این آیه واضح است که می فرماید ای کسانی که ایمان آورده‌اید، خداوند را اطاعت کنید و پیامبر را اطاعت کنید. باید توجه داشت که در این آیه به دو نوع اطاعت اشاره شده است چرا که کلمه «أَطِيعُوا» به معنای اطاعت کردن، دو بار به کار رفته است. یک بار برای خداوند، و سپس برای پیامبر (ص) و اولی‌الأمر. یعنی همانگونه که مردم ملزم به اطاعت از پیامبر اکرم (ص) هستند واجب است که از اولی‌الأمر نیز اطاعت کنند. حال منظور از اولی‌الأمر در این آیه چه کسانی هستند؟ مسلماً این عبارت اشاره به علما ندارد چرا که علما دستور نمی‌دهند. در مورد علما از عبارت پیروی کردن استفاده می‌شود. مسلمانان از علما پیروی کرده و آنان مسلمانان را راهنمایی می‌کنند. بنابراین، منظور از اولی‌الأمر رهبرانی هستند که به ما امر می‌کنند؛ رهبرانی که اسلام را کاملا می‌شناسند، هیچ‌گاه ما را گمراه نمی‌کنند، و هیچ‌گاه خطایی از آنان سر نمی‌زند. چرا که قرآن نگفته است که آنان را اطاعت کنید جز در فلان قضیه. لذا این اطاعت مطلق است و مردم همانگونه که خداوند و پیامبر (ص) را اطاعت می‌کنند، باید از اولی‌الأمر نیز اطاعت کنند. یکی از کسانی که در زمره اولی‌الأمر محسوب می‌شود، امام محمد باقر (ع) است.

آقای صبوری ضمن اشاره به حدیث ثقلین تصریح کرد: در حدیثی متواتر، پیامبر اکرم (ص) می فرماید: «إِنِّی تَارِک فِیکمُ الثَّقَلَینِ کتَابَ اللَّهِ وَ عِتْرَتِی أَهْلَ بَیتِی...» یعنی من در میان شما دو گنجینه قرار می‌دهم که یکی کتاب خداوند (قرآن) و دیگری عترت و اهل‌بیت من است. در حدیث دیگری که به تواتر این حدیث نیست، کلمه «سنتی» آورده شده است که البته حدیث اول تواتر بیشتری دارد و مورد پذیرش همه مسلمانان است. یکی از افرادی که از عترت و ذریه پیامبر محسوب می‌شود، امام باقر (ع) است. پیامبر اکرم (ص) فرمود که بعد از او دوازده خلیفه خواهد آمد که برای اسلام تمام تلاش خود را خواهند کرد که یکی از این دوازده خلیفه یا امام نیز امام باقر (ع) است.

وی افزود: آنچه که تا کنون در جلسه بیان کردم، در مورد اهمیت شخصیت امام باقر (ع) بود و اگر مسلمانی بخواهد در صراط مستقیم و مسیر رستگاری باشد و هدایت شود، لااقل باید امامان (ع) را به عنوان ذي‌القربي و خاندان پیامبر اکرم (ص) بشناسد. اما در مورد نقش آن امام (ع) در وحدت امت اسلامی، به دلیل ذیق وقت فقط به چند مورد اشاره خواهم کرد. اول این که امام محمد باقر (ع) همیشه به خلیفه اموی زمان خود یعنی عمر بن عبدالعزیز توصیه می‌کرد که عدالت را رعایت کند، و بیشترین تلاش خود را در امور مسلمانان و نه فقط پیروان خود امام (ع) انجام دهد. لذا، امام (ع) بیشترین تلاش خود را برای همه امت اسلامی می‌کرد و نه فقط شیعیان خود. در احادیث زیادی نقل شده است که امام باقر (ع) به پیروان خود امر می‌کرد که در نماز جمعه به عنوان یک واجب شرکت کنند هرچند که در آن دوران، نماز جمعه توسط شیعیان برگزار نمی‌شد بلکه پیروان سایر مذاهب اسلامی برپا می‌شد. این نشان می‌دهد که امام به دنبال وحدت امت اسلامی بود.

این اندیشمند حوزوی در مورد تقیه تصریح کرد: امام باقر (ع) پیروان خود را به تقیه فرا می‌خواند که این خود یکی از دلایل تلاش برای وحدت است. متاسفانه برخی دچار سوء‌برداشت شده‌اند و شیعیان اهل‌بیت (ع) را متهم می‌کنند که مراد از تقیه، دروغگویی است. در واقع دو گونه تقیه وجود دارد که در نوع اول فرد برای حفظ جان خود آن را انجام می‌دهد. به طور مثال، وقتی جان عمار یاسر، یکی از اصحاب نبی مکرم اسلام (ص)، در خطر بود، دشمنان وی را مجبور کردند صحبت‌هایی در مورد پیامبر (ص) بر زبان جاری کند. او نیز چنین کرد اما بعد از آن به شدت ناراحت شد. آیه‌ای نازل شد به این مضمون که وی نباید نگران باشد چرا که آنچه بر زبان آورده طبق اعتقاد قلبی او نبوده است. بلکه او قلبا پیامبر (ص) را دوست داشته است. این مصداق تقیه است. یعنی فرد برای حفظ جان خود مجبور به گفتن چیزی می‌شود که به آن اعتقاد ندارد. ما اجازه انجام این کار را داریم و این چیزی نیست که مختص تشیع یا اسلام باشد بلکه در همه ادیان وجود دارد و امری منطقی است.

حجت‌الإسلام دکتر صبوری ضمن اشاره به نوع دوم تقیه گفت: نوع دیگر تقیه که امام باقر (ع) پیروان خود را به انجام آن فرا می‌خواند، تقیه به عنوان احترام است و نه پنهان ساختن اعتقاد. به طور مثال فردی اعتقاد خود را مخفی نمی‌کند اما تا حد ممکن به آنان که عقیده‌ای متفاوت دارند، احترام می‌گذارد. یعنی اعتقاد خود را پنهان نکرده ولی پیش پیروان سایر اعتقادات رفته و به آنان احترام می‌گذارد. شاید نماز او با دیگران تفاوت های جزئی داشته باشد اما نزد دیگران رفته و آن را اقامه می‌کند. مثلا در مسجد ما مذاهب گوناگون اسلامی حضور می‌یابند از شیعیان گرفته تا اهل سنت حنفی و شافعی. گاهی آنان بعد از رکوع مکث بیشتری می‌کنند من هم همین کار را می‌کنم و به آنان احترام می‌گذارم. برخی از مسلمانان نماز خود را به شکلی دیگر به پایان می‌رسانند و ما با آن مشکلی نداریم. این مخفی کردن اعتقاد نیست. ما در تنهایی آداب عبادی خود را طبق اعتقاد خود انجام می‌دهیم، و به هنگام انجام عبادت با دیگران، به آنان احترام می‌گذاریم. این مساله نوعی ابراز احترام است و نه دروغگویی. به همین شکل برای حفظ وحدت مسلمانان، امام باقر (ع) به پیروان خود دستور می‌داد که به دیگران احترام بگذارند و به آنان محبت بورزند.

آقای صبوری ضمن اشاره به روایتی از زراره، از اصحاب برجسته امام باقر (ع) ادامه داد: زراره به خدمت امام باقر (ع) رسید و عرضه داشت: «به نظر من دو گروه مسلمان وجود دارد، گروه اول شیعیان شما هستند که من آنها را دوست داشته و رابطه خوبی با آنان دارم و معتقدم که آنان کسانی هستند که به رستگاری خواهند رسید. دومین گروه از مسلمانان کسانی هستند که اعتقاداتی شبیه به شما ندارند، از پیروان شما نیستند و محکوم به هلاک هستند». امام باقر (ع) در پاسخ به زراره گفت: این اعتقاد تو بر خلاف قرآن است چرا که در قرآن به گروهی به نام «مستضعفین» اشاره شده است یعنی کسانی که به دلیل شرایط از درک درست، کامل و عمیق حقیقت، محروم شده اند. آنان محروم هستند و نه گمراه و خطاکار. آنان نتوانسته‌اند درک و فهم درستی داشته باشند. خداوند متعال در آیه‌ای از قرآن به گروهی با عنوان «المرجون لأمرالله» یاد می‌کند. یعنی کسانی که به لطف خداوند امید داشته‌اند. چرا که آنان نیز نتوانسته‌اند درک کاملی از حقیقت داشته باشند. اما امید داشته‌اند که خداوند آنان را رستگار خواهد کرد. در مورد این گروه چه می‌توان گفت؟ همچنین در مورد زکات خداوند می‌فرماید: «إِنَّمَا الصَّدَقَاتُ لِلْفُقَرَاءِ وَالْمَسَاكِينِ وَالْعَامِلِينَ عَلَيْهَا وَالْمُؤَلَّفَةِ قُلُوبُهُمْ» یعنی صدقات فقط برای فقرا و محتاجان است، و کسانی که آنها را جمع‌آوری می‌کنند، و برای تألیف و نزدیک کردن قلب‌ها. (قرآن کریم، سوره توبه، آیه 60). این آیه نیز به این امر اشاره دارد که ما باید زکات را به فقرا بپردازیم تا موجب تالیف قلوب شود. آنان برادران ما هستند. لذا خداوند می‌فرماید که ما نباید فکر کنیم که آنان گمراه هستند. خیر، آنان برادران ما هستند و ما باید برای نزدیک کردن آنان بیشترین تلاش خود را بکنیم.

حجت‌الاسلام دکتر صبوری افزود: طبق روایات امام باقر (ع) کراراً می‌فرمود: «درباره هر چه به شما می‌گویم، از من بپرسید تا به شما نشان دهم که طبق کدام آیات قرآنی است». در آیه 18 سوره زمر، خداوند می‌فرماید: «الَّذِينَ يَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَيَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ» یعنی بشارت ده به بندگانی که کلام را می‌شنوند و برترین آن را برمی‌گزینند. خداوند می‌فرماید که این افراد هدایت شده هستند. طبق همین آیه، همه باید صحبت کنند، و ما باید به آنان و درک آنان احترام بگذاریم. اگر ما در موقعیت آنان بودیم، شاید ما نیز درک و فهم آنان را داشتیم. بنابراین طبق آیات قرآن و فرمایشات امام باقر (ع) ما باید به افراد و درک آنان احترام بگذاریم. علما می‌توانند بحث و بررسی کنند و بیشترین تلاش خود برای درک حقایق قرآن را داشته باشند. کما این که قرآن کریم می فرماید: برترین مسلمان کسی است که گوش می‌دهد و برترین کلام را برمی‌گزیند. طبق آموزه‌های اهل‌بیت (ع) آنان هیچ‌گاه نگفته اند که گوش ندهید، به مساجد سایر مذاهب یا کلیساها نروید. خیر، آنان همیشه می‌گفتند گوش دهید و بپرسید و سپس پیش ما آیید و سوالات خود را مطرح کنید. روش اهل‌بیت (ع) و قرآن این است. اما متاسفانه مشاهد کرده‌ام که برخی‌ها مردم را از رفتن به برخی مساجد یا گوش کردن به اقوال سایرین منع می‌کنند. در پاسخ به آنان می‌گویم که این بر خلاف آموزه‌های قرآن است. ما مسلمان هستیم، کتاب و پیامبر ما یکی است.

این اندیشمند حوزوی و مبلغ بین‌المللی در پایان صحبت‌های خود ضمن اشاره به آیه وحدت گفت: خداوند در قرآن می‌فرماید: «وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِيعًا وَلَا تَفَرَّقُوا» (و همگی به ریسمان خدا چنگ زنید، و پراکنده نشوید) (قرآن کریم، سوره آل عمران، آیه 103). خداوند می‌فرماید که ما مسلمانان ممکن است فهم متفاوتی داشته باشیم، اما باز بادی متحد باشیم چون خدا، پیامبر، کتاب و قبله یکسانی داریم. اشتراکات مسلمانان بسیار زیاد و در حدود 90 درصد است. بنابراین آنچه که امام باقر (ع) فرمود، منطقی بود و نیازی به اثبات آن نیست چون بسیار واضح و طبق قرآن بوده است. در پایان صحبت‌های خود به حدیثی از امام باقر (ع) اشاره می‌کنم که فرمود: «برادر مسلمان خود را دوست بدارید و آنچه برای خود می‌پسندید، برای او نیز بپسندید، و آنچه برای خود نمی‌پسندید، برای او نیز نپسندید. هر گاه او در موقعیت دشواری بود، به او یاری رسانید، و هر گاه چیزی از شما خواست، برای او فراهم کنید و همیشه برای حمایت از او تلاش کنید». این اسلام و روش اهل‌بیت (ع) و قرآن است، یعنی اسلام حقیقی، دین رحمت، صلح، عدالت و وحدت. از خداوند متعال می‌خواهم که ما را در پیروی از اسلام اصیل و نیز قرار گرفتن در مسیر حقیقت یاری رساند، انشاالله.

.............................

پایان پیام/348-99