بیش از یکسال از طرح بیانات روشنگرانه مقام معظم رهبری در جمع حوزویان در تاریخ هشتم آذرماه سال گذشته سپری شد. در این مدت هر چند اقدامات خوبی از سوی مدیران و برنامه ریزان حوزه جهت ایجاد تحول در فضای حوزه و به ویژه مدیریت مناسب و به روز آن صورت گرفت اما برخی معتقدند که آن طور که باید و شاید در این رابطه کار نشده است.
گفتگوی مشروح با حجت‌الاسلام سید هاشم حسینی بوشهری عضو شورای عالی حوزه، نایب رئیس جامعه مدرسین و رئیس مجمع نمایندگان طلاب و فضلای حوزه علمیه قم درباره بررسی اقدامات حوزه در تحقق فرمایشات مقام معظم رهبری در زمینه تحول در حوزه های علمیه.
برخی حوزویان معتقدند در طول یکسالی که از رهنمودهای مقام معظم رهبری درباره تحول در حوزه سپری شده هنوز اقدام قابل توجهی از سوی مسئولان امر صورت نگرفته است. شما نیز این انتقاد را می پذیرید؟
ـ حجت الاسلام حسینی بوشهری: با نظر برخی که معتقدند رهنمودهای مقام معظم رهبری در خصوص تحول در حوزه هنوز به درستی مورد توجه قرار نگرفته است موافق نیستم. هم شورای عالی و هم مدیریت حوزه درخصوص فرمایشات مقام معظم رهبری طرح و برنامه دارند و در حال حاضر کمیسیونهای کارشناسی روی این طرح و برنامه‌ها کار می‌کنند. در زمان مدیریت بنده نیز اقدامات خوبی صورت گرفت و طرح‌های خوبی مثل ایجاد انجمنهای علمی در حوزه به سرانجام رسید. اتفاقا خیلی از طرحها و برنامه‌ها را افراد به صورت خیلی کلی مطرح می‌کردند و ما هم بر روی آنها برنامه ریزی می‌کردیم و پس از مطالعات آنها به اجرا در می‌آوردیم. نکته مهمی که وجود دارد این است که دوستان طلبه‌ای که گلایه دارند خوب است به جای اینکه تنها انتقاد یا پیشنهاد داشته باشند پیگیر طرحها و پیشنهادات خود باشند تا کار به سرانجام مطلوبی برسد.
* چگونه می‌توان رهنمودهای رهبر معظم انقلاب در خصوص تحول در حوزه را محقق کرد؟
ـ خوشبختانه فرمایشات رهبری به صورت شفاف در بیانیه‌های مختلف یا دیدارهای مختلف حوزویان مطرح شده است که در این میان مهم ایجاد یک ساز و کار اجرایی برای عملی کردن این منویات است. متعاقب فرمایشات مقام معظم رهبری، شورای پیشبرد و ارتقاء در حوزه شکل گرفت که شاخص‌ترین صاحب نظران حوزوی در آن حضور دارند. همچنین از نهادهای مختلف حوزوی، افرادی برای عضویت در کمیسیونهای مختلف دعوت شدند و در حال حاضر بیش از 70 نفر عضو این کمیسیون‌ها هستند.
علاوه بر این موارد باید به این نکته هم توجه داشته باشید که حجم توقعات و انتظارات انباشته شده به گونه‌ای است که در ضمن یکسال نمی‌توان به آنها پاسخ داد و به همین خاطر برای رسیدن به اهداف مورد نظر در مسئله تحول نیاز به زمان داریم. البته شورای عالی هم در این دوره با استفاده از نظرات کارشناسان و برنامه ریزان و نیز تشکیل کمیسیونهای مختلف به نوعی نگاه کلان سیاست گذاری به تحول را دارد.
تحول امروز یک امر اجتناب ناپذیر در حوزه است هرچند ممکن است در مصادیق آن اختلاف نظر‌هایی هم وجود داشته باشد که طبیعی است. مهم این است که تحول به معنای استفاده بهینه از ظرفیت فضلای حوزه یک امر ضروری است. البته ما برای عملی کردن فرمایشات مقام معظم رهبری نیاز به قدم‌های استوارتر و سریعتری داریم که امیدوارم همین گونه باشد.
*یکی از اقداماتی که در دوره شما در مدیریت حوزه صورت گرفت ایجاد انجمنهای علمی بود. به نظر شما تا چه اندازه این انجمنها می توانند در تحقق تحول حوزه نقش داشته باشند؟
ـ خوشبختانه هم اکنون بیش از 10 انجمن علمی در حوزه فعالیت می‌کنند و از آنجا که حوزه به عنوان پایگاه انقلاب یکی از جدی‌ترین دغدغه‌هایش سرویس‌دهی به نظام است این انجمنها در رابطه با نیاز‌سنجی در عرصه‌های مختلف و به ویژه در رابطه با نیازمندی‌های نظام مشغول بوده و با توجه به ظرفیت بالایی که در این عرصه‌ها دارند نقش کلیدی را در بحث تحول ایفا خواهند کرد.
* این ظرفیت چه زمانی به فعلیت می‌رسد؟
ـ ببینید شورای اصلی پیشبرد که مبنای کار تحول در حوزه است، در حقیقت یک شورای سیاستگذاری است و نقش کمیسیون‌ها هم بیشتر طراحی برنامه‌هاست و بعد از دو مرحله سیاست گذاری و طراحی برنامه‌ها وارد فاز عملیاتی آنها می‌شویم که این کار انجمن‌هاست. البته ما در حال حاضر در مرحله تبیین آسیب‌ها و نقاط ضعف و قوت هستیم و هنوز وارد فاز اجرایی نشده‌ایم.
بحثی که در این جا وجود دارد این است که تحول در مراکزی مثل حوزه که طبعا با ظرافت خاصی همراه است را نباید با تحول در مراکزی که تنها به بعد علمی و فنی قضایا توجه دارند، مقایسه کرد.
بالاخره ما در حوزه باید به ظرافت‌ها و ویژگی‌های محیط پیرامونی خود توجه داشته باشیم به همین خاطر من اگر چه معتقد هستم که باید تحول در حوزه سرعت و شتاب مناسبی داشته باشد اما اگر اقتضائات ایجاب کرد که این حرکت با کندی همراه باشد، حرکت کند اما پیوسته بالاخره از شتاب زدگی خیلی بهتر است.
* در مسیر تحول حوزه تا چه اندازه بازنگری در متون درسی حوزه را ضروری می دانید؟ ـ در رابطه با بحث متون درسی و تغییرات در آن در حال حاضر سه نگاه عمده وجود دارد. یک عده می‌گویند همین کتابهای فعلی خوب است و نیازی به تغییر و تحول در آنها نیست. استدلالشان هم این است که افراد بسیاری با همین کتابها ملا شده‌اند. عده‌ای نیز سخت معتقدند که به هر نحو ممکن کتابهای درسی حوزه باید تغییر کند.
یک نگاه بینابینی هم وجود دارد که کارشناسانه است مبنی بر اینکه نه جمود بر عدم تغییر درست است و نه اصرار به تغییر به هر قیمت، بلکه تغییر باید هدفمند باشد به این معنی که ما بیاییم ضمن حفظ محتوای علمی کتب آن را ارتقا دهیم. اما لازم است قالب ارائه این محتوا را به قالب بهتری که سهل‌الوصول‌تر است، تغییر دهیم.
به نظر بنده هم این نظر سوم منطقی‌تر و بهتر است و من با آن موافقم زیرا اگر تغییرات در کتب درسی حوزه توأم با رویکرد کارشناسی و هدفمند باشد فکر نکنم کسی مخالفت کند و هم اکنون نیز اگر عده‌ای نگران تغییر در متون هستند به این خاطر است که فکر می‌کنند این تغییرات هدفمند نیست.
نکته حایز اهمیت دیگر در این خصوص این است که ما باید قایل به تفکیک و دسته‌بندی بین طلاب باشیم. به این معنی که برخی از طلاب برای مرجعیت تلاش می‌کنند خب اینها قاعدتا باید کتب قوی حال حاضر را بخوانند اما طلاب دیگری هم هستند که می‌خواهند در شاخه‌های دیگر فعالیت کنند. طبعا برای این دسته با توجه به زمینه کارشان باید کتب مناسب تهیه شود.
* وجود هیئت علمی برای مدارس را جهت ایجاد تحول چگونه ارزیابی می‌کنید؟
ـ این بحث از چند سال قبل در حوزه مطرح بوده و به عقیده بنده ضرورت آن اجتناب ناپذیر است و باید مدارس حوزوی هم دارای هیئت علمی شوند اما باید توجه داشت که وجود هیئت علمی در مدارس حوزه یکسری الزاماتی دارد که کمی کار را دشوار می‌کند و ما باید بتوانیم با عنایت به محیط سنتی حوزه و شرایطی که هست این امر را محقق کنیم.
* مراکز علمی و پژوهشی در حوزه در حال حاضر به سان جزایر جدا از هم کار می‌کنند و چندان وحدت رویه‌ای در آنها مشاهده نمی‌شود. در این خصوص شورای عالی حوزه جهت هماهنگ سازی این قبیل مراکز و مؤسسات در راستای تحول حوزه چه برنامه‌ای دارد؟
ـ البته این مسئله زمان بر است و نمی‌توان انتظار داشت که با یک بخشنامه یا دستورالعمل همه مراکز با هم هماهنگ شوند. ضمن آنکه این قبیل مراکز به لحاظ بودجه و امکانات مستقل از یکدیگر عمل می‌کنند و هر کدام با تعریف خاص خود فعالیتهایی را انجام می‌دهند.
از جمله مشکلات در رابطه با فعالیت این گونه مراکز می‌توان به موازی کاری و انجام کار پژوهشی و تحقیقاتی بدون داشتن برنامه منسجم اشاره کرد و چه بسا به همین خاطر نیازها و ضرورت‌های واقعی مغفول واقع می‌شوند. به عقیده بنده باید متناسب با ظرفیتهای مراکز مأموریتهای خاصی به آنها داد و البته شورای عالی هم در این بین باید زمینه‌هایی را فراهم کند تا از رهگذر آن مراکز ضرورت این هماهنگ سازی را احساس کنند و بدانند که در صورت پاسخ مثبت به این ایده خودشان سود می برند.
* مجمع نمایندگان طلاب و فضلا چه نقشی در جهت استفاده از نظرات نخبگان جوان حوزه به منظور ایجاد تحول مطلوب ایفا می‌کند؟
ـ در ارتباط با سئوال شما از دو منظر می‌شود مسئله را بررسی کرد. یکی از حیث وجود تشکیلات مجمع نمایندگان که بالاخره اساسنامه و شرح وظایف روشنی دارد و به صورت رسمی و قانونی در این زمینه به فعالیت مشغول است و دیگر از این حیث که آحاد طلاب از طریق نمایندگانشان در مجمع می‌توانند طرحها و پیشنهاداتشان را مطرح کنند. ما در مجمع کمیسیونی تحت عنوان"پیگیری فرامین امام و رهبری" داریم که در قالب طرحها و برنامه‌ها به بحث گذاشته می شود و پس از تصویب، نتیجه آن در اختیار شورای عالی و مدیریت قرار می‌گیرد. در حقیقت آنچه که در مجمع بررسی می‌شود هم برآیند نظرات تک تک نمایندگان طلاب است و هم به نوعی برآیندی از دیدگاه افرادی است که جزو بدنه حوزه محسوب می‌شوند.
البته خود طلاب هم می‌توانند به اعتبار حضور در مراکز و مجامع مختلف حوزوی پیشنهادات خود را در رابطه با مسئله تحول ارائه بدهند که به طور قطع حوزه با آغوش باز از این پیشنهادات استقبال می‌کند.
* نظر و دیدگاه مراجع تقلید در زمینه لزوم تحول در حوزه چیست؟
ـ چنانچه موضوع تحول به درستی و بدون ابهام در فضای حوزه تبیین شود و افق کار به خوبی مشخص شود و حدود و ثغور آن نیز روشن شود، قطعا مراجع بزرگوار تقلید نیز موافق تحول هستند. البته ناگفته نماند که بیانات رهبر معظم انقلاب در این باره کاملا شفاف و مشخص است اما اجرای دقیق فرمایشات ایشان مهم است و به همین خاطر باید حدود و ثغور قضیه مشخص شود. نکته دیگر ضرورت تعامل و ارتباط بیشتر شورای عالی و مدیریت حوزه با مراجع است که باید به خوبی به آن توجه داشت.
پایان پیام/127