به گزارش خبرگزاری اهل بیت(ع) ـ ابنا ـ در آستانه سالروز شهادت امام موسی بن جعفر(ع) امام هفتم شیعیان، خبرنگار ابنا با دکتر «اصغر منتظر القائم» استاد تاريخ اسلام دانشگاه اصفهان، درباره سیره و زمانه امام کاظم(ع) گفتگو کرد.
استاد تاريخ اسلام دانشگاه اصفهان اظهار داشت: امام موسی بن جعفر(ع) با مسائل و مشکلات متعدد سیاسی، اجتماعی و فرهنگی مواجه بودند. آن حضرت ده سال با منصور دوانیقی ـ که دشمن اهل بیت(ع) بود ـ هم زمان بودند. سپس دوره مهدی عباسی بود که این ده سال دوره ظهور فرقه های مختلف بود و خلفا با زنادقه مبارزه می کردند. پس از مهدی، امام به مدت کوتاهی با هادی عباسی هم زمان شدند و هادی نیز نسبت به اهل بیت(ع) بسیار سختگیر بود.
وی درباره وضعیت دوران هارون الرشید گفت: دوره هارون الرشید دوران تشکیلات اداری و سازمانی منظم بود که ایرانیان یعنی برمکی ها نقش بسیار مهمی در اداره کشور داشتند، به همین دلیل آنان با مخالفان خلفای عباسی، دقیق و سازمان یافته برخورد می کردند.
منتظر القائم درباره زمانه امام کاظم(ع) اظهار داشت: دوره امامت امام کاظم(ع) از سال 148 تا 183 به مدت ۳۵ سال طول کشید. آن حضرت با مسائل و جریان های فرهنگی متعددی مواجه بود. خلفای عباسی ادعای جانشینی رسول الله صلی الله علیه و اله را به دلیل انتساب به عباس بن عبدالمطلب ـ عموی پیامبر(ص) ـ داشتند. از سوی دیگر جریانی مثل فرقه مالکی با نوشتن کتاب الموطأ به دستور منصور دوانیقی ترویج می شد.
وی ادامه داد: بعد از منصور در دوره مهدی عباسی گروه های زنادقه در جهان اسلام ظهور کردند که خدا را قبول نداشتند، مشرک بودند و ملغمه ای از باورهای مختلف را اتخاذ کرده بودند؛ افرادی مثل ابن ابی العوجا، مانویان و گروه های الحادی جریان سازی می کردند، بنابراین امام موسی کاظم(ع) باید شیعیان را توانمند می کرد تا لحاظ اعتقادی جذب این گروه ها نشوند. همچنین میدان برای اهل کتاب و یهودیان و مسیحیان باز شده بود و در میان مسلمانان نفوذ کرده بودند. تعدادی از آنها و زرتشتیان، صابئین و هندوها به مرکز خلافت عباسی یعنی بغداد مهاجرت کرده بودند. برخی از کتب یونانی از دوران منصور دوانیقی ترجمه شده بود و در اختیار مسلمانان قرار داشت. جریان فکری شبه یونانی، ایرانی و هندی، آرام آرام در میان مسلمانان و مقابل فرهنگ اهل بیت(ع) رشد می کرد و امام موسی کاظم(ع) باید شیعیان و مسلمانان را در مقابل این امواج و شبهات الحادی تجهیز می کرد.
استاد تاريخ اسلام دانشگاه اصفهان درباره فرقه های درون شیعی عصر امام موسی بن جعفر(ع) اظهار داشت: در درون شیعه، زیدی ها قدرت زیادی داشتند و در شمال آفریقا دولت تشکیل داده بودند. در اواخر دوران امامت امام موسی بن جعفر(ع)، دولت ادریسیان تشکیل شده بود و رقیب امامان شیعه بودند. غالیان نیز در میان تشیع فعالیت می کردند. "ابوالخطاب" از غالیانی بود که در دوره امام صادق(ع) توسط دربار خلافت عباسی کشته شد اما بقایای غالیان در جامعه حضور داشتند و ادعاهای غالیانه درباره امامان می کردند. همچنین خوارج در جهان اسلام در قسمت های شرق ایران قدرت زیادی داشتند.
منتظرالقائم درباره فعالیت های امام موسی کاظم(ع) گفت: امام مدتی تحت نظر و کنترل شدید خلافت عباسی و برمکیان بودند. "یحیی بن خالد برمکی" از دشمنان سرسخت امام بود و او بود که موجبات زندانی و شهادت امام کاظم(ع) را فراهم کرد. خلیفه عباسی هم ذاتاً قدرت دیگر را تحمل نمی کرد و چون امام مرجعیت علمی داشت، مشکلات علمی مسلمانان را حل می کرد و به دلیل علم لدنی و علم وسیع امام، مردم به ایشان نیاز داشتند و نقطه عظیم فرهنگی بود؛ لذا هارون الرشید و دستگاه خلافت عباسی ایشان را تحمل نمی کرد. تا اینکه داستان فدک پیش آمد. منابع می‌گوید: هارون الرشید به امام موسی بن جعفر(ع) عرض کرد: یا اباالحسن! حد و مرز فدک را مشخص کن تا آن را به شما برگردانم. حضرت از این کار ابا کرد، تا اینکه هارون اصرار ورزید، آنگاه امام(ع) فرمود: «من حد و مرز واقعی آن را مشخص می‌کنم. اگر این کار را بکنم تو آن را برنمی‌گردانی!» هارون گفت: مگر حدود آن کجاست! به حق جدّت مشخص کن. پس امام(ع) فرمود: «مرز اوّلش تا عدن است». در این هنگام رنگ هارون تغییر کرد، گفت: ادامه بده فرمود: «مرز دومش سمرقند است»، با شنیدن این حرف چهره‌اش تاریک شد. امام(ع) فرمود: «مرز سومش آفریقاست»، رنگش سیاه شد، گفت: ادامه بده. امام فرمود: «مرز چهارمش تا خزر و ارمنستان است». این جا بود که هارون گفت: بفرما جای من بنشین! بنابراین، چیزی برای ما باقی نمی‌ماند! امام(ع) فرمود: «به تو گفتم اگر حدّ فدک را مشخص کنم، تو آن را به ما باز پس نمی‌دهی.» از این جا بود که هارون دشمنی امام را در دل گرفت و مصمم شد ایشان را به شهادت برساند. به همین دلیل دستور داد ایشان را از مدینه منوره به شهر بصره آوردند و از آنجا به زندان بغداد منتقل کردند و ایشان در بغداد به شهادت رسید.
دکتر منتظرالقائم افزود: در درون خاندان اهل بیت(ع) جاسوسانی از نوادگان امام صادق(ع) حضور داشتند. "محمد بن اسماعیل" از فرزندان اسماعیل که دشمنی و حسادت شدیدی نسبت به امام کاظم(ع) داشت؛ او بود که به هارون الرشید گزارش داد که امام کاظم(ع) رقیب توست و باید وی را حذف کنی! امام در مقابل این مشکلات و مسائل به خوبی توانستند تشیع و مسلمانان را رهبری کنند و امواج توفنده سهمگین انحرافات را از مقابل مسلمانان بردارند.
وی درباره اقدامات امام گفت: امام برای اداره جامعه اسلامی ـ که بسیار گسترده شده بود ـ وکلایی تعیین کرده بودند. از دوره امام صادق(ع)، وکلا شیعیان را رهبری می کردند و دستورالعمل ها را امامان به وکلا می دادند و آنان را راهنمایی می کردند. امام به واسطه وکلا به نامه ها یا سؤالات شیعیان جواب می دادند. همچنین تعداد زیادی از شیعیان و دوست داران اهل بیت(ع) از مناطق مختلف مثل یمن، شمال آفریقا و خراسان به مدینه می آمدند و از محضر امام استفاده می کردند. یکی از اقدامات امام در مقابل جریان های انحرافی، توانمندسازی شیعیان از طریق وکلا و تربیت شاگردان بود و در رجال طوسی حدود 500 نفر شاگرد برای امام کاظم(ع) نام برده شده است. یکی از آنها هشام بن حکم از نسل جوانان دوران امام صادق(ع) بود و در کوفه حضور داشت، امام که در مدینه بود برای هشام بن حکم نامه ای نوشت و وی را راهنمایی و هدایت کرد و درباره عقلانیت در کلام و گفتمان تشیع گفت.
وی ادامه داد: امام کاظم در مدینه کرسی درس داشت، چند بار به کوفه سفر کرد و در مناطق شامات در غاری شیعیان را هدایت می کرد. امام کاظم(ع) به تعدادی از شیعیان مخصوص و نزدیک در خانه خود و در محافل خصوصی تعلیم می دادند، در مسجد النبی هم کرسی درس داشتند و در مدینه عده زیادی به امام مراجعه می کردند و ایشان راهنمایی های لازم را از نظر علمی برای آنها داشت.
استاد تاريخ اسلام دانشگاه اصفهان درباره مدت زندانی شدن امام گفت: امام موسی کاظم چند بار دستگیر و احضار شدند اما مدت بازداشت ایشان کوتاه مدت بود. امام کاظم(ع) در سال 179، در دوره هارون الرشید از مدینه احضار شدند و یک سال در بصره و سه سال در بغداد زندانی بودند و در سال 183 توسط سندی بن شاهک به دستور هارون به شهادت رسیدند. لذا امام کاظم(ع) چهار سال بیشتر در زندان نبودند.
وی در پایان گفت: یکی از نکات زندگی حضرت امام کاظم(ع) مبارزه ایشان با تحریفات زنادقه، غالیان، اسماعیلیان و زیدیان بود. امام به یاران خود دستور می دادند که ردّیه هایی در مقابل جریان های منحرف فکری و فرهنگی بنویسند تا بتوانند شیعیان را از انحراف بازدارند؛ بنابراین کار نگارش و نوشتن آثار علمی در مقابل مخالفان از نتایج عصر امام موسی بن جعفر(ع) بود.
........................
پایان پیام/ ۱۶۷