به گزارش خبرگزاری اهل بيت (ع) ـ ابنا ـ شيخ نجم الدين كبری در سال ۵۴۰ هجری قمری در یکی از اصیلترین طوایف خیوه که دارای عنوان علمی و اجتماعی بودند دیده به دنیا گشود. ایام طفولیت را در دامن مادری عارفه گذرانید و پس از دوران کودکی علمآموزی را از حوزه علمی زادگاهش آغاز نمود. در همان ایام درد طلب دامنگیرش شد. به تهذیب و تزکیه نفس به شیوه عارفان نزد پدر بزرگوارش که از اجله مشایخ عارف نامی شیخ ابویعقوب یوسف همدانی بود پرداخت.
با گذشت زمانی کوتاه شخصیت علمی او در همان ایام جوانی مورد توجه خاص اساتید حوزه علمی خوارزم قرار گرفت به اصلاح دید پدر و استادان خویش به سیر و سیاحت پرداخت. اتفاقا به مصر رسید. پس از مدتی اقامت و تدریس سعادت رفیق شفیق او گشت به صحبت شیخالشیوخ روزبهان وزان مصری (ایشان با روزبهان بقلی شیرازی فرق دارند.) که از اجله خلفای عارف نامی شیخ ابونجیب عبدالقاهر سهروردی بود رسید که درباره آن بزرگوار، میفرماید:
اکثر اوقات مستغرق تجلی حق و حیران مشاهده جمال مطلق بود. چون به صحبت او رسیدم به ریاضت اشتغال نمودم و مدتی در خلوت بودم تا ابواب فتوحات غیبی بر من گشادن گرفت و سعادت انس با عالم قدس دست داد و خلوات متعاقب به سر بردم تا آتش قدس مستور که: من عرف الله کل لسانه (از مولی الموالی علی امیرالمؤمنین وارد است من عرف الله سبحانه کل لسانه) عبارت از آن است و کشف مشهور که: من عرف اللّه طال لسانه اشارت بدان است حاصل شد. حالات من در نظر شیخ پسندیده آمد و مرا به فرزندی قبول کرد و سرپوشیده خویش به من داد و مرا از آن دختر دو پسر حاصل شد.
شیخ در حوزه علمی ابومنصور تلمذ نمود. مباحثه کتاب شرح السنه به اتمام میرسید، روزی در حوزه ابو منصور در حالی که با جمعی از ائمه و مشایخ تبریز به بحث سرگرم بودند، ناگاه شیخ و اصل بابا فرج تبریزی که از اکابر مشایخ طریقت و اولیاء اخفیا بود وارد مجلس درس شد. با ورود آن بزرگوار به حوزه درس و بحث ابومنصور، نجمالدین مجذوب او میشود به حدی که ادامه مباحثه برایش غیرممکن میگردد، بابا فرج نیز نظری به او افکنده در حالی که تبسمی به لب داشت مجلس را ترک میکند. نجمالدین میفرماید: به کلی از دست رفتم و از استاد خود امام پرسیدم که این درویش چه کسی است؟ امام گفت: او از مجذوبان است و بابا فرج نام دارد.
نجمالدین آن شب را با یاد و خیال بابا فرج به سر میبرد که چگونه بابا فرج با یک نگاه آتش به جانش افکنده است، صبح چون روزهای گذشته به نزد استاد میرود، اینبار نه برای تلمذ و فراگیری بلکه از صیادی که او را صید نموده سخن به دل دارد.
از او که با نگاه و تبسمی دلش را ربوده است. نجمالدین میرود تا شاید گره این مشکل به دست محدث بزرگ گشاده شود. ابومنصور را میگوید: ای شیخ، بابا فرج ما را صید کرده است و به سلسله شوق قید کرده لطف فرمائید تا در خدمت برویم و او را بیابیم باشد که از بابا فرج، فرجی حاصل شود.
ابومنصور پیشنهاد برجستهترین شخصیت حوزه علمی خویش را پذیرفته با جمعی از اکابر ائمه و مشایخ حدیث که در حوزهاش تلمذ مینمودند عازم خانقاه بابا فرج میشوند. اجازه تشرف به وسیله بابا شاذان خادم خانقاه بدینصورت داده شد: اگر آنچنان که به درگاه خدای میروند توانند پیش من آمدن.
شيخ نجمالدین که مست فیض نظر او بود کلام اسرارآمیز بابا فرج را درک نموده دستار از سر نهاد به غیر ازار (یعنی شلوار) هر چه پوشیده بود بیرون آورد، دست بر سینه نهاده شرف حضور یافت، بعد از مراقبهای کوتاه حال بر بابا فرج متغیر گشت. عظمتی در صورت او پدید آمد و چون قرص آفتاب روشن و متلالی گشته دوتائی که به تن داشت منشق شده بعد از لحظهای آن جامه را که از عظمت غلبات شوق ذات و صدمات تجلیات منشق شده بود بر نجمالدین پوشانید و خطابش فرمود: تو را وقت خواندن نیست که تو سر دفتر جهان خواهی شد.
شيخ نجمالدین به اشارت بابا فرج دلش از نقوش پاک شد و دوات و قلم از دست بینداخته به خلوت نشست، دل را آئینه فتوحات غیبی یافت، پس از اعتکاف کوتاهی در خانقاه بابا فرج به طلب کامل مکملی از تبریز خارج شد، نسیم عنایت الهی وزیدن گرفت. به راهنمائی سعادت سرمدی در بدلیس دست ارادت به نورالوری شیخ عمار یاسر بدلیسی که از اعاظم مشایخ و اکابر اولیاء بود داد. و به ریاضات و مجاهدات اشتغال ورزید. از برکات انفاس و توجهات آن بزرگوار بر اسرار مکاشفات و مشاهدات اطلاع یافت. خود میفرماید: از حال به محول الاحوال پرداختم.
مدتی را به دید و بازدید با مقامات علمی شریعت و شیوخ طریقت مصر اشتغال داشت. سپس در سن ۳۵ سالگی به سال ۵۷۵ هجری قمری عازم زادگاهش گردید. با ورود به خیوه -جرجانیه امروز- پس از مستقر شدن و دید و بازدید در خانقاهی به تدریس علوم اسلامی پرداخت. حوزه درسش چنان مورد استقبال طلاب علوم و معارف اسلامی واقع شد که در اندک زمانی آوازه آن به مراکز علمی آن روز رسید، شخصیتهای علمی برای دیدار این استاد تازه نفس عازم خوارزم میشدند و چون دیگر تلامذه در آن حوزه علمی تلمذ نموده استفاده میکردند.
شیخ نجمالدین در کنار تدریس علوم اسلامی به تربیت طالبان راه و شیفتگان قرب خدا پرداخت و عاشقان سیر و سلوک از گوشه و کنار بلاد اسلامی عازم خوارزم میشدند تا هستی خویش را به آتش عشق او بسوزانند، شیخ طالبان را تحت تعلیم و تربیت قرار داده تا آتش به جانها افکنند، سوختگان وادی عشق که حلقه ارادتش را بگوش میکشیدند و طبق سنت مشایخ طریقت به ریاضات و مجاهدات میپرداختند در اندک زمانی کار سلوکشان به اتمام رسیده عازم بلاد اسلامی میشدند تا به تربیت طالبان و ارشاد قابلان همت نمایند.
شيخ نجمالدین کبری ابر مرد تاریخ عرفان از درخشانترین چهرههای عرفان اسلامی شیعی سدههای دوازدهم و سیزدهم میلادی و ششم و هفتم هجری قمری است. نجمالدین در طی مراحل سلوک بسیاری از بزرگان عرفا و مشایخ زمان خویش را درک نموده نزد هر یک از آن شخصیتهای علم و فضیلت استفادههای سرشاری برده است و بعد آموزگار یک سلسله کامل از اندیشمندان، دانشمندان، مستفیضان از فیوضات قرآن کریم، فقهشناسان، حدیثشناسان، فیلسوفان، حکیمان و شاعران گردید.
شیخ نجمالدین کبری درباره انتساب خود به مشایخ و پیران بزرگوارش فرموده است که خرقه از دست شیخالوری اسماعیل قصری پوشیدهام و در اجازاتی که جهت فارغالتحصیلان حوزه علمی معنوی خویش مرقوم داشته این خرقه را به عنوان خرقه اصل خود معرفی کرده، مشایخ آن را معنعن به ساحت قدس ولی تابعین مصباح موحدین كميل بن زياد نخعی يار شهید و صاحب اسرار علی امیرالمؤمنین (ع) بیان فرموده است.
در شرح مقامات حضرت شیخ نجمالدین کبری مذکور است که وقتی حضرت شیخ در بیابانی ذکرگویان رفتهاند ناگاه ذکر بر او مستولی شده مغلوب ذکر گشته و از غلبات و عظمت حضور مذکور و صدمات کلی مست شده و چرخ میزده و ذکر میگفته است. اتفاقا چاهی در راه بود شیخ در آن چاه افتادهاند و خداوند چند شیر را فرستاده بر سر آن چاه آمدند و دست در پای یکدیگر زدهاند و یکی پای را فروگذاشته سوی شیخ و حق تعالی خطاب فرموده که یا ابا الحارث دست در پای شیر زن و از چاه هستی یوسفوار بیرون آی.
نجمالدین با یک نگاه آتش به جانها میزد سوزی در دلها مینهاد که درمانی جز وصال نداشت آنقدر در آتش نگاه پرفروغ او میسوخت تا خاکستر خودی ننگینش را بر سر کوی قرب به باد داده، خلعت تشرف به کعبه وصال میپوشید و خود را در کنار یار احساس میکرد و آنگاه رحمت لقاء الله را احساس مینمود.
بارقه نگاه شیخ سالک را به عالم جبروت و جلوه صفات الهی عروج میداد عاشق سینه چاکی که جز عشق سرمایهای نداشت تمام هستیاش عشق بود و الفبائی جز حرف ع، ش، ق عشق را فرا نگرفته بود در عروج به ملکوت اعلی عاشقان را به راز و نیاز مشغول میدید که نماز عشق میگزارند.
نجمالدین را ولیتراش خواندند چون در غلبات وجد نظر مبارکش به هرکه میافتادی نه تنها آتش به جانش میزد بلکه به مرتبه ولایت میرساندش. چنانچه گفتهاند بازرگانی به قصد تفریح به خانقاه شیخ راه یافت در آن لحظه شیخ را حالتی قوی بود نظرش بر آن بازرگان افتاد و او را به مرتبه ولایت رساند شیخ از او پرسید در کدام مملکت زندگی میکنی؟ گفت فلان جا، شیخ وی را اجازه ارشاد نوشت تا در وطن خویش مردم را ارشاد کند.
شيخ فريدالدين عطار نيشابوری که از بزرگترین پروردههای مکتب عرفان کبروی است در آثار خویش به عظمت مقام پیر و مرادش شیخ نجمالدین کبری اشاره نموده است و اشعاری را سروده که در آن شیخ را با عنوان کبیر یاد فرموده است:
خواجه گوید سر مظهر گوش کن جام از مظهر بگیر و نوش کن
بودم اندر پیش نجمالدین شبی آن که جز مرغان نبودش هم لبی
مایل هروی مینویسد: میگویند وقتی نجمالدین کبری در خوارزم آفتابه گلی به دستش بوده میخواست وضو بسازد به حیرت رفت و همانطور آفتابه به دستش بود بعد از لحظه یکباره آفتابه به زمین رسید گفت الحمدلله، مریدان از موضوع پرسیدند که سبب مکث و تفکر شیخ چه بود؟ شیخ نجمالدین کبری گفت: من میدیدم که فخر رازی هنگام وفات میخواهد جان به جان آفرین تسلیم کند با شیطان در مجادله فکری گرفتار است و شیطان میخواست او را در بحث و استدلال مجاب کند و ایمان او را به غارت برد ولی دیدم که شیطان مغلوب شد و فخرالدین رازی ایمان به سلامت برد وقتی که مریدان او همان روز و ساعت را معلوم نمودند که با همان ساعت و روز امام فخرالدین رازی فوت شده است.
طریقت کبرویه منسوب به شیخ شهید نجمالدین کبری است که نسبت خرقه ارشاد و خلافت ایشان به واسطه شیخالوری کهفالدین اسماعیل قصری به کمیل بن زیاد نخعی تابعی مشهور و یار شهید علی امیرالمؤمنین (ع) میرسد.
اساتید وی می توان به: شیخ حسن جامی، شیخ ابراهیم، شیخ اسماعیل حلبی، شیخ اسماعیل کوفی، شیخ اسماعیل رومی و شیخ اسماعیل بغدادی و از شاگردان وی؛ رضیالدین علیلالا، مجدالدین بغدادی، سیفالدین باخرزی، سعدالدین حموی، بابا کمال جندی، شيخ نجم الدين رازی و شيخ فريدالدين عطار نيشابوری نام برد.
عروج ملکوتی
نسیم بینیازی الهی وزیدن آغاز کرد، قوم غارتگر وحشی تاتار به خوارزم میرسیدند. شیخ نجمالدین اصحاب و مریدان کامل را که میبایستی فردا میراثدار عرفان عظیم او باشند امر فرمود که به بلاد خویش روند. آنان از ساحت اقدس پیر خویش استدعای عاجزانه نمودند تا شیخ بر آنها منت گذارده خوارزم را ترک کند لکن شیخ میفرماید: مرا اذن نیست و میباید در اینجا شهید شوم.
چنگیز و اولادش قبل از رسیدن به خوارزم در بخارا توقفی نمودند و قاضیخان را که اعلم علمای آن دیار بود با خویش به خوارزم آوردند و چون به خوارزم رسیدند قاضیخان به آنها گفت که سلطانالمشایخ شیخ نجمالدین کبری اینجاست با ایشان و مریدان ایشان گستاخی نتوان کرد، پسران چنگیز خان که سرخیل آن لشکر بودند قاضیخان را به رسالت نزد حضرت شیخ فرستادند که ما را با شما و مریدان شما کاری نیست. شیخ لطف فرمایند تا متعلقان و مریدان بیرون آیند که مبادا ندانسته امری واقع شود. قاضی آمد و پیغام گزارد.
شیخ در جواب فرمود: که هفتاد سال در زمان خوشی با خوارزمیان بودم. در وقت ناخوشی از ایشان تخلف کردن بیحرمتی باشد لشکر به خوارزم حمله کرد شیخ نجمالدین کبری با شهامت و ایمانی ذاتی در برابر دشمن دلیرانه به جنگ پرداخت تا عاقبت به سن ۷۸ سالگی در سال ۶۱۸ با تیری که به سینه مبارکش زده شده به ملاء اعلی عروج فرمود.
شیخ نجمالدین كبری در منطقه تاریخی «کهنهگرگانج» در استان «داش اغوز» در شمال جمهوری ترکمنستان مرقد وی موجود است و یکی از مهمترین محل زیارت زائران محلی و خارجی ترکمنستان بهشمار میآید.
مرقد شيخ نجمالدین کبری و شاگردان نزدیک او در سده ۱۴ میلادی بنیانگذاری شده و معماران آن دوران مهارت خود را در تزئین منحصر به فرد سنگ قبر شيخ نجمالدین کبری به کار برده بودند.
.........................
پايان پيام/ ۲۱۳