به گزارش خبرگزاری اهل‌بیت(ع) – ابنا - «غدیر» عصاره و نتیجه خلقت و چکیده تمام ادیان الهی و خلاصه مکتب وحی است و صرفا واقعه‌ای تاریخی نیست. این نام مقدس، عنوان عقیده ما و اساس دین است. غدیر ثمره نبوت و میوه رسالت است غدیر تعیین کننده خط‌مشی مسلمانان تا آخرین روز دنیاست.
داستان غدیر از عظمت و ضرورت ولایت و ریشه‌ای بدون این مسئله خبر می‌دهد. فرمان رسول خدا برای توقف مسلمانان، آن هم در زیر آفتاب سوزان یقیناً برای ابلاغ اساسی‌ترین پیام دین بوده تا هم رسالت آسمانی خویش را به مسلمانان ابلاغ کند و هم عظمت و ضرورت امر خطیر ولایت و امامت را به مردم نمایان سازد.
غدیر و ولایت، امانت گرانسنگی است که اکنون تبلیغ و ترویج آن وظیفه همگانی‌ست و در جهانی که مشتاق معارف والا و ارزشمند امیرالمومنین و اهل‌بیت(ع) است، ابلاغ پیام غدیر به جهانیان، آشنا ساختن آنها با چشمه بیکران معارف حضرات معصومین(ع) است.
ایام دهه ولایت بهانه‌ای بود تا با یکی از مدافعان حریم امامت و ولایت به گفت‌وگو بنشینیم. حضرت آیت‌الله سیدعلی میلانی از محققان برجسته‌ای است که سال‌ها در نشر معارف اهل‌بیت(ع) و پاسخ مستدل به شبهات معاندان زحمات زیادی متحمل شده است. این استاد گرانقدر هم‌اکنون مدیریت بنیاد فرهنگی امامت را برعهده دارد و در شهر مقدس قم به تدریس دروس عالی و خارج حوزه و تربیت شاگردان مکتب اهل‌بیت(ع) مشغول است.
آنچه در ادامه می‌خوانید گفت‌وگوی خبرگزاری اهل‌بیت(ع) – ابنا – با این استاد گرانقدر است:
ابنا: استاد، بسیار ممنونیم که وقت‌تان را در اختیار خبرگزاری اهل‌بیت(ع) قرار دادید. طبق گواه منابع تاریخ اسلام، جانشینی حضرت امام علی(ع) قبل از واقعه غدیر، بارها و به مناسبت‌های مختلف توسط حضرت رسول(ص) مطرح شده بود. چرا یکبار دیگر در غدیر این کار انجام شد؟
- این سؤال شاید در ذهن همه مطرح باشد که روز غدیر نسبت به روزهای دیگر چه امتیازی دارد؟ در تأیید سؤال شما، بر اساس روایات اهل‌سنت و شیعیان با سندهای معتبر، همچنان که نبوّت پیغمبر اکرم(ص) قبل از این عالم مقرر شده؛ امامت، ولایت و جانشینی امیرالمؤمنین(ع) نیز همزمان مقرر شده بود. ما در منابع معتبر «حدیث نور» را داریم؛ حدیث نور دلالت دارد بر اینکه قبل از این عالم، بلکه قبل از خلقت حضرت آدم، مسئله نبوّت پیامبراکرم(ص) و امامت امیرالمؤمنین(ع) مطرح بوده و مقرر شده است.
پیغمبر اکرم(ص) که به نبوّت مبعوث شدند، بعد از نزول آیه مبارکه «وَ أَنْذِرْ عَشِيرَتَكَ الْأَقْرَبِينَ» بر اساس روایتی حدوداً چهل نفر از بزرگان بنی‌هاشم را دعوت کردند. ایشان در جلسه اول، امامت و ولایت امیرالمؤمنین(ع) را بیان کردند و این مطلب در منابع دست اول و کتب تفسیر اهل‌سنت، ذیل آیه انذار آمده است. همچنین پیامبر(ص) در برهه‌های مختلف، ولایت و امامت امیرالمؤمنین(ع) را مکرر به الفاظ و مناسبت‌های مختلف بیان کردند. اینجا سوال پیش می‌آید که چرا در روز غدیر خم آن برنامه و آن اجتماع عظیم برگزار شد و پیغمبر اکرم(ص) چه گفتند و چه کار کردند؟ این سؤال مهمی است.
درباره حدیث غدیر و در جواب سؤال شما باید عرض کنیم که حدیث و واقعه غدیر اهمیت و عظمت دارد، به گونه‌ای که امیرالمؤمنین، حضرت زهرا، ائمه اطهار علیهم‌السلام و بزرگان و علمای شیعه تا به امروز به حدیث و روز غدیر اهمیت داده‌اند. در اصول کافی، قرب الاسناد، تفسیر عیاشی و تفسیر فرات کوفی که از کتاب‌های قدیم ما هستند، به سندهای بسیار زیاد، حدیث غدیر از ائمه اطهار(ص) روایت شده است. ابان بن تغلب از اصحاب امام باقر و امام صادق علیهم‌السلام، و فقیه و عالم بزرگی است. وی از امام صادق(ع) سؤال می‌کند که پیامبر اکرم(ص) در روز غدیر چه کار کردند و معنای «مَنْ كُنْتُ مَوْلَاهُ فَهَذَا عَلِيٌّ مَوْلَاهُ» چیست؟ امام صادق(ع) در جواب فرمودند: «انه یقوم مقامه» یعنی پیامبر اکرم(ص) در روز غدیر اعلام کردند که علی(ع) جانشین من است. یا راوی از امام سجاد(ع) سؤال می‌کند که پیامبر اکرم(ص) در روز غدیر چه کار کردند؟ ایشان فرمودند: پیامبر(ص) به امت، اِخبار و اعلام کردند که «انه الامام من بعدی».
حال، غدیر خم چه امتیازی دارد؟ امتیاز غدیر خم به سندهای بسیار زیاد آن است، به گونه‌ای سندهای حدیث غدیر خم زیاد است که بزرگان علما در قرون قدیم مثل طبری صاحب تفسیر، کتاب مخصوصی نوشت و سندهای حدیث غدیر خم را در آن جمع‌آوری کرد. حدیث غدیر سند زیادی دارد و علما اقرار می‌کنند که این حدیث متواتر، بلکه فوقِ تواتر است.
امتیاز دوم حدیث غدیر به این است که نوشته‌اند: در روز غدیر خم، حدود 120 هزار نفر حضور داشتند. من این سخن را از کجا نقل می‌کنم؟ از آنجا نقل می‌کنم که وقتی علمای اهل سنت بحث می‌کنند که آیا صحابه عدول هستند یا نه؟ بحث می‌شود که تعداد صحابه پیغمبر اکرم(ص) در زمان ارتحال ایشان چه مقدار بود؟ علمای اهل‌سنت می‌گویند: تعداد صحابه رسول الله 120 هزار نفر بود، به دلیل اینکه در روز غدیر خم 120 هزار نفر از اصحاب پیامبر(ص) حضور داشتند. هیچ اجتماعی نبود که پیغمبر اکرم(ص) حدیثی بفرمایند و این همه جمعیت حضور داشته باشند. لذا اجتماع چند هزار نفر از اصحاب پیامبر(ص) از امتیازات روز غدیر است.
امتیاز دیگر روز غدیر این است که پیغمبر اکرم(ص) خطبه‌ای خواندند که مخصوص آن روز است و ما شبیه این خطبه را در طول عمر پیامبر(ص) نداریم. خطبه پیامبر(ص) در روز غدیر عجیب است؛ در منابع دست اول اهل‌سنت این عبارت را یافتیم که یکی از اصحاب می‌گوید: «فخطبنا فوالله ما یکون شی الی یوم القیامه الا و قد اخبارنا به» صحابی قسم می‌خورد که چیزی تا روز قیامت برای این امت پیش نمی‌آید؛ الا اینکه پیامبر اکرم(ص) در آن خطبه بیان کردند. سخن این صحابی می‌رساند که خطبه پیامبر(ص) بسیار طولانی بوده است. اعتراضی که ما به آقایان داریم این است که شما که می‌گویید ما اهل‌سنت هستیم، چرا خطبه رسول‌الله(ص) را روایت نکردید؟ در حالی که خطبه پیغمبر اکرم(ص) را امام باقر(ع) روایت کرده‌اند.
بیعت گرفتن از مردم از امتیازات دیگر روز غدیر خم است. پس از تمام شدن خطبه، رسول‌الله(ص) به مسلمانان گفتند: «سلّموا على علىّ بإمرة المؤمنین» با علی(ع) بیعت کنید، یعنی بگویید: السلام علیک یا امیرالمؤمنین. این هم اختصاص به روز غدیر خم دارد.
از دیگر خصوصیت‌های روز غدیر این است که اواخر عمر پیغمبر اکرم(ص) بود و می‌خواستند آخرین حرف خود را زده باشند.
همچنین در روز غدیر، چند آیه نازل شد و ما هیچ واقعه‌ایی نداریم که اینچنین باشد؛ قبل از خطبه پیامبر(ص) یک آیه آمد، و هنگامی که خطبه تمام شد، آیه «الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ» نازل شد.
از خصائص دیگر واقعه غدیر، تصریح پیامبر به امر الهی و معجزه رخ داده در این مورد است. فردی به امر جانشینی حضرت علی(ع) اعتراض کرد (ماجرای اعتراض نُعمان بن حارث فهری به اعلام جانشینی امام علی(ع) در واقعه غدیر) و پیامبر(ص) قسم خوردند و گفتند آنچه را من گفتم از خودم نیست، بلکه به امر خدا بوده است. آن صحابی خود را نفرین کرد و خدا را خطاب نمود که « اگر این سخن حق است و از ناحیه توست، سنگى از آسمان بر من بباران»، سنگی از آسمان آمد و به سرش خورد و این فرد کشته شد؛ همچنانکه آیه «سَأَلَ سائِلٌ بِعَذابٍ واقِعٍ» به این واقعه اشاره دارد.
ابنا: خداوند در قرآن به پیامبر(ص) می‌فرماید: «وَاللَّهُ يَعْصِمُكَ مِنَ النَّاسِ»؛ (خداوند تورا از گزند مردم حفظ می کند). خطر مورد اشاره قرآن چه بود؟ چه خطری ایشان را تهدید می‌کرد؟
دستور بلاغ در منی آمد و پیغمبر اکرم(ص) ولایت امیرالمؤمنین(ع) را باید به صورت عموم و علنی در منی انجام دهند و ابلاغ کنند. روایتی وجود دارد که پیغمبر اکرم(ص) صلاح ندانستند و فرمودند: الان کسانی در منی حضور دارند که تازه ایمان آورده‌اند و این ابلاغ برای آنها مطلب سنگینی است و قابل تحمل نیست. به تعبیر من بگذارید برای وقتی دیگر. لذا در منی این ابلاغ انجام نشد، در بین راه به غدیر خم که رسیدند دستور آمد که اینجا خاطر شما جمع باشد، «وَاللَّهُ يَعْصِمُكَ مِنَ النَّاسِ».
ابنا: چرا در کتاب شریف نهج‌البلاغه به غدیر اشاره نشده است؟
ـ اولین کسی که به حدیث غدیر احتجاج و استدلال کردند حضرت زهرا(س) و امیرالمؤمنین(ع) بودند. امیرالمؤمنین(ع) مکرر به حدیث غدیر استدلال کرده‌اند؛ در ایّام سقیفه که صحابه به مسجدالنبی رفتند و با ابوبکر بحث کردند، یکی از بحث‌هایشان حدیث غدیر بود که امیرالمؤمنین(ع) به آنها اشاره کرده بود که بروید و حدیث غدیر را تذکر دهید. همچنین امیرالمؤمنین(ع) در جلسه شورا به حدیث غدیر احتجاج کردند. حضرت زهرا(س) چند روز بعد از رحلت پیغمبر اکرم(ص)، به مناسبت اعتراض به کار سقیفه گفتند: «اَنَسیتُمْ یوْمَ غَدیرِ خُمٍّ؟» آیا روز غدیر خم را فراموش کردید؟
احتجاج به واقعه غدیر، در احادیث فراوان است، اما اینکه چرا در نهج‌البلاغه نیست، برای اینکه مرحوم سید شریف رضی، نهج‌البلاغه را تألیف کرده است؛ هدف شریف رضی این بود که مطالب امیرالمؤمنین(ع) که جنبۀ بلاغی و ادبی فوق‌العاده‌ای دارد را نقل کند، در حالی که حدیث غدیر مربوط به کلام پیغمبر اکرم(ص) است، مربوط به امیرالمؤمنین(ع) نیست و جنبه بلاغیت ندارد.
ابنا: حضرت علی(ع) در دوران زمامداری خود بر واقعه غدیر تأکید و اشاره داشتند؟
ـ بله، امیرالمؤمنین(ع) در حضور بزرگان صحابه به حدیث غدیر بر امامت و ولایت خودشان استدلال کردند و هیچ کس نتوانست اعتراض کند.
ابنا: از دیدگاه حضرتعالی، پیام غدیر برای جامعه و نسل امروز ما چیست؟
ـ پیام غدیر این است که ما باید دو کار انجام دهیم. روز غدیر خم یکی از مراسم‌های مهم دینی و اسلامی است؛ بنابراین شیعیان این روز را جشن بگیرند و حفظ و احیاء شود. پس برگزاری مراسم در چنین روزی از شعائر اسلام شمرده می‌شود، این امر اول است. امر دوم اینکه پیغمبر اکرم(ص) در خطبه غدیر فرمودند که مطالب من را به نسل‌های بعد نقل کنید و این مطالب باید تا روز قیامت باقی بماند. یعنی همه امت اسلام نسل به نسل باید از آنچه که در روز غدیر خم اتفاق افتاد و فرمایشات پیغمبر اکرم(ص) اطلاع داشته باشند.
پیام غدیر این است ما باید بفهمیم پیغمبر اکرم(ص) در روز غدیر چه کار کردند؟ پیامبر(ص) در هوای گرم بعد از اعمال حج در بیابان در کنار برکۀ آبی که آنجا بود، مردم را جمع کردند و به امت ابلاغ کردند که علی(ع) جانشین من است؛ یعنی امیرالمؤمنین(ع) در امور معنوی و دنیوی، حاکم بر امّت و امیر امت است، امیرالمؤمنین(ع) ولی امر امت است و امت باید در همه امور دنیویی، دینی، علمی و ... مطیع ایشان باشند. لذا در حوزه‌های علمیه، دانشگاه‌ها و در هر محفلی از محافل، مردم به خصوص شیعیان باید بدانند که معنای «أَلَستُ أولَی بِکُم مِن أنفُسکُم قالُوا بلی قال فمَن کَنتُ مولاه فهذا علی مولاه» چیست؟
پیام دیگر غدیر این است که پیغمبر اکرم(ع) در روز غدیر، یک دعا و یک نفرین کردند: «اَللَّهُمَ والِ مَنْ والاهُ وَ عادِ مَنْ عاداهُ» اگر بنا شد اهل ولایت باشیم، مورد دعای پیغمبر اکرم قرار می‌گیریم اما اگر اهل ولایت نباشیم و با امیرالمؤمنین(ع) دشمنی کنیم، پیامبر(ص) ما را نفرین می‌کند. این برای ما خیلی مهم است و برای دنیا و آخرت ما سرنوشت‌ساز است.
ابنا: از منظر شما، در دنیای امروز بهترین و مهمترین راهبردهای نشر پیام غدیر چیست؟ و چه روش‌هایی لازم داریم؟
- همه موسسات، نهادها و رسانه‌های مرتبط با اهل‌بیت(ع) از جمله مجمع جهانی اهل‌بیت(ع) باید هر دو کار را انجام دهند؛ هم مجالس و جشن‌هایی برگزار کنند و مراکز بین‌المللی این مجالس را در سطح جهان گسترش دهند، و هم فضلا و علما در بیانات خود حدیث غدیر را شرح و توضیح دهند که منظور پیامبر اکرم(ص) از «ألَسْتُ أوْلَى بِكُمْ مِنْ أنْفُسِكُمْ» و «فمَن کَنتُ مولاه فهذا علی مولاه» چیست؟ بسیاری از افراد نمی‌دانند که پیامبر(ص) «فمَن کَنتُ مولاه فهذا علی مولاه» را قبلاً هم فرموده بودند و از خصائص روز غدیر خم نیست، اما با این عبارت که پیامبر(ص) اول بگویند «أَلَستُ أولَی بِکُم مِن أنفُسکُم» و از حاضران اقرار بگیرند بعد بفرمایند: «فمَن کَنتُ مولاه فهذا علی مولاه» اختصاص به روز غدیر خم دارد. این‌ها را باید توضیح داد. برخی از اوقات حتی طلاب از من سؤال می‌کنند که معنای حدیث غدیر چیست؟ پیامبر اکرم(ص) در غدیر خم چه کار کردند؟ منظور پیامبر(ص) از «فمَن کَنتُ مولاه فهذا علی مولاه» چه بود؟ یک طلبه فاضل در حوزه علمیه این‌ها را باید بلد باشد. همه شیعیان اعّم از طلاب و دانشجویان و کسبه باید بدانند که منظور پیغمبر اکرم(ص) از عبارت «فمَن کَنتُ مولاه فهذا علی مولاه» چه بود و معنای آن چیست؟ در نتیجه همچنان که حاضران در آن روز بیعت کردند، ما هم باید هر سال در روز غدیر خم با امیرالمؤمنین(ع) تجدید بیعت کنیم.
ابنا: چه مقدمات فرهنگی و اجتماعی باید اتفاق بیفتد که ما غدیر را یک جشن فراگیر ببینیم؟ در بعضی از کشورهای اسلامی با کلید واژه «رمضان الکریم» جشن می‌گیرند و این کار یکسری الزامات فرهنگی و اجتماعی دارد. ساحت علمی را فرمودید، اما در ساحت فرهنگی و اجتماعی چه اتفاقاتی باید بیفتد که جشن غدیر از آنچه هست باشکوه‌تر و فراگیرتر برگزار شود؟
- غدیر باید تبلیغ شود و رسانه‌ها باید غدیر را تبلیغ کنند؛ رسانه ملی ما و رسانه‌ها در کشورهای شیعی و اسلامی باید حدیث غدیر را بیان کنند و مثل عید قربان و عید فطر، غدیر واقعاً عید باشد. بزرگان و علما حتی علمای اهل‌سنت نوشته‌اند که روز غدیر در بعضی از قرن‌های گذشته رسماً در کشورها عید بود؛ عید غدیر به مرور زمان فراموش شد، جنبه علمی پیدا کرد و مختص به عالم تشیع شد. به نظر من واقعه غدیر یکی از مناسبت‌های خوبی است که می‌تواند تقریب بین مذاهب را تحقق ببخشد. یعنی همه مسلمین به حدیث غدیر توجه کنند، چون در همه کتب آمده است، نه فقط اهل‌سنت، بلکه زیدی‌ها و اسماعیلی‌ها هم آن را روایت کرده‌اند. کتاب‌های همه فرق اسلامی در اختیار ما است و همه این حدیث را روایت کرده‌اند. بنابراین عید غدیر به عنوان یک سنّت از پیغمبر اکرم(ص) قرار گیرد و مسئولیت آن با شما است که رسانه‌ها باید مطالب را منتقل کنند. البته فضلا، علما، خطبا و مداحان همگی وظیفه دارند که جنبه‌های شعائری و علمی و تحقیقی آن را انجام دهند.
ابنا: حضرتعالی به تقریب مذاهب اشاره کردید، می‌خواهم کمی فراتر از جامعه مسلمین عرض کنم؛ ما اگر می‌گوییم قرآن «هُدًى لِلنَّاس» است، کلام امیرالمومنین و اهل‌بیت(ع) هم همین است، یعنی معارف اهل‌بیت(ع) برای کل عالم می‌تواند دلربایی کند. به نظر شما در تبیین معارف اهل بیت(ع) چه اولویت‌بندی داشته باشیم که نه فقط جامعه مسلمین، حتی غیرمسلمانان با جرقه‌ای شیفته معارف اهل‌بیت(ع) شوند؟
البته بحث نسبت به غیرمسلمین فرق می‌کند. غیر مسلمین یقیناً برای اهل‌بیت(ع) به‌خصوص حضرت امیرالمؤمنین(ع) احترام زیادی قائل هستند. به نظر من غیرمسلمین، برای امیرالمؤمنین(ع) بیشتر از پیغمبر اکرم(ص) احترام قائل هستند. این بحث جداگانه‌ایی است که چرا این‌گونه است، اما اگر ما بخواهیم آنها را پای حدیث غدیر بیاوریم و وارد این صحنه کنیم که با ما در روز غدیر مشارکت داشته باشند، شرطش اینست که اول اسلام و رسالت پیغمبر اکرم(ص) به آنها بیان شود و بعد جانشینی پیغمبر اکرم(ص). این کار مقدماتی لازم دارد.
ابنا: اگر در پایان نکته‌ای دارید به عنوان حسن ختام بفرمایید.
ـ امیدواریم خداوند متعال ما را از خدمتگزاران ولایت امیرالمؤمنین(ع) قرار دهد و در این مسیر ما را موفق بدارد. مجمع جهانی اهل بیت(ع)، بنیاد امامت و موسسه‌های دیگر موفق باشند تا بتوانند به وظایف خود در برابر امامت و ولایت امیرالمؤمنین(ع) به خوبی عمل کنند.
ابنا: خیلی ممنون و متشکرم از اینکه وقت شریف خود را در اختیار ما گذاشتید.