به گزارش خبرگزاری اهل بیت(ع) ـ ابنا ـ نشست «بازتاب حیاء در سیره امام حسین(ع)» امروز سه شنبه ـ ۱۷ مردادماه ـ از سوی انجمن علمی معارف اسلامی دانشگاه شهید بهشتی و آکادمی اخلاق‌‌پژوهی روشمند برگزار شد.
حجت‌الاسلام والمسلمین محمد هدایتی، استادیار اخلاق دانشگاه معارف اسلامی در این نشست سخنرانی کرد که در ادامه می‌خوانید:
آن چیزی که به بنده انگیزه داد راجع به این فضیلت حضرت امام حسین(ع) سخنی داشته باشم، روایتی بود که مرحوم ابن شاذان از رسول خدا(ص) درباره امام حسین(ع) نقل کرده‌اند که فرمودهند: اگر حیا شکل و قالبی می‌داشت همانا وجود مبارک حضرت امام حسین(ع) بود. به تعبیری حضرت امام حسین، مجسمه حیا و به بیان دیگر، خودِ حیا بودند. پیش از ورود به رابطه امام حسین(ع) با حیا، لازم است قدری درباره صفت حیا و تعریف آن صحبتی داشه باشم. با وجود اینکه در زبان فارسی در تعریف حیا، به شرم و آزرم اشاره می‌شود اما در تعریف، به شکل متفاوتی مطرح شده است. حیا، صفتی نهادینه در انسان یعنی برگرفته از سرشت، فطرت و درون اوست و متناسب با عزت و شرافت او در برابر اموری که حقارت یا نقص و منافی با شخصیت طرف مقابل هستند، در انسان، حالتی گرفتگی و جمع شدن و عقب نشینی و انقباض ایجاد می‌کند.
حیا؛ برترین فضیلت اخلاقی
شاید بتوان حیا را برترین فضیلت اخلاقی دانست. در روایتی از امیرالمؤمنین(ع) رسیده که فرمودند حیا، برترین صفت اخلاقی است. همچنین در روایات ما آمده که اساس اخلاق اسلام، حیا است. همچنین در اخبار حدیثی ما آمده است که حیا، رشته حفظ ایمان است و اگر حیا متزلزل شود ایمان انسان متزلزل خواهد شد. اگر سیدالشهدا(ع) مجسمه حیا هستند بی‌ارتباط با این روایات ما نیست. وقتی انسان با امور پست و حقیر و زشت، در خودش یا کسی دیگر مواجه می‌شود، حیا حالتی گرفتگی و عقب‌نشینی در شخص پدید می‌آورد بنابراین می‌توان گفت ریشه، محور و سازه بنیادین حیا بر مدار عزت و کرامت انسان است و این کرامت است که حیا را زنده و پابرجا می‌کند. در واقع حیا، بازتاب عزت و کرامت درونی انسان است.
عزت و کرامت، جایگاه بسیار والایی در اخلاق دینی و فرادینی ما دارد. شهید مطهری در یکی از کتب خود می‌فرمایند «من هرچه بیشتر مطالعه کردم اعتقاد فراوان‌تری به این فکر پیدا نمودم که در اخلاق اسلامی، محور آنچه اخلاق دور آن می‌گردد همان کرامت و عزت نفس است» اگر ما بتوانیم کرامت و عزت انسان را در وجود فردی خودمان یا جامعه زنده کنیم نتیجه آن، ورود انبوهی از فضایل اخلاقی به وجود آدمی و خروج رذایل زیادی از ساحت انسان خواهد بود. بنابراین هرچه کرامت متربی را افزایش دهیم بازتاب آن زیادترش شدن خصوصیت حیا و شرم است چون وقتی انسان با این استوانه عزت و شخصیت با امور ناهنجار و حقیر مواجه می‌شود این جایگاه عزیز وی نمی‌تواند این امر زشت و ناپسند را در آغوش بگیرد و تحمل کند بلکه به صورت ناخودآگاه آن را پس می‌زند.
در واقع حیا یک فیلتر اتوماتیک است که اگر کرامت و عزت آدمی فعال باشد این فیلتر هم به صورت طبیعی فعال شده و در برگیرنده فضایل و پس‌زننده رذایل خواهد بود. از این جهت است که اساس اخلاق اسلام، حیا معرفی و رشته تنظیم ایمان بر اساس حیا بیان شده و امامان ما هم نمونه حیا معرفی شده‌اند. علاقه‌مندان درباره اینکه چه عوامل و اسبابی حیا را تقویت و حفظ کرده و چه موانعی پیش روی آن وجود دارد باید به برخی از کتبی که پیرامون حیا نوشته شده مراجعه کنند تا به شکل تفصیلی با آن آشنا شوند. اولین کتابی که در زمینه حیا نوشته شد کتاب خود بنده با عنوان «احیای حیا» بود که در سال ۱۳۸۲ منتشر و در برخی از دانشگاه‌ها به عنوان کتاب درسی برای دانشجویان ارائه شد که در آنجه به تفصیل به این عوامل و موانع اشاره کرده‌ام.
رابطه حیا و کرامت انسانی
همانگونه که بیان شد سازه بنیادین حیا، کرامت و عزت انسانی است و در روایات ما توصیه‌های فراوانی شده که شما باید عزت خودتان را حفظ و کرامت خود را نگهداری کنید و هیچ کسی حق ندارد که خودش را ذلیل کرده یا در معرض ذلت قرار دهد یعنی کاری کند که عزت و شرافت وی لکه‌دار شود. برعکس در آموزه‌های دینی به ما سفارش شده کارهایی که به شما شخصیت می‌دهد را حتما انجام دهید و کرامت‌پذیر باشید و کاری نکنید که شخصیت شما بین جمع، خوار شود. البته ما باید نسبت به خداوند ارتباط ذلیل‌گونه‌ای داشته باشیم اما نزد مردم باید پیوسته در جایگاه عزت باشیم و حتی گاهی جان و مال خود را برای حفظ عزت فدا کنیم.
از سوی دیگر نه تنها باید حافظ عزت خود باشیم بلکه نباید عزت دیگران را لکه‌دار کنیم و اگر کسی عزت و آبرویی دارد و به تعبیر برخی روایات، کریم محسوب می‌شود با وی ارتباط آبرومندانه‌ای داشته باشیم. اگر طرف ما مؤمن است باید حرمت وی حفظ شود چون در برخی روایات، اعتبار و آبروی مومن از حرمت کعبه، بالاتر شمرده شده است. همچنین باید بر اساس آموزه‌های دینی بر عیوب دیگران پرده‌پوشی کنیم تا کرامت آنها در جامعه حفظ شود و بدی دیگران را فاش نکنیم تا شخصیت آنها در جامعه نگهداری شود. همچنین لازم است گاهی خودمان را به تغافل زده و از بدی دیگران چشم‌پوشی کنیم تا عزت آنها حفظ شده و به وادی ذلت کشیده نشوند.
سرزنش کردن و یادآوری کارهای خطایی که دیگران انجام داده‌اند باعث می‌شود کرامت افراد خدشه‌دار شود. همچنین در روایات ما آمده است تا می‌توانید عرض حاجت بر کسی نداشته باشید چون این به نوعی وجهه و آبروی شما را خدشه‌دار کند ولی اگر احتیاج شدیدی پیدا کردید و چاره‌ای نبود، آن را بیان کنید و دیگران موظف هستند حتی الامکان برآورده کنند تا شخصیت شما بیش از این مقدار آسیب نبیند. در آموزه‌های دینی ما آمده است اسرار اطرافیان و مومنین را کتمان کنید و حتی سرّ خودتان را بپوشانید تا اینکه دچار آسیب ذلت نشوید و شخصیت شما حفظ شود. در مزاح و شوخی میانه‌روی کنید تا وجهه اجتماعی شما لوث نشود. اینها از اموری هستند که اگر مروری بر روایات داشته باشیم پیام همه آنها این است که تا می‌توانید عزت و کرامت خودتان را از جهت فردی و اجتماعی حفظ کنید تا شرم و حیا در نهاد شما زنده نگه داشته شود و بتواند کارش را به درستی پیش ببرد و شما پیوسته نسبت به زشتی‌ها حساس باشید.
حیا در سیره امام حسین(ع)
امام حسین(ع) به سبب کرامت ذاتی که داشتند نمی‌خواستند به ذلت تن دهند. ابن زیاد از امام حسین(ع) سرسپردگی را طلب می‌کرد و می‌خواست شخصیت وی را هتک و خُرد کند اما امام حسین(ع) فرمودند من هرگز تن به ذلت نمی‌دهم و دست بیعت به چنین شخصیت نابکاری نمی‌دهم. شعار «هیهات من الذله» نیز برخاسته از خصوصیت حیای آن حضرت بود چون به واسطه اوج کرامتی که داشتند نمی‌توانستند زیر بار بیعت با چنین شخصی بروند.
انسان‌های حیامند و اهل شرم و آزرم اینگونه هستند که نمی‌توانند نیاز کسی را ببینند و بی‌خیال و ساده از کنار آن بگذرند که امام حسین(ع) به طور کامل از چنین خصوصیتی برخوردار بودند. خصوصیت دیگری که در راستای حیا پیرامون زندگی امام حسین(ع) مشاهده می‌کنیم این است که انسان باید تا می‌تواند از عذرخواهی مخصوصا نسبت به انسان‌های بدخواه بپرهیزد چون اینکه پیوسته معذرت‌خواه باشید باعث مخدوش شدن شخصیت شما می‌شود. در برخی از روایات ما از سید الشهدا(ع) نقل شده که تا می‌توانید کاری نکنید که منتهی به معذرت‌خواهی شود چراکه شأن مؤمن اینگونه نیست. پرهیز از امور ناپسند، رعایت ادب در مواجه با دیگران و توصیه به ادب، حفظ شرافت و حرمت آدمی، از دیگر نشانه‌های وجود حیا در سیره امام حسین(ع) هستند.
.............................
پایان پیام / 348