به گزارش خبرگزاری اهل بیت(ع) ـ ابنا ـ در پی ارتحال آیت‌الله «سید محمدمهدی الخرسان»، پژوهشگر برجسته جهان اسلام و تشیع، خبرگزاری بین‌المللی ابنا در گفت‌وگویی با حجت‌الاسلام‌والمسلمین «رضا مختاری» پژوهشگر دینی و رئیس مؤسسه کتابشناسی شیعه به ابعاد علمی و اخلاقی این اندیشمند برجسته پرداخت.
حجت‌الاسلام مختاری، مرحوم آیت‌الله خرسان را از علمای تراز اول این عصر تشیع برشمرد و بیان داشت: ایشان از خاندان شناخته شده و علمی آل‌خرسان در نجف اشرف بودند. پدر ایشان «سیدحسن خرسان» و برادر ایشان یعنی «سید محمدرضا خرسان» از علمای بزرگ و محققان بنام در نجف اشرف محسوب می‌شدند.
رئیس مؤسسه کتابشناسی شیعه پیرامون آثار علمی مرحوم آیت الله خرسان اظهار داشت: از جمله آثار منتشره ایشان کتاب «موسوعه عبدالله ابن عباس»، «مسوعه ابن ادریس حلّی»، «السجود علی تربۀ الحسینیّه» و کتاب «النهایۀ التحقیق فیما جری فی امر فدک للصّدیقه و الصّدیق بالنصّ و التوثیق» می باشد.
وی افزود: به همت کنگره امناء‌‌الرسل که در سال گذشته برگزار شد، موسوعه آیت‌الله خرسان در ۴۶ مجلد به چاپ خواهد رسید.
این پژوهشگر دینی، با ذکر این نکته که آثار مرحوم آیت‌الله خرسان در دفاع از اهل بیت(ع) برجسته و شاخص بود، گفت: آثار ایشان بر مبنای مصادر فرقین است و شامل منابع شیعه و سنی می‌باشد. روش محققانه و علمی که در آثار مرحوم خرسان به کار رفته، هر محقق منصفی را به پذیرش مطالب آن وامیدارد. آیت‌الله خرسان با بهره‌گیری از نثر بلیغ و روان در آثار خود به دفاع از اهل‌بیت(ع) می‌پرداختند و همچنان به رعایت وحدت و تقریب مسلمانان توجه ویژه داشتند.
حجت‌الاسلام مختاری با اشاره به صفات بارز اخلاقی آیت الله خرسان بیان داشت: ایشان با وجود تمکن مالی که داشتند، زندگی زاهدانه را برگزیده و در خانه‌ای سکونت داشتند که کمتر طلبه‌ای حاضر به زندگی در آن بود. ایشان هیچ اراده‌ای را برای معرفی خود و آثارش نداشت و کنگره تجلیل از آیت‌الله خرسان نقش مهمی در معرفی وی به جامعه علمی ایفا کرد.
رئیس مؤسسه کتابشناسی شیعه در پایان گفت: آیت‌الله خرسان تاکید داشتند
«ما بیش از تقریب شیعه و سنی، به تقریب درون شیعی نیاز داریم و فِرق شیعه باید به
هم نزدیک شوند» که حاکی از نگاه دقیق و عالمانه ایشان به مسائل جهان اسلام بود.
متن کامل گفتگو با حجت‌السلام‌والمسلمین «رضا مختاری» پژوهشگر دینی و رئیس مؤسسه کتابشناسی شیعه به شرح زیر است:
مرحوم آیت الله «سید محمد مهدی خرسان» از علمای تراز اول عصر در نجف اشرف و از خاندان عریق علمی آل خرسان بود. پدر ایشان مرحوم آیت الله سید حسن خرسان از علمای بزرگ نجف بودند و 3 کتاب «مَن لایَحضُرُه الفقیه»، «تهذیب الاحکام» و «الاِستِبصار» از کتب اربعه شیعه برای اولین بار با چاپ حروفی و با تصحیح آیت الله سید حسن خرسان به چاپ رسید.
همچنین برادر بزرگوار ایشان یعنی سید محمدرضا خرسان که چند سال پیش از دنیا رفت از بزرگان علمای نجف و از محققین و پژوهشگران برجسته با آثار فراوان بود. از جمله کارهای علمی ایشان، تصحیح 9 جلد از بحار الانوار 110 جلدی چاپ تهران در حدود 50 سال پیش بود و این 9 جلد با مقدمه و پاورقی ایشان چاپ شد.
مرحوم آیت الله «سید محمدمهدی خرسان» آثار علمی فراوانی دارند از جمله موسوعه عبدالله ابن عباس که در بیست و یک جلد به تحلیل تاریخی صدر اسلام پرداخته است که به عنوان کتاب سال جمهوری اسلامی و حوزه علمیه قم شناخته شد. موسوعه ابن ادریس حلی نیز شامل تمام آثار ابن ادریس است که مرحوم خرسان آن را تصحیح کردند؛ همچنین آثار پراکندۀ نافع دیگری مثل «السجود علی تربۀ الحسینیّه» با موضوع سجده بر تربت سید الشهدا(ع) و کتاب «النهایة التحقیق فیما جری فی امر فدک للصّدیقه و الصّدیق بالنصّ و التوثیق» درباره فدک و فضائل حضرت علی و اهل بیت علیهم السلام می باشد که با روش علمی امروزی و پژوهشگرپسند نه عوامانه و سطحی، تألیف گردیده است؛ البته ایشان آثار دیگری نیز دارند که هنوز چاپ نشده است.
سال گذشته به همت مرکز مدیریت حوزه علمیه قم، عتبه علویه و عتبه حسینی همایشی برای پاسداشت زحمات آیت الله خرسان در نجف و قم برگزار شد و به مناسبت همایش، موسوعه آیت الله خرسان در چهل و شش جلد به چاپ رسید و حدود 10 جلد آن هنوز باقی مانده است.
از جمله آثار بسیار سودمند ایشان که ضمن موسوعه چاپ نشده، کتاب محققانه و جالبی با عنوان « نافذة على التاريخ في ربع قرن، من الصحيح الصريح و الى الصريخ الذبيح» است که شامل تحلیل حوادث صدر اسلام و وقایع دوران خلافت حضرت علی(ع) از سال 35 هجری تا قبل از واقعه عاشورا می‌باشد. این مجموعه در قالب 6 جلد تدوین شده و برای وقایع دوران امام علی، امام حسن و امام حسین علیهم السلام هر کدام دو جلد اختصاص داده شده است.
آثار ایشان این مزیت را دارد که با نثر زیبا، روان و بلیغ نوشته شده است. نکته دوم توجه به مصادر فریقین یعنی شیعه و سنی است. در مقدمه کتاب «النهایۀ التحقیق فیما جری فی امر فدک للصّدیقه و الصّدیق بالنصّ و التوثیق» ذکر شده که من مطالبی را مطرح کردم که متفق بین فریقین است و در کتاب های شیعه و سنی آمده است. ایشان با استفاده از روش کاملا علمی و محققانه به ارائه مطالب پرداخته است که هر محقق منصفی را به پذیرش وامیدارد. مرحوم خرسان در حالی که متصلب برای دفاع از اهل بیت(ع) و حقانیت آنان است، در عین حال به دست دشمنان و تفرقه افکنان بهانه نداده و از تعابیر مؤدبانه، عمیق و علمی بهره برده است به طوری که آثار ایشان قابل عرضه به کل جهان اسلام است و در هیچ کشوری ممنوعیت ندارد.
بیش از حدود 50 سال پیش، مرحوم سید هبة الدین شهرستانی و مرحوم سید عبدالهادی شیرازی، تقریری بر موسوعه «عبدالله ابن عباس» آیت الله خرسان نوشتند اما این کتاب حدود 10 سال پیش به چاپ رسید که نشان دهنده این مطلب است که ایشان بیش از 50 سال در حال تکمیل کتاب خود بودند و به صرف نوشته شدن یک کتاب، عجله ای برای انتشار آن نداشتند.
از مزایای علمی آیت الله خرسان، جامعیت و اطلاع بر منابع شیعه و سنی، و اشراف بر حوادث فعلی جهان اسلام بود. ایشان در همین سن و سال 95 سالگی، شبکه های ماهواره ای را نگاه و در فضای مجازی جستجو می کردند تا نظریات مخالفین شیعه و جریانات فعلی جهان اسلام را رصد کنند و با توجه به آن، کتاب و مقاله بنویسند.
در بعضی مسائل که کسی از آن‌ها اطلاع نداشت یا درباره آن چیزی نوشته نشده بود، ایشان مقاله نوشتند از جمله مقاله ای که در جواب «محمد عماره مصری» با عنوان «مجرد اشاره الی دکتر عماره» نگاشتند که فکر نمی کنم کسی نقد دکتر عماره را نوشته باشد. این مقاله در مجله شماره 4 کتاب شیعه چاپ شده و مقالاتی از ایشان نیز در دسترس است که به مرور چاپ خواهد شد. ایشان تا پایان عمر خود مشغول مطالعه و تحقیق بودند و برای تحکیم پژوهش ها از منابع موجود در ایران نیز استفاده می کردند؛ مثلا دو نسخه خطی از کتاب ابن قتیبه را طلب کردند که علاوه بر نسخه چاپی از آن نیز استفاده کنند.
آیت الله خرسان بسیاری از مصادر فارسی را مطالبه و مطالعه می کردند، به خصوص که به زبان فارسی تسلط داشتند و گاهی با لهجه شیرین تهرانی صحبت می کردند. ایشان می فرمودند من در سال 1320 شمسی یعنی در زمان جنگ جهانی دوم، کتابی از مرحوم سحاب که به زبان فارسی بود، به عربی ترجمه کردم. ایشان مسلط به فارسی، و جستجوگر دقیق و عمیق، پرکار و پر مطالعه، با فکری روشن و جویای حق بودند و همه مصالح جهان اسلام را رعایت می کردند.
در باب زهد و تقوای ایشان همین بس که در منزل محقّری سکونت داشتند که طلبه های معمولی نیز حاضر نیستند در آن زندگی کنند. منزل ایشان در نجف اشرف و در نزدیکی مسجد شیخ انصاری است که مرحوم امام خمینی(ره) نیز در آن نماز می خواندند. ایشان در حالی که دسترسی و تمکن مالی برای تدارک زندگی بهتر را داشتند و از این‌رو بعضی فقرا نیز تحت تکفل ایشان بودند اما زندگی آن مرحوم در نهایت سادگی بود و زندگی زاهدانه را برگزیده بودند.
در رابطه با محبت آیت الله خرسان نسبت به اهل بیت(ع)؛ ایشان روزهای جمعه، در منزلشان جلسه روضه هفتگی داشتند که در بعضی ایام موفق می شدیم در آن شرکت کنیم و در طول سال نیز این برنامه ادامه داشت. همه کتاب های ایشان در دفاع از اهل بیت(ع) و حقانیت آنان است؛ آیت الله خرسان در کتاب موسوعه ابن عباس به دفاع از او پرداخته و اثبات کرده که ابن عباس چون شاگرد و ناقل آراء امیرالمومنین(ع) بوده، دشمنان شیعه به تهمت و تنقیص او پرداختند؛ در حقیقت این کتاب نیز در دفاع از حضرت علی(ع) است.
در باب تقوای این عالم بزرگ بگویم که تا چند سال پیش، هر سه ماه رجب، شعبان و رمضان را روزه می گرفتند. چند سال پیش به نجف مشرف شدیم و برای نماز مغرب و عشاء به مسجد شیخ انصاری رفتیم تا ایشان را زیارت کنیم. ایشان نماز مغرب و عشاء و نوافل را با طمأنینه خواندند سپس به منزل برگشتند، وقتی به منزل رفتیم مشخص شد روزه بودند و بعد از اقامه نماز جماعت و نوافل، افطار کردند. پسر ایشان می گفت آیت الله خرسان در کهنسالی هم سه ماه رجب، شعبان و رمضان را روزه می گرفتند و بعد از اقامه نماز جماعت، نوافل و استخاره برای مردم به منزل مراجعه داشتند.
آیت الله خرسان از طرفداران انقلاب بودند، وقتی امام خمینی(ره) به نجف مشرف شدند، ایشان می گفتند" من منزل حاج آقا مصطفی را اجاره کردم و ایشان همسایه ما بود. زمانی که فرزند امام از دنیا رفتند، زودتر از همه خادمه ایشان به ما اطلاع داد". در تشییع جنازه فرزند امام خمینی(ره) در یک از مساجد نجف، عکسی از امام در کنار مرحوم خرسان به ثبت رسیده است که تنها عکس امام خمینی(ره) با آن مرحوم می باشد. آیت الله خرسان از علمای انقلابی و از طرفداران انقلاب بودند و خاطرات زیادی داشتند اما مایل به تظاهر نبودند و نمی خواستند که از پیروزی انقلاب اسلامی، وجاهت و جایگاهی کسب کنند.
بسیار به جاست که آثار آیت الله خرسان به فارسی ترجمه شود چون ایشان در جامعه فارسی زبان شیعه، شناخته شده نیست و برگزاری کنگره امناءالرسّل، نقش مهمی در معرفی ایشان داشت. ایشان هیچ قدم و تلاشی برای معرفی نام خود برنداشت و در اهداء مطالب و مقالات علمی خود به دیگران، بسیار دست‌و‌د‌ل‌باز بود. ما موفق شدیم بعضی از آثار ایشان را در شماره های کتاب شیعه چاپ کنیم و آثار دیگر آن مرحوم نیز به تدریج منتشر می شود.
کتاب هایی که در کتابخانه آیت الله خرسان وجود دارد، همراه با حواشی توضیحی و نقد است. ایشان روحیه نقادانه داشتند.
آیت الله خرسان مقاله ای با عناون «تصحیح مفاهیم الخاطئه» دارند که در آن می فرمایند " ما بیش از تقریب بین شیعه و سنی، به تقریب درون شیعی نیاز داریم و باید گروه های مختلف شیعه را نزدیک کنیم که اینقدر دوری و معاندت نداشته باشند". این مقاله در شماره 10 کتاب شیعه چاپ شده که اگر به فارسی ترجمه شود، دیدگاه های ایشان تبیین خواهد شد.
آن مرحوم نکته معروفی دارند که "غیر از قرآن، کتاب دیگری معصوم نیست و در هر کتابی خطا وجود دارد و اینطور نیست که مطالب هر کتابی را کامل بپذیریم. همچنین هیچ کس غیر از انبیاء و اهل بیت(ع) معصوم نیستند تا تمام حرف ها آن را تایید کنیم"؛ ایشان همواره مطالب را نقد می کردند و تعصبی برای توجیه مطالب نادرست نداشتند.
خداوند به ما توفیق دهد که از پیروان این بزرگوار باشیم و از آثار ایشان استفاده کنیم و امیدوارم که اهل فن و قلم، به ترجمه برخی آثار ایشان که مناسب مخاطب فارسی زبان است، بپردازند. آیت‌الله خرسان در کتاب «النهایۀ التحقیق فیما جری فی امر فدک للصّدیقه و الصّدیق بالنصّ و التوثیق» اثبات می کنند دو لقب «الصّدیقه و الصّدیق» از القاب اختصاصی حضرت زهرا(س) و حضرت علی(ع) بودند و دیگران این لقب را غصب کردند؛ همچنین در زمان حضرت رسول(ص) نیز حضرت علی(ع) به حضرت وصی معروف بودند.
کتاب «السجود علی تربۀ الحسینیّه» و «المحسن السبط مولود ام سقط: سرد تاریخی لاهم ماجری بعد رسول الله صلی الله علیه و اله و سلم» نیز از دیگر کتاب هایی است که می تواند برای مخاطب فارسی زبان ترجمه شود. کتاب اخیر دربارۀ حضرت محسن و حوادث مهم بعد از رحلت رسول الله(ص) است که ایشان بسیار عمیق و محققانه بحث کرده است.
.................................................
پایان پیام / 348
