هفتمین نشست از سلسه نشست‌های هفتگی دین و چالش های روز با عنوان تبیین مرزهای حجاب و عفاف با ارائه حجت الاسلام دکتر «مهدی شجریان» عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی برگزار شد.
وی در ابتدای این نشست، به عدم وجود مرزبندی میان دو کلید‌واژه حجاب و عفاف در سابقه پژوهشی و تریبون های تبلیغی اشاره کرد و گفت: یکسان‌انگاری حجاب و عفاف از تریبون های تبلیغی به محاورات مردم انتقال یافته و به تعاملات مردم جامعه به ویژه میان متدیّنان و کسانی که از وضعیت مناسبی در حجاب برخوردار نیستند، رسیده است. اگر ما نتوانیم مرزهای حجاب و عفت را تبیین کنیم، کمترین چالشی که با آن مواجه می‌شویم، تشدید دوقطبی با حجاب و بی حجاب در جامعه خواهد بود.
دکتر شجریان با طرح این سوال که حجاب فقهی و عفاف اخلاقی چه نسبتی با هم دارند؟ به شرح مرزبندی میان حجاب و عفاف پرداخت و بیان داشت: آنچه در کتب فقهی در مورد پوشش بانوان استعمال می‌شود، واژه ستر است. در منابع فقهی دو گونه ستر آمده؛ یکی ستر صلاتی است یعنی پوششی که هنگام نماز بر بانوان واجب است و دیگری ستر ناظری است؛ یعنی پوششی که بر زنان در مقابل نامحرم واجب شده و مراد از حجاب فقهی در این بحث، ستر ناظری است. این پوشش در فقه یک کمیّت مشخص دارد یعنی بر زنان واجب است که در مقابل نامحرم، تمام بدن خود را بپوشانند و مشهور فقها نیز وجه و کفیّن را استثنا کرده‌اند.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی درباره عفاف اخلاقی گفت: مفهوم عفاف اخلاقی، مفهومی پیشادینی است و قبل از اسلام نیز در فرهنگ مردم وجود داشته است. سایر ادیان و مذاهب هم به آن اعتقاد داشته‌اند و امروزه نیز به مسلمانان اختصاص ندارد. مفهوم عفاف یک مقوله اخلاقی است و عقل مستقل بشر به ضرورت و لزوم آن حکم می‌کند و عفاف را به عنوان یک ارزش اخلاقی و انسانی محترم می شمارد. در هر صورت مقصود از عفاف اخلاقی، خویشتنداری در مقابل تمایلات نفسانی است. عفاف در وضعیتی حاصل می‌شود که انسان برای تمایلات شهوانی یک حد و مرزی قرار دهد و آنها را مدیریت کند.
حجت الاسلام شجریان، عفت را یک وضعیت درونی و نفسانی نامید و بیان داشت: علمای اخلاق، عفاف را ملکه یا عادت محسوب کرده‌اند. نفس انسان وقتی به حالتی می‌رسد که می‌تواند فضائل اخلاقی را به سهولت انجام دهد، ملکه برای او حاصل شده و قبل از این وضعیت، حالت وجود دارد. حالت زمانی است که فضیلت اخلاقی از انسان سر می‌زند ولی به سهولت نیست؛ در نهایت چه عفت را ملکه به شمار آوریم یا آن را حالت در نظر بگیریم، عفت کیفیتی نفسانی است و نفس انسان با این فضیلت آراسته می‌شود.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی در ادامه به تفاوت های میان حجاب و عفاف پرداخت و ابراز داشت: تفاوت اول در ماهیت و مفهوم است یعنی حجاب از جنس انضباط رفتاری و عمل بیرونی است اما عفت فضیلتی نفسانی و امری درونی است؛ تفاوت دوم در دایره مکلفین است که دایره مکلفین عفاف وسیع است اما دایره مکلفین حجاب محدود است؛ سومین تفاوت در ملاک تشخیص است، چون حجاب مسئله‌ای رفتاری و بیرونی است به راحتی قابل تشخیص می‌باشد اما به علت درونی بودن عفاف، تشخیص آن پیچیده است و ما شاخص کمی معیّن برای تعیین عفاف نداریم.
وی تفاوت چهارم را در دایره مصادیق خارجی عنوان کرد و گفت: نسبت حجاب فقهی با مصادیق خارجی عفت، رابطه عموم و خصوص من وجه است؛ یعنی در مواقعی هم مصداق حجاب و هم مصداق عفت اخلاقی است؛ گاهی رفتار عفیفانه هست ولی حجاب نیست و گاهی حجاب است ولی رفتار عفیفانه نیست.
دکتر شجریان، در تشریح تفاوت پنجم حجاب و عفاف ابراز داشت: ما هم‌اکنون در توجیه مسئله حجاب با چالش مواجه هستیم زیرا ادله‌ای که برای توجیه حجاب آورده می‌شوند، در حقیقت ادله توجیه عفاف هستند؛ و از طرفی چون نسبت عموم و خصوص من وجه بین حجاب و عفاف برقرار است، موجب اقناع مخاطب نمی‌شود.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی اظهار داشت: تفاوت ششم پیرامون تکلیف فردی یا اجتماعی است. عفاف تکلیف اجتماعی است و مصالح اجتماعی را در پی دارد اما حجاب به جهت تأمین عفاف جامعه، تکلیف اجتماعی خواهد بود و صرف نظر از این قید، تکلیف فردی است.
وی به آخرین تفاوت حجاب و عفاف اشاره کرد و عنوان داشت: حجاب از نظر فقهی، مختص بانوان است اما عفاف، شامل زن و مرد می‌شود.
.............................
پایان پیام | 348