به گزارش خبرگزاری بین‌المللی اهل‌بیت(ع) ـ ابنا ـ دوازدهمین نشست از سلسله نشست‌های هفتگی دین و چالش‌های روز با عنوان «چالش‌های فقه اجتماعی» با ارائه حجت الاسلام دکتر «محمد جواد ارسطا» دانشیار دانشگاه تهران و استاد درس خارج فقه حوزه علمیه قم برگزار شد.
حجت الاسلام دکتر «ارسطا» در پاسخ به این سوال که آیا مدیریت فقهی، توان اداره جامعه را دارد یا نه؟ گفت: پاسخ این سوال را با استفاده از جمله‌ای از امام خمینی(ره) بیان می‌کنم که فرمودند "فقه، تئوری واقعی و کامل اداره انسان و جامعه از گهواره تا گور است"؛ پس با مدیریت فقهی نه تنها می‌توانیم جامعه را اداره کنیم بلکه این اداره را به نحو کامل و مطلوبی می‌توان به انجام رساند. در مقابل این دیدگاه، دو نظر دیگر وجود دارد؛ یک دیدگاه این است که فقه توان اداره جامعه را به نحو مطلوب ندارد و باید از اخلاق هم استفاده نمود لذا ترکیبی از مدیریت فقهی و اخلاقی مورد نیاز است. دیدگاه دیگر چنین است که فقه اساساً توان اداره جامعه را ندارد زیرا به حداقلها اکتفا می‌کند و با اکتفا به حداقلها نمی‌توان جامعه را به نحو مطلوب اداره کرد. اگر اخلاق هم به کمک فقه بیاید، همچنان کارآمد نیست زیرا اخلاق، ضمانت اجرایی ندارد.
وی در ادامه به دفاع از دیدگاه امام خمینی(ره) پرداخت و گفت: به عقیده ما، فقه توان اداره مطلوب جامعه را دارد زیرا با مراجعه به منابع فقه یعنی آیات و روایات میبینیم که معصومین (ع) ما را به رویکرد دومی از فقه هدایت کردهاند که ما از رویکرد دوم با عنوان «فقه اجتماعی» یاد میکنیم. فقه اجتماعی، مکمل رویکرد فردی به فقه است. در فقه با رویکرد فردی، دغدغه فقیه این است که احکام اشخاص حقیقی را استخراج کند و کاری به استخراج احکام اشخاص حقوقی مثل دولت ندارد. اما در فقه اجتماعی، مکلف فقط یک شخص حقیقی نیست بلکه سه مکلف دیگر شناسایی می‌شوند از جمله شهروند، جامعه و دولت. هدف در فقه اجتماعی، تنظیم زندگی اجتماع در چارچوب موازین شرعی است.
استاد ارسطا به نمونه هایی از عملکرد ائمه علیهم السلام در مدیریت جامعه از طریق فقه اجتماعی اشاره کرد و گفت: امیرالمؤمنین(ع) به دلیل آنکه خود در مقام اداره جامعه و حکومت بود، عدالت را با نگاه فقه اجتماعی در زمینه وسیع‌تری برای قاضی و والی تعیین می‌کنند لذا در دستورالعملی به والی خود می نویسد "در برابر ارباب رجوع در نگاه کردن به آنان با گوشه چشم و تمام چشم، مساوات را رعایت کن تا اینکه افراد توانمند طمع نبندند بر تو که به نفع آنان بر دیگران ظلم کنی و افراد ضعیف از عدالت تو در حق خودشان مأیوس نشوند". این نگاه فقه اجتماعی است و برای اداره جامعه و حکومت می‌باشد.
دانشیار دانشگاه تهران یکی از چالش‌های فقه اجتماعی را عدم استخراج ساختاری برای اداره حکومت از منابع دینی دانست و ادامه داد: اگر فقیه با آشنایی به موضوعات کلان وارد کتاب و سنت شود، میتواند ساختار اداره حکومت را از کتاب و سنت استخراج نماید؛ برای مثال یکی از منابع مهم برای تشکیل ساختار حکومت اسلامی، عهدنامه مالک اشتر است اما بایسته است تا موضوعات فقه سیاسی و اجتماعی به دقت شناسایی شود.
دکتر ارسطا در پایان ابراز داشت: دیدگاه اول یعنی دیدگاه امام خمینی (ع) دیدگاه درستی است که از منابع دینی به وضوح قابل استخراج است؛ بنابراین جامعیت فقه برای اداره کامل انسان و جامعه از گهواره تا گور، نظریه‌ای صحیح است.
..........................
پایان پیام / 348