«کارکردهای نهاد دین در آلمان؛ مطالعه عملکرد مساجد و مراکز اسلامی در هامبورگ» ـ ۲

به گزارش خبرگزاری اهل بیت(ع) ـ ابنا ـ نشست علمی «کارکردهای نهاد دین در آلمان؛ مطالعه عملکرد مساجد و مراکز اسلامی در هامبورگ» با حضور و ارائه دکتر «سید محسن آل بتول» دین‌پژوه و مشاور فرهنگی دانشگاه بین المللی اهل بیت(ع)، روز دوشنبه ۳۰ بهمن ماه ۱۴۰۲ در سالن جلسات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در شهر قم برگزار شد.

خبرگزاری ابنا بیانات دکتر آل بتول را در سه بخش منتشر می‌کند، بخش اول این نشست هفته پیش منتشر شد، آنچه در پی می‌آید بخش دوم از سخنان ایشان است:

*سایر فعالیت‌های مراکز اسلامی در غرب

از جمله کارهای مراکز اسلامی تجهیز و تشییع اموات است. تمام مراکز اسلامی بخشی را دارند که اگر یک نفر از جمعیت آنان فوت کرد بتوانند مشکلاتش را رفع کنند. برگزاری مجالس تحریم، ارسال هدایا و بسته‌های فرهنگی به مراکز دیگر، همسایه‌ها و مسئولین شهر، تأیید ذبح شرعی و گوشت حلال فروشگاه‌های مختلف که در غرب معضلی است، از فعالیت‌های دیگر مراکز اسلامی در کشورهای غربی است. کسی نیست که خوراک مسلمانان را تأیید کند لذا همین مراکز اسلامی هستند که فردی را می‌فرستند تا ببینند آیا ذبح این‌ها شرعی است یا نه. در هامبورگ الحمدلله این مشکل به صورت ریشه‌ای حل شده، یک گروه مورد تأیید همه‌ی مساجد است و اعضای این‌ گروه می‌روند و در کشتارگاه‌ها حضور دارند. مشخص نمودن اوقات شرعی از وظایف دیگر مراکز اسلامی است که معضل بزرگی در کشورهای شمال اروپا به خاطر شب‌های سفید است. معضل شب‌های سفید به این صورت است که در خردادماه، اذان صبح حوالی ساعت 2 نیمه‌شب و اذان مغرب ساعت 10:30 شب است. در ماه رمضان، ساعت 2 نماز صبح می‌خواندیم و ساعت 10:30 شب زمان افطار بود. اهل سنت یک مدل اوقات شرعی ارائه می‌دهند و آن‌ها قائل به غروب آفتاب هستند نه مغرب شرعی. یعنی 1.5 تا 2 ساعت اختلاف وجود دارد. بعضی می‌گویند: این چه وضعی است؟ ما می‌گوییم: نگاه کن، هنوز آسمان روشن است، شب نشده است. در زمان شب‌های سفید شما به هیچ عنوان شب کامل را نخواهید دید. خداوند در قرآن می‌گوید: «وَكُلُوا وَاشْرَبُوا حَتَّى يَتَبَيَّنَ لَكُمُ الْخَيْطُ الْأَبْيَضُ مِنَ الْخَيْطِ الْأَسْوَدِ مِنَ الْفَجْرِ» اما زاویه‌ی آن منطقه‌ی جغرافیایی با خورشید به گونه‌ای است که اساساً اسودی در کار نیست که خط ابیض بخواهد بالا بیاید. در اینجا باید چه کرد؟ مراجع عظام تقلید قائل به اشتداد ضوء هستند. می‌گویند: همان سفیدی هر گاه شروع به زیاد شدن کرد، بگویید که اذان است بنابراین ملاک اذان صبح کلا عوض می‌شود. یعنی آیه‌ی قرآن را کنار می‌گذارند و به سراغ اشتداد ضوء می‌روند. ما از دفتر حضرت آقا درخواست کردیم. حاج‌آقای موحد‌نژاد 2-3 مرحله آمدند و با تیم‌شان دوربین گذاشتند تا لحظه‌ی اشتداد ضوء را به ما بگویند. تیم حاج‌آقا موحد‌نژاد را 50-60 کیلومتر از هامبورگ دور می‌کردیم، در جایی که تاریک تاریک قرار می‌گرفتند، در مزارع دوربین می‌گذاشتند و از روشنایی عکس می‌گرفتند که ضوء چه زمانی شروع به زیاد شدن می‌کند. بر این اساس به ما یک تقویمی داده‌اند که در سایت مرکز اسلامی وجود دارد.

بنابراین حساسیت‌ها زیاد است، با این حال تقریبا نیم ساعت وقت امساک می‌دهند و می‌گویند: شما نیم ساعت زودتر امساک کنید، چون نمی‌توان یقین کرد. پس مشخص کردن اوقات شرعی یکی از وظایف مراکز اسلامی است که از یک جهت مرکز هامبورگ پیش‌قدم است و مراکز شیعی را یک‌دست کرده است. اما مراکز اهل سنت به شدت اختلاف دارند، هر کدام زاویه و عددی دارند و شاهد اذان‌ها و ساعت‌های مختلفی، و چندین نماز هستیم.

از جمله کارهای مراکز اسلامی، کمک‌های مختلف برای نیازمندان و محرومین در مناطق مختلف است. در زلزله بم، از هامبورگ مقادیر بسیار زیادی پول و دارو جمع و به ایران ارسال شد. یا در بحث کرونا مراکز اسلامی بسیار فعال بودند.

از کارهای دیگری که در مرکز هامبورگ زیاد انجام می‌شود، امور مربوط به بانوان است. کشور آلمان، کشوری است که به جریان فمنیسم بسیار گرایش دارد و رعایت حقوق زنان برجسته است. در این فضا این‌که اسلام چه نگاهی به حقوق زنان دارد مهم است و مراکز اسلامی سعی می‌کنند برای بانوان برنامه‌های مختلف و متعددی داشته باشند.

*برگزاری جلسات گفت‌وگوی اديان و شرکت در کنفرانس‌‌ها

از جمله الزامات و بایسته­های حضور در یک جامعه چندفرهنگ ارتباط سازنده با سایر ادیان است. گفتگوی میان فرهنگ­ها و دیالوگ پیش نیازی ضروری برای این امر است. احترام متقابل، اعتماد و گشودگی، مهمترین شرط موفقیت دیالوگ است. هدف دیالوگ و گفتگوی بین‌ ادیان و فرهنگ­ها، هم­افزایی و توسعه تفاهم نسبت به یکدیگر است. در این بین مراکز اسلامی هامبورگ، ارتباط با کلیساهای کاتولیک و پروتستان، کنیسه‌‌های یهودی و برگزاری نشست‌‌های مشترک با نمایندگان ادیان گوناگون را از برنامه‌‌های همیشگی خود می­دانند.

مراکز اسلامی با یهودیان، مسیحیان، اهل سنت، شیعه و بودایی‌ها ارتباط دارد. بودایی‌ها هم در هامبورگ معبد دارند، هندوها معبد دارند، مسلمانان، یهودیان و بقیه هم این‌گونه هستند و تنوع فرهنگی در این شهر بسیار پررنگ است. این مسئله برای من جالب است که معماران فرهنگی آلمان آینده‌ی این کشور را چگونه تصویر می‌کنند؟ چرا اجازه می‌دهند که مراکز متعدد در کنار هم فعالیت کنند. 40 مسجدی که ما مسلمانان داریم، یهودیان، مسیحیان و هندوها هم معابد خود را دارند. شما وقتی در ایام تعطیل به مرکز شهر هامبورگ بروید می‌بینید که مبلغان از ادیان مختلف، در گوشه و کنار ایستاده‌اند و دین‌شان را تبلیغ می‌کنند.

به یکی از جملات آیت‌الله رمضانی اشاره‌ای داشته باشم. ایشان می‌گفتند که «ما قبل از این‌که به غرب برویم، تصور می‌کردیم که مردم غرب و کسانی که مسلمان نیستند، جاهل مقصر هستند اما وقتی آنجا را دیدم فهمیدم که جاهل قاصر هستند.» یعنی آن‌قدر تنوع تبلیغات وجود دارد که نمی‌توانیم بگوییم افراد مقصر هستند و نیامده‌اند شیعه و مسلمان شوند. از آن طرف هم ضعف جدی داریم. متأسفانه تا کنون هیچ تفسیر شیعی به زبان آلمانی منتشر نکرده‌ایم. کتابخانه‌ی هامبورگ منابع اسلامی کم دارد و منابع تشیع که خیلی کمتر است. حتی ترجمه‌ی آلمانی تلخیص 6 جلدی تفسیر نمونه را هم نداریم. امروزه اگر وارد فضای مجازی ‌شوید و تشیع یا شیعه را سرچ کنید، تصاویر قمه زدن، خون، خشونت و بمب‌گذاری نمایش داده می‌شود. در این فضا من باید به آن جوان حق بدهم که چرا مسلمان یا شیعه نشده است.  

از جمله کارهای دیگری که در مراکز اسلامی انجام می‌گیرد نشر فرهنگ مکتوب و توزیع اقلام فرهنگی است که یکی از نیازهای جدی آنجاست. من بارها به مسئولان مربوطه در داخل کشور عرض کرده‌ام که چیزی در خور شأن فضای بین‌الملل در دست مراکز نیست! هیچ ماهنامه یا فصلنامه‌ای نیست که بگوییم به‌روز است، به زبان‌های مختلف توسط نهادهای فرهنگی داخلی آماده می‌شود و به مراکز اسلامی خارجی داده می‌شود. حداقل می‌توانند محتوا را بدهند و در خارج فقط چاپ شود. ما واقعا حتی در ارائه‌ی گزارش‌های آن طرف ضعیف هستیم تا چه رسد به این‌که بتوانیم نیازها را برطرف کنیم. با این حال مرکز اسلامی هامبورگ سعی کرده بیش از 120 عنوان کتاب را به زبان آلمانی ترجمه کند. این چیزی است که در وسعش بوده است، البته با حجم کار زیادی که دارد، خیلی فرصت نمی‌کند و برخی از ترجمه‌ها را به محققین و مترجمین می‌سپارد.

از زمانی که توجه به فضای مجازی بیشتر شده است، مراکز هم سعی کرده‌اند بخشی از فعالیت‌های خود را به بخش‌های سمعی - بصری اختصاص دهند و معارف اسلامی را به این وسیله ترویج کنند.

*فعّالیت­‌ها و خدمات اختصاصی مسجد امام علی علیه السلام

1ـ تأسیس آکادمی اسلامی آلمان

در فوریه سال 2000  «آکادمی اسلامی آلمان» به صورت قانونی توسط مرکز اسلامی هامبورگ به ثبت رسید. آکادمی اسلامی آلمان بر اساس اساسنامه خود می­تواند به اموری همچون: معرّفی و تبیین اسلام؛ تبادل تجارب و اطلاعات دینی، فرهنگی و اجتماعی با دیگر جوامع دینی؛ برگزاری گفتگوی ميان اديان و مذاهب با هدف تبادل آرا و افکار؛ برگزاری جلسات آموزشی، کنفرانس‌‌ها و تحقیقات علمی در سطح آکادمیک؛ آموزش و پرورش افرادی که بتوانند عهده‌‌دار مسؤولیت‌‌های دینی باشند، بپردازد. یکی از بخش­های مهم و دیدنی ساختمان آکادمی اسلامی، کتابخانه‌‌ آنست. این کتابخانه در حال حاضر مشتمل بر بیش از 7000 عنوان و 11000 جلد کتاب به زبان فارسی و عربی است و می­توان گفت یکی از کتابخانه‌‌های بی‌‌نظیر اسلامی در آلمان است.

2ـ تأسیس حوزه علیمه هامبورگ

حوزه علمیه هامبورگ، نخستین حوزه شبانه روزی شیعی در اروپاست که کار خود را از اکتبر 2013 با جذب پنج طلبه آغاز نمود. در برنامه آموزشی حوزه علمیه هامبورگ، طلاب بومی منطقه، ظرف یک سال با زبان فارسی، قرآن کریم و احکام شرعی آشنا می­شوند و از سال دوم به تحصیل دروس حوزوی در مقطع کارشناسی می­پردازند. شایان ذکر است در سال 2017  دوره آموزشی جدید این حوزه با حضور بیش از چهل طلبه در دو بخش برادران و خواهران از کشورهای آلمان، فرانسه، هلند، اتریش و سوئیس، در ساختمان اختصاصی حوزه علمیه که با حمایت مراجع تقلید شیعه و کمک خیّرین منطقه با مبلغی بالغ بر دو میلیون یورو در زمینی به مساحت ۱۴۰۰ متر مربع خریداری شده بود، آغاز گردید.

3ـ تقویت مراکز شیعه و سامان‌دهی وضعیت روحانیون در آلمان

مرکز اسلامی هامبورگ با توجّه به اینکه نمایندگی مراجع معظّم شیعه را برعهده دارد، تقویت بنیه مراکز شیعه در آلمان و سامان‌دهی وضعیت روحانیون منطقه را وظیفه‌‌ خود می‌‌داند و باوجود همه‌ مشکلات تلاش دارد تا در حدّ توان این امر را دنبال نماید.

4ـ تأسیس و هدایت اتحادیه‌ مراکز شیعه‌‌‌ آلمان (IGS)

«اتحادیه مراکز شیعه‌‌ آلمان» سازمانی متشکل از 230  مرکز اسلامی و مسجد شیعی است که در سال 2009 در هامبورگ تأسیس شد. اهداف اعلام شده این اتحادیه، ایجاد هماهنگی بیشتر و ارتقای سطح فعالیت‌‌های دینی مراکز شیعی آلمان؛ تلاش برای ايجاد تفاهم بين مسلمانان و جامعه اروپا؛ ارتباط و گفتگو با نمایندگان سایر ادیان و... بوده است. این اتحادیه از طریق بیانیه­های مطبوعاتی، نسبت به رویدادهای سیاسی ـ اجتماعی موضع­گیری کرده و نظر مراکز شیعی را اعلام می­کند.

5ـ تأسیس اتحادیه اروپایی علما و تئولوگ‌‌های شیعه

ارتباطات مرکز اسلامی هامبورگ با سایر مراکز اروپایی و شرکت در کنفرانس‌‌های جهانی، به مرور موجب پدید آمدن اجلاس سالانه روحانیون شیعه مقیم اروپا گردید. ارائه گزارش از فعالیت‌‌های روحانیون اروپا، تبادل تجربه‌‌ها و ارائه پیشنهادها به منظور حسن اجرای تبلیغ و دعوت اسلامی از فوائد مهم این جلسات بود. ادامه این روند موجب شد تا در سال 2005 «اتحادیه اروپایی علما و تئولوگ‌‌های شیعه» توسط مسجد امام علی(ع) در شهر هامبورگ به ثبت رسمی اروپایی برسد. در ژوئن 2015 چهارمین اجلاس مجمع عمومی این اتحادیه با موضوع «ضرورت صلح و امنیت جهانی از دیدگاه اسلام» برگزار شد که در آن 170 نفر از روحانیون مقیم اروپا حضور پیدا کردند.

6ـ اجلاس تقریب مذاهب اسلامی

وحدت مسلمانان و تقریب مذاهب اسلامی برای اعتدال­بخشی به جريان اسلام‌‌گرایی در آلمان و اروپا از ضرورت‌‌هایی است که همواره مورد تأکید بوده و مرکز اسلامی هامبورگ، منادی آن در اروپای مرکزی می‌‌باشد. در 60 سال گذشته، کنفرانس‌‌ها و جلسات متعدّد و باشکوه بین‌المللی، با شرکت دانشمندان دنيای اسلام در این مرکز برگزار شده است. تاکنون کنفرانس‌هایی با عناوینی چون «سیره‌‌ی نبوی و رسالت عالمان دینی»، «سیره‌ نبّی اسلام و نقش زمان و مکان در اسلام» و «اسلام و جهانی‌سازی» «تحکیم الهیات اسلامی در دانشگاهها و مدارس آلمان و چالش‌‌های پیش رو»  در ایام هفته وحدت در مرکز اسلامی هامبورگ برگزار شده است.

*فعّالیت­ها و خدمات اختصاصی مسجد مرکزی اهل سنّت

1ـ تأسیس و هدایت اتحادیه مراکز اسلامی شمال آلمان (BIG)

«اتحادیه مراکز اسلامی شمال آلمان» انجمنی متشکل از 17 مسجد متعلّق به جریان ملّی گروش در شمال آلمان است که به همّت مسجد مرکزی هامبورگ تأسیس و اداره می­شود. این اتحادیه به عنوان یک سازمان چتر از انجمن­های اسلامی خود در امور سازمانی، حقوقی و مالی حمایت می­کند. این اتحادیه با فعالیت­های خود هر هفته به طور متوسط به حدود 28 هزار مسلمان و تعداد زیادی غیرمسلمان، خدمات مختلف فرهنگی ـ دینی ارائه می­دهد. همچنین در تعطیلات آخر هفته، حدود 3500 کودک در مساجد این اتحادیه از برنامه­های دینی، قرآنی و فرهنگی بهره­مند می­شوند. بر روی وبسایت این اتحادیه نوشته شده: مساجد بخشی جدایی­ناپذیر از جامعه هستند. آنها نماد خانه مسلمانان در آلمان هستند. مساجد نه تنها محل عبادت، بلکه محل تعهّد اجتماعی، آموزش دینی، گفتگو و مشارکت فعال در عرصه­های مختلف جامعه محسوب می­شوند.

2ـ مشارکت فعّال و شفّاف در امور اقتصادی و تأسیس لیندن بازار

از امتیازات بسیار مهم مسجد ترک­ها تأسیس فروشگاه بزرگ «لِیندِن بازار» است که در سال 1999 تأسیس شد. این فروشگاه بزرگ اسلامی توسط اعضای مسجد مرکزی هامبورگ اداره شده و کلیه هزینه­های مسجد توسط چرخش مالی بسیار بالای این بازار تأمین می­گردد. از ویژگی­های مهم این سوپر مارکت مدرن اینست که مجوّز ذبح اسلامی بر اساس استانداردهای سازمان بهداشت آلمان را دارا بوده و همه روزه گوشت گرم و تازه انواع حیوانات حلال گوشت را با قیمت مناسب عرضه می­نماید. علاوه بر این بیش از 5000 کالا (اعم از میوه، سبزیجات تازه و خشک، انواع کنسرو، انواع لبنیات، سوسیس و کالباس حلال و ...) در لیست محصولات قابل فروش این بازار قابل مشاهده است. «لیندن بازار» با 55 کارمند تمام وقت و نیمه وقت، علاوه بر انجام امور مربوط به فروشگاه، یک آژانس مسافرتی را نیز اداره می­کند.

3ـ تأسیس مؤسسه خیریه کفن و دفن «عقبی»

مؤسسه خیریه کفن و دفن عقبی، یک انجمن حمایتی برای مسلمانان بی بضاعت و کم بضاعت است، که توسط مسجد مرکزی هامبورگ تأسیس شده است. این مؤسسه تلاش دارد تمام هزینه­های مربوط به تجهیز اموات، اعم از هزینه خرید قبر، غسل، کفن، دفن، اقامه نماز میت و انجام مناسک اسلامی و نیز برگزاری مراسم ختم و بزرگداشت اموات متعلق به اعضای مؤسسه را تأمین نماید. مؤسسه خیریه عقبی در واقع صندوقی را تأسیس کرده که از طریق آن مسلمانان در امور مربوط به تجهیز اموات به یکدیگر کمک می­کنند. بنا بر اعلام مدیر این مرکز، در حال حاضر بیش از 15 هزار مسلمان (عمدتاً اهل ترکیه) عضو این مؤسسه خیریه هستند.

*یکی از حضار: هزینه کفن و دفن چه قدر است؟

بیش از 2000 یورو پول خریدن قبر است و تجهیز و کفن و دفن و این‌که کسی غسل دهد، حدود 2000 یورو هزینه دارد. همچنین مجلس فاتحه و هزینه مربوط به پذیرایی و... با توجه به تعداد حضّار محاسبه می­شود. حال اگر یک نفر از اعضای خانواده بمیرد، افراد باید حداقل 7-8 هزار یورو هزینه نمایند. سیستم آن مثل بیمه است؛ بجای این‌که کسی این هزینه را یک جا بدهد، ماهانه 5 یا 10 یورو می‌دهد و هر کس از اعضای خانواده به رحمت خدا رفت، هم برای وی قبر می‌گیرند و هم مراسم او را برگزار می‌کنند. این دقیقا به خاطر احساس نیازی است که در آنجا احساس می‌شود. ما خودمان در مسجد هامبورگ این مشکل را داشتیم. یکی از مؤمنین به رحمت خدا رفت و فرزندانش گفتند که او دائم در مسجد بود و خانه و خانواده او مسجدی ها هستند. فرزندان متوفی در آمریکا بودند و می‌گفتند: اگر ما باشیم، او را می‌سوزانیم! چون سوزاندن در آنجا ارزان‌تر است و نیازی به خرید قبر و چیز دیگری ندارد. با 500-600 یورو جنازه را می‌سوزانند و یک کاسه خاکستر به شما تحویل می‌دهند. به خاطر همین ما مجبور شدیم برای کفن و دفن آن فرد پول جمع کنیم.  

بعضی‌ها میّت‌شان را به ایران و یا ترکیه برمی‌گردانند که آن هم هزینه دارد. این مشکل بزرگی است. این‌که نگاه آینده‌نگر داشته باشیم به این معنا که ما می‌خواهیم در آلمان بمانیم و فرزندان‌مان در این کشور هستند، باید برای این مشکل راه‌حلی پیدا کنیم. البته ترک‌ها به این مسئله بسیار توجه دارند.

* فعّالیت­ها و خدمات اختصاصی مسجد نور

1ـ تأسیس بنیاد وقف در هامبورگ

از اقدامات مهم مسؤولین مسجد نور، احیاء فرهنگ وقف و تأسیس «بنیاد وقف اسلامی» در هامبورگ است. این بنیاد خیریه از طریق جلب مشارکت­های خیّرین هامبورگ به انجام کلیه امور مربوط به ترویج دین، اعم از ایجاد مساجد و مراکز فرهنگی، افتتاح مؤسسات آموزشی و فرهنگی، راه اندازی کاروان­های زیارتی حج و عمره، تأسیس مدارس یادگیری و حفظ قرآن کریم، اعطای بورسیه تحصیلی به دانشجویان کم­بضاعت، خرید کتب و نشریات مورد نیاز مراکز فرهنگی و توزیع میان آنها، ایجاد مراکز امدادرسانی به افراد نیازمند و آسیب دیده از سیل، زلزله، کرونا و...، امدادرسانی مالی و اجتماعی به شهروندان فقیر و نیز تهیه غذا و اسکان برای پناهجویان همّت می­گمارد.

به جز مسجد نور جای دیگری در آلمان نداریم که این کار را انجام دهد و مسئولان مسجد نور، وقف در آلمان را در دست گرفته‌اند. حتی رئیس سازمان اوقاف که به هامبورگ آمده بودند، از ایشان خواهش کردیم تا سرمایه‌گذاری کنند و ما شیعیان هم بنیاد وقف در آلمان داشته باشیم اما تا امروز این امر محقق نشده است.

2ـ تأسیس مؤسسه ادغام پناهندگان

«مؤسسه نقطه ادغام» از دیگر تشکیلاتی است که توسط مرکز اسلامی نور در سال 2015 تأسیس شد. مهمترین هدف این مؤسسه، حمایت از پناهندگان تازه وارد به هامبورگ و آسان کردن ادغام شهروندان خارجی در آلمان، عنوان شده است. بعد از جنگ سوریه وقتی که آلمان درها را باز کرد و پناهندگان زیادی به این کشور وارد شدند، دولت آلمان دست نیاز به سمت مسجد نور دراز کرد و گفت: اکثر این‌ها عرب‌زبان هستند لذا هر مترجم یا هر کسی که به این پناهنده‌ها کمک کند، ماهی 1500 یورو پرداخت می‌کنیم تا وقت‌شان را برای پناهندگان بگذارند. به همین دلیل مؤسسه‌ی ادغام، زبان آلمانی و سبک زندگی در غرب را به پناهنده‌ها آموزش می‌داد.

برخی از مهمترین برنامه­ها و اقدامات این مؤسسه عبارتند از: حمایت از پناهندگان در یکپارچگی اجتماعی (آموزش آداب زندگی در هامبورگ)، کمک برای مراجعه پناهندگان به دفاتر دولتی، پزشکان، وکلا و.. ؛ سرپرستی از پناهندگان خردسال و سالمند بدون همراه، برگزاری دوره­های زبان آلمانی برای تسریع در ادغام پناهندگان؛  حمایت از پناهندگان برای رسمیت یافتن مدارک دانشگاهی، شغلی و...

*کارکردهای مراکز اسلامی در هامبورگ

1ـ مشارکت اجتماعی

از نخستین کارکردهای مراکز و مساجد در هامبورگ کارکرد «مشارکت اجتماعی» می­باشد. مشارکت اجتماعی به آن دسته از فعّالیت­های ارادی و داوطلبانه دلالت دارد که از طریق آن، اعضای یک مجموعه به طور مستقیم یا غیرمستقیم در شکل دادن حیات اجتماعی مشارکت دارند.

در هامبورگ تقریباً تمام امور مراکز اسلامی با مشارکت و همراهی عموم مسلمانان و خصوصاً جوانان انجام می­پذیرد. بسیاری از مؤمنین برای حضور و مشارکت در برگزاری برنامه­ها از مسافت­های بسیار دور و بعضاً با صرف هزینه زیاد، خود را به مراکز اسلامی می­رسانند. همچنین تأمین هزینه خرید و تجهیز مراکز اسلامی جدید عمدتاً با مشارکت مردمی می­باشد. تنها یک نمونه از این مشارکت­ها که محقق در جریان کامل آن می­باشد، کمک­های فراوان مردمی برای خرید ساختمان حوزه علمیه هامبورگ به مبلغ بیش از دو میلیون یورو می­باشد. علاوه بر این، پرداخت وجوهات شرعی، صدقه و اعانات مختلف و نیز انجام کمک­های نقدی و غیرنقدی برای بهتر اجرا شدن مراسم­های مذهبی به نوعی احساس وابستگی به گروه مذهبی را افزایش می­دهد.

همچنین با‌توجه‌ به اینکه اغلب مسجدی‌ها انسان‌هایی خیّر، خیرخواه و مورد اعتمادند، حل بسیاری از مشکلات (اعم از مشکلات خانوادگی، مشکلات مالی، مشکلات اقامتی و...) در داخل مسجد و با مشارکت اعضا و نمازگزاران انجام می­شود که این امر به نوبه خود بر احساس همبستگی بیشتر اعضای مسجد تأثیرگذار است.

2ـ انسجام اجتماعی

برنامه­ها و مراسم مختلف در مساجد و مراکز اسلامی هامبورگ، افراد فراوانی را در یک مکان جمع می­کنند تا از آنها یک واحد همگون بسازند. افراد از ملیت­های متفاوت با لهجه­ها، زبان­ها، لباس­ها و... همگی در مراکز اسلامی اجتماع می­کنند، مناسک دینی مشترکی انجام می­دهند، آداب مشترکی را رعایت می­کنند، به هم احترام می­گذارند و تجارب مشترکی را از سر می­گذرانند که همه اینها در ایجاد انسجام، یکپارچگی و وحدت جامعه مسلمین مؤثر است. همین عنصر وحدت­بخش مناسک دینی است که بدل به نمایش اقتدار گروهی و اجتماعی می­شود و در اعضای گروه احساس مسؤولیت و تعلّق به جامعه را تقویت می­کند و نوعی وحدت و انسجام اجتماعی را جایگزین تفرقه می­نماید. مرتبطین با مساجد و مراکز اسلامی هامبورگ با الغای امتیازات طبقاتی، نژادی، و قومی، در صفوف فشرده نماز جماعت و جمعه در کنار یکدیگر می­ایستند و پس از نماز همچون برادرانی مهربان و صمیمی، دست یکدیگر را می­فشرند، باهم مصافحه می­کنند. به مرور زمان این ارتباطات محکمتر می­شود و روح اخوت و برادری را در جمع نمازگزاران تقویت می­کند.

3ـ هنجارمندی و کنترل اجتماعی

دیگر کارکرد اجتماعی مساجد و مراکز اسلامی هامبورگ، کارکرد «هنجارمندی و کنترل اجتماعی» است. بدون تردید یکی از کارکردهای دین، تقدّس و اعتبار بخشی به هنجارهای اجتماعی است. دین از طریق بازتولید ارزشهای اجتماعی، به ازدیاد توافق جمعی درباره ماهیت و محتوای الزامات اجتماعی کمک می­کند و نقش مهمی را در فراهم آوردن و تقویت نیروی ملزم­کننده کنشگران برای تطبیق با آداب و رسوم، به عهده دارد.

حضور در مسجد و مشارکت در مراسم مذهبی و همنشینی با مؤمنین خداجو در مراکز اسلامی، موجب افزایش اعتماد به ‌نفس بوده و عزم افراد را به رعایت هنجارهای گروهی، تقویت می­کند و این هنجارها را بالاتر از منافع خصوصی قرار می­دهد. جوانان مرتبط با مراکز اسلامی انجام اعمال ناشایست را گناه دانسته و ارتکاب آنها را موجب عذاب وجدان خود می­دانند. فردى که در خانواده­ای اهل مسجد رشد و نمو پیدا می­نماید، خودش را بزرگ و با شخصیّت مى­داند، لذا به کارهاى پست، تن نمى­دهد و زیر بار خوارى و ذلّت نمى­رود. از سوی دیگر مساجد و مراکز اسلامی با ترویج ارزش­های دینی، نقش سازنده­ای را در هنجارمندی و قانون­گرایی مسلمانان ایفا می­کنند. مرتبطین با مراکز اسلامی در هامبورگ از باب قاعده «اوفوا بالعقود» معتقد به وجوب شرعی رعایت قوانین مختلف کشور آلمان هستند. به علاوه شریعت و دستورات الهی، خواهان حفظ ارزش­های اجتماعی مانند، عدالت، صداقت، نظم، احترام به حقوق دیگران و... است و از این طریق موجب ثبات و دوام جامعه است.

4ـ هویت اجتماعی

مساجد و مراکز اسلامی از جمله نهادهای جتماعی هستند که به نوعی با تمام اقشار مردم در ارتباط هستند و به نوعی کانون ارتباط­گیری و احراز هویت اجتماعی هستند. از مهم­ترین چالش­هایی که جوانان مسلمانان به عنوان اقلیت های حاضر در آلمان با آن مواجه هستند، بحران هویت است. دختر و پسر مسلمان به دنبال هویت واقعی خود هستند. اینکه که هستند و چه فرهنگی دارند. در بسیاری از موارد جوانان مسلمان حتی اگر در آلمان به دنیا آمده باشند و به خوبی آلمانی صحبت کنند و پاسپورت آلمانی هم داشته باشند، باز از آنها پرسیده می­شود که شما اهل کدام کشور هستید؟! از اینرو اقشار مختلف جامعه به خصوص بانوان و نیز جوانان مؤمن جهت احراز هویت اجتماعی و دست­یابی به برخی نیازهای خود از جمله پیدا کردن دوست و رفیق همراه و تشکیل گروه­های اجتماعی سالم به مسجد رو می­آوردند، شیوه­های رفتاری و اخلاقی را در تعامل با دیگر کنشگران درونی می­کنند و از یکدیگر الگو می­پذيرند. به عبارت دیگر، آنها با الگوگیری رفتاری و اخلاقی، به عنوان مهم­ترین مرحله جامعه­پذیری، عملکردهای یکدیگر را تنظیم می­کنند و شخصیت و هویت آنان در نهاد دینی شکل می­گیرد.

5ـ امنیت اجتماعی

افرادی که با مراکز اسلامی در ارتباط هستند، تلاش می­کنند با تطبیق رفتار خود با آموزه­های دینی، حرمت و احترام هنجارها و ارزش­های دینی را حفظ کنند و با دوری از خودخواهی و زیاده طلبی، خشنودی خدا را به دست آوردند. نتیجه این تلاش، سلامت جامعه از ناهنجاری و تبهکاری است. از اینرو، طبق آمار و ارقامی که مراکز اطلاعاتی ارائه می­دهند، کجروی و تبهکاری در جوامع دینی و مرتبطین با مراکز اسلامی، پایین­تر از سایر گروه­هاست.

روشن است جامعه­ای که با ارزش­های غیردینی اداره می­شود و افراد را به منفعت و سودجویی مادّی بیشتر دعوت می­کند و سعادت و خوشبختی را منحصر در این جهان می­انگارد، با جامعه­ای که تحت اشراف و حاکمیت ارزش­های الهی است، از نظر سلامت روانی و اجتماعی، بسیار متفاوت خواهند بود. مراکز اسلامی برخلاف آنچه برخی رسانه­ها به دنبال دامن زدن به آن هستند، نه تنها موجب سلب امنیت جامعه نیستند، بلکه برعکس برای افزایش ضریب امنیت در جامعه چندفرهنگ، نقشی مهم و اساسی بر­عهده دارند. در مقام تشبیه می­توان مراکز اسلامی در جوامع چندفرهنگ غرب را مثل کوه­هایی استوار، موجب ثبات و امنیت جامعه توصیف کرد؛ چراکه یکی از کارکردهای مهم این مراکز ایجاد تعادل روحی، اصلاح انگیزه­ها و بازپروری روحی افراد است.

6ـ تقویت فرهنگ و آداب و رسوم قومی

از دیگر کارکردهای اجتماعی مساجد و مراکز اسلامی «تقویت فرهنگ بومی و آداب و رسوم قومی» است. آموزش زبان مادری و فرهنگ بومی، آموزش قرآن، آموزش فرهنگ اسلامی و آداب و رسوم اجتماعی از مهم ترین برنامه­های مراکز اسلامی در هامبورگ است. بسیاری از کودکانی که از کشورهایی مثل ایران، سوریه، ترکیه، غنا، بنگلادش، مراکش یا... به همراه والدین خود به اروپا آمده­اند، جایی را ندارند که در آنجا زبان مادری خود را بیاموزند و بتوانند مهارت­هایی همچون خواندن و نوشتن را تمرین کنند. مساجد و مراکز اسلامی هامبورگ با تشکیل کلاس­های زبان غیر لاتین (همچون فارسی، ترکی و عربی) و برگزاری برنامه­های ملّی ـ فرهنگی متعلّق به سرزمین­های اصلی نمازگزاران (همچون برگزاری در برنامه شب یلدا، ویژه برنامه نوروز و سال نو، مراسم یاد و بزرگداشت درگذشتگان در پنج شنبه آخر سال و...) زمینه­های تقویت و گسترش آداب و رسوم قومی را فراهم می­سازد و سبب قوام و باز تولید فرهنگ ملّی می­گردند.

همچنین در این مراکز انواع هنرهای شرقی به جوانان و نوجوان مسلمان و نیز عموم علاقمندان غیرمسلمان معرّفی می­شود. در روز درهای باز مساجد، اکثر مراکز اسلامی غرفه­های گوناگون معرّفی خطاطی، نقاشی، موسیقی سنّتی، نمایشگاه عکس از کشورهای اسلامی و آداب و رسوم مردم شرق، اجرای گروه سرود کودکان، جمع خوانی قرآن کریم و... را در دستور کار خود دارند.

علاوه بر موارد بالا معرّفی اسلام به غیرمسلمانان و افزایش سطح شناخت آنان از فرهنگ مسلمانان از دیگر اموری است که در بسیاری از کشورهای اسلامی امکان تحقق آن توسط مساجد و مراکز اسلامی نیست. اما در هامبورگ به علّت تنوّع فرهنگی و دینی بالا و لزوم همزیستی با پیروان سایر ادیان، این فرصت و زمینه برای مساجد و مراکز اسلامی وجود دارد که آموزه­های اسلامی را به مخاطبین غیرمسلمان خود نیز ارائه نمایند.

..........................................
پایان پیام/ 167