نگاه عمیق اسلام به کرامت انسان

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

کرامت انسانی در متون دینی

قرآن کریم، به عنوان تنها کتاب مقدس مسلمانان، به کرامت انسانی اهمیت ویژه‌ای می‌دهد.

وَلَقَدْ كَرَّمْنَا بَنِي آدَمَ وَحَمَلْنَاهُمْ فِي الْبَرِّ وَالْبَحْرِ وَرَزَقْنَاهُمْ مِنَ الطَّيِّبَاتِ وَفَضَّلْنَاهُمْ عَلَى كَثِيرٍ مِمَّنْ خَلَقْنَا تَفْضِيلًا" (سوره اسراء، آیه ۷۰).

 این آیه به روشنی بیان می‌کند که خداوند همه انسان‌ها را گرامی داشته و به آن‌ها کرامت بخشیده است. این آیه نه تنها نشان‌دهنده اهمیت کرامت انسانی است، بلکه اطلاق و عمومیت آن بیانگر آن است که این کرامت به همه انسان‌ها فارغ از هر نوع و نژاد و ملیتی و بدون تبعیض تعلق دارد.

اگر به کلام و بیانات گهربار ائمه اطهار علیهم السلام نیز نگاهی کنیم، به وضوح، اهتمام ایشان به کرامت انسانی را درک خواهیم کرد. پیامبر اسلام (ص) در حدیثی فرمودند: "الناس سواسية كاسنان المشط"؛ مردم مانند دندان‌های شانه با یکدیگر برابرند. این تعبیر ظریف نشان‌دهنده برابری همه انسان‌ها و تأکید بر کرامت ذاتی آن‌ها است.

نگاهی کوتاه به سیره اهل بیت علیهم السلام:

یکی از داستان‌های معروف که در تاریخ به آن اشاره شده است، داستان امام علی (ع) و رفتار ایشان با برده‌ای سیاه‌پوستی به نام قنبر است. این داستان نمونه‌ای بارز از توجه اسلام به کرامت انسانی بدون در نظر گرفتن نژاد یا جایگاه اجتماعی فرد است.

شرح داستان: روزی امام علی (ع) به همراه یارانش در حال عبور از مکانی بود که با برده‌ای سیاه‌پوست مواجه شد. یکی از همراهان امام، این برده را مورد تحقیر قرار داد. امام علی (ع) به شدت با این رفتار برخورد کرده و به همراهانش دستور داد تا احترام قنبر را نگه دارند. سپس امام علی (ع) او را به سر سفره خود دعوت کرد و با او به گفت‌وگو پرداخت. این رفتار امام نشان‌دهنده اهمیت کرامت انسانی در رفتارهای روزمره مسلمانان است و این که اسلام تفاوت‌های ظاهری را نادیده می‌گیرد و به کرامت ذاتی هر فرد انسانی احترام می‌گذارد.

کرامت انسانی در فقه اسلامی

فقه اسلامی نیز به کرامت انسانی توجه دارد و احکام و قوانینی را وضع کرده که احترام به انسان‌ها و حفظ کرامت آن‌ها را تضمین می‌کند. در بسیاری از فتاوی فقهی، رعایت کرامت انسانی حتی در برخورد با مجرمان و دشمنان نیز تأکید شده است. کتاب‌های فقهی، به‌ویژه آن‌هایی که به اصول و قواعد عمومی فقه می‌پردازند، موضوع کرامت انسانی را به‌طور جامع مورد بررسی قرار داده‌اند.

موضوعات و عناوین مهمی در فقه اسلامی ما وجود دارد که به وضوح، جایگاه والای کرامت انسانی را به تصویر می کشد. عناوینی مانند:

در زمینه حقوق فردی، حرمت جان انسان، حرمت مال، حرمت ناموس، حق آزادی بیان و حق آزادی عقیده، از سرفصلهای مهم دینی ما به شمار می رود.

 همچنین در حوزه حقوق اجتماعی عناوین مهمی مانند: عدالت اجتماعی، برادری و برابری، همکاری و تعاون، حقوق همسایه، حقوق اسرا و جنگجویان به چشم می خورد.

در حوزه حقوق سیاسی و حقوق اقتصادی نیز موضوعاتی چون: مشورت با مردم، انتخابات آزاد، حقوق اقلیت ها، منع ربا، حقوق کارگران و کمک به مستمندان همگی حاکی از اهتمام ویژه اسلام به کرامت انسانی است.

در کتاب‌های فقهی مانند "تحریر الوسیله" امام خمینی (ره) و "المغنی" ابن قدامه، به مسائلی همچون حقوق اسیران، رفتار با بردگان و حتی حقوق حیوانات پرداخته شده و همگی بر حفظ کرامت و احترام به موجودات زنده تأکید دارند. این نشان‌دهنده گستردگی و عمق نگاه اسلام به کرامت انسانی و حیوانی است.

امر به رعایت کرامت انسانی در رفتارهای روزمره و قوانین اسلامی نشان‌دهنده این است که اسلام به طور جدی به احترام و ارزش‌گذاری به هر فرد انسانی پرداخته است. این اصل می‌تواند به برقراری جامعه‌ای عادلانه و برخوردار از صلح و امنیت کمک کند.

در یادداشت‌های آینده به موضوعات فوق به صورت مفصل خواهیم پرداخت.