به گزارش خبرگزاری اهل‌بیت(ع) ـ ابنا ـ در آستانه اربعین سرور و سالار شهیدان حضرت اباعبدالله الحسین(ع) و حضور میلیونی زائران سیدالشهداء(ع) در پیاده‌روی اربعین، خبرگزاری ابنا سلسله گفت‌وگوهایی با علما و برخی شخصیت‌ها درباره اهمیت این آئین انجام داده است.
گفت‌وگوی زیر با حجت‌الاسلام و المسلمین دکتر «محمدرضا فلاح تفتی» نماینده مردم البرز در مجلس خبرگان رهبری و مدیر علمی و محتوایی دانشنامه مجازی ویکی شیعه است که متن کامل آن در پی می‌آید:
*با عرض تسلیت به مناسبت ایام شهادت سرور و سالار شهیدان حضرت اباعبدالله(ع) و یاران و اصحاب باوفای ایشان، به عنوان مقدمه و اولین سؤال بفرمایید که زیارت اربعین چه جایگاهی در مکتب شیعه دارد؟
بسم الله الرحمن الرحیم
خدمت شما و همه‌ی عزاداران و پیروان آقا ابی‌عبدالله الحسین(ع) ایام عزاداری ایشان را عرض تسلیت دارم. فرارسیدن ایام اربعین را گرامی می‌داریم، امیدوارم خداوند متعال این توفیق را به همه‌ی ما عنایت فرماید تا بتوانیم از این فضای معنوی و این ایام استفاده کنیم.
بر اساس حدیثی از امام حسن عسکری(ع)، زیارت اربعین به عنوان یکی از علایم مؤمن برشمرده شده است. ما از دو جنبه می‌توانیم به این علامت و نکته‌ای که در فرمایش امام حسن عسکری(ع) هست، نگاه کنیم. یک بار برداشت ما از این عبارت این است که این یک قضیه‌ی انشائیه است، به این معنا که امام حسن عسکری(ع) با این فرمایش خواسته‌اند به شیعیان دستور بدهند که در ایام اربعین، امام حسین(ع) را زیارت کنند و نشانه‌ی شیعه بودن زیارت اربعین است. لذا اگر شما می‌خواهید شیعه را شناسایی کنید، ببینید که آیا اهل زیارت اربعین است یا نه؟ حال، زیارت اربعین از راه بعید باشد یا از راه قریب، در روایت به آن اشاره‌ای نشده است ولی زیارت اربعین اهمیت دارد.
تصور من این است که می‌توان از فرمایش امام حسن عسکری(ع) این برداشت را هم داشت که قضیه، قضیه‌ی اخباریه است. به این معنا که زیارت و حضور در مراسم عزاداری آقا ابی‌عبدالله الحسین(ع) در ایام اربعین، یک نشانه و گردهمایی برای بیان تشیع است. همان‌طور که ایام حج گردهمایی مسلمانان است و به عنوان بزرگ‌ترین گردهمایی مسلمانان شمرده شده است و در ایام حج مسلمانان در مکه جمع می‌شوند و تمام دنیا متوجه هستند که مسلمانان اجتماع کرده‌اند، تشیع و شیعه یک گردهمایی اختصاصی برای خود دارد که آن گردهمایی اختصاصی، زیارت اربعین است.
شاید امام حسن عسکری(ع) در این فرمایش می‌خواستند به دنیا اعلام کنند که اگر شما به دنبال یک گردهمایی اختصاصی برای شیعیان و تشیع هستید، به ایام اربعین نگاه کنید. به همین دلیل، ایام اربعین یک مفهوم و بار رسانه‌ای برای کل دنیا دارد. چون ایشان فرموده‌اند: «علامة المؤمن» زیارت اربعین از علایم مؤمن است. زیارت اربعین مفهوم رسانه‌ای دارد. بنابراین می توان گفت این که در مکتب تشیع به زیارت اربعین سفارش شده است چون می تواند به عنوان نماد و علامت تشیع و فرصتی برای معرفی اهل بیت و معارف اهل بیت به دنیا باشد.
*به عنوان دومین سؤال بفرمایید که پیاده‌روی اربعین چه پیام‌های معنوی و تربیتی برای زائران دارد؟
ما به تاریخچه‌ی اربعین که نگاه می‌کنیم، اولین زیارت اربعینی که توسط خاندان اهل بیت(ع) اتفاق افتاد، بعد از شهادت آقا ابی‌عبدالله الحسین(ع) بود. امام سجاد(ع)، حضرت زینب و خاندان مکرم اهل بیت(ع)، بعد از درک واقعه‌ی عاشورا و مصائبی که در حادثه‌ی کربلا اتفاق افتاد و بعد 40 روز مرارت و سختی‌هایی که در مسیر کربلا به کوفه و از کوفه به شام و در مسیر حرکت از شام به سمت کربلا متحمل شدند، با انواع و اقسام سختی‌ها مواجه بودند، اما اتفاقی که در این مسیر افتاد این بود که پیام شهدا را منتقل کردند.
امام سجاد(ع)، حضرت زینب(س) و بقیه‌ی اهل بیت(ع) در مدتی که در کوفه حضور داشتند، به شام مسافرت کردند و در مجلس یزید و در جاهای مختلف حضور پیدا کردند، همه‌ی همت‌شان را روی این مطلب گذاشتند تا پیام امام حسین(ع) و شهدای کربلا را منتقل کنند. حادثه عاشورا پیام‌های متعددی دارد؛ دفاع از حق و حقیقت بود، مبارزه با ظلم و استکبار بود، مبارزه با انحراف و بدعت‌ها در دین بود، احیای امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر بخشی از پیام‌های حادثه عاشورا بود که در سخنان آقا أبی‌عبدالله الحسین(ع) می بینیم. ایشان فرمودند: «أرید أن آمر بالمعروف و عنه انهی عن المنکر» و یا فرمودند «خرجتُ لطلب الاصلاح فی امت جدی علیه السلام» یا «أَلَا وَ إِنَّ الدَّعِيَّ ابْنَ الدَّعِيِّ قَدْ رَكَزنیَ بَيْنَ اثْنَتَيْنِ بین السِّلَّةِ وَ الذِّلَّةِ وَ هَيْهَاتَ مِنَّا الذِّلَّةُ». ما در حادثه‌ی کربلا توجه به عبادات را می‌بینیم؛ مثل عنایتی که آقا أبی‌عبدالله الحسین(ع) به نماز اول وقت داشتند و یا اهتمامی که ایشان و اصحابشان به تلاوت قران و عبادت در شب عاشورا داشتند. مجموع این نکات، حادثه کربلا را تبدیل به یک رویداد متمایز نمود.
آقا امام سجاد(ع)، حضرت زینب(س) و خاندان اهل بیت(ع) در این مسیر تلاش کردند، همه‌ی این پیام‌ها را منتقل کنند و البته جهاد تبیینی که انجام دادند با مرارت و سختی بود. جهادی که آقا أبی‌عبدالله الحسین(ع) و یاران ایشان در صحرای کربلا انجام دادند با مرارت و سختی‌ها بود. همچنین جهاد تبیینی که امام سجاد(ع) و حضرت زینب(س) و بقیه‌ی اهل بیت(ع) داشتند، نیز پر از مرارت و سختی بود.
مجموع این نکاتی که عرض کردم می‌تواند پیام اربعین در ابعاد مختلفی باشد که ما در زندگی خودمان به آن‌ها نیاز داریم، چه برای زندگی فردی، چه برای زندگی اجتماعی، چه برای فضای داخلی و چه برای فضای بین‌المللی. چرا که پیام اربعین پیام ایستادگی در برابر ظلم، دفاع از حق و حقیقت، عبادت و معنویت، مبارزه با انحراف و بدعت ها و احیای امر به معروف و نهی از منکر و عدم پذیرش ذلت است حتی اگر همراه با سختی و مرارت باشد.
*با توجه به حضور زوار از کشورهای مختلف شیعی در پیاده‌روی اربعین به ویژه ایرانی‌ها، از دیدگاه شما نقش پیاده‌روی اربعین در اتحاد بین دو ملت ایران و عراق و در حالت کلان بین جامعه‌ی شیعی چیست؟
اربعین و حرکت آقا أبی‌عبدالله الحسین(ع) دارای پیام‌هایی است که منحصر به یک گروه، یک فرقه و یک ملت خاص نیست. قیام سیدالشهداء(ع) پیام‌های جهانی دارد و این پیام‌ها می‌تواند نقطه‌ی اشتراک برای نه تنها شیعیان و بلکه برای مسلمانان باشد؛ نه تنها برای مسلمانان بلکه برای تمام انسان‌ها باشد. ما تحقق این شعارها را در طول سال‌های گذشته و به خصوص بعد از هجوم جریان‌های تکفیری و داعش در منطقه شاهد بودیم. ما در مناطقی که داعش و گروه‌های تکفیری حضور پیدا کردند می‌بینیم که خون مطهر و پاک انسان‌هایی از نقاط مختلف جهان تشیع ریخته شد، نه برای حفظ یک سرزمین خاص بلکه برای حفظ تشیع. ما خون پاک جوانانی از ایران، افغانستان و پاکستان را شاهدیم که در سرزمین‌های عراق و سوریه ریخت. این یعنی اینکه پیام امام حسین(ع) و اهل بیت(ع)، پیامی نبود که برای یک گروه خاص باشد، بلکه برای انسانیت و انسان‌هاست و پیام‌های جهانی دارد. ما می‌بینیم که خون حاج قاسم سلیمانی در عراق و در کنار یاران و برادران عراقی بر زمین ریخته شد و ارتباط وثیقی که بین برادران ایرانی و برادران عراقی و شیعیان وجود دارد، اختصاص به مراسم اربعین ندارد؛ هر چند در مراسم اربعین خود را به وضوح نشان می‌دهد. ما در مسیر پیاده‌روی اربعین شاهد هستیم که گروه‌های گوناگون از کشورهای مختلف دنیا برای پذیرایی از افرادی حضور دارند که برای زیارت آمده‌اند و این پذیرایی و اکرام را منحصر به یک گروه خاص مربوط به خودشان نکرده‌اند. اصولاً در قضیه‌ی اربعین بحث مرزها از بین رفته است و ما شاهد مرزهای جغرافیایی که در طول سال‌های گذشته بین کشورها ترسیم شده و مرزبندی‌های نژادی، زبانی و قومیتی نیستیم.
ما در مراسم اربعین شاهد دو مفهوم و دو گروهِ زائر و خادم هستیم. تمام قصه‌ی پیاده‌روی و مراسم اربعین روی این دو محور می‌چرخد که یک عده‌ای زائر و یک عده‌ای خادم هستند. برای زائر اساسا تفاوتی ندارد که برای کدام ملت باشد و برای آن خادم هم اساساً تفاوتی ندارد که برای کدام ملت باشد. مهم‌ترین اتفاقی که در قضیه‌ی پیاده‌روی و مراسم اربعین اتفاق می‌افتد همین نکته است که مرزبندی‌ها برداشته می‌شود. البته مهم‌تر این است که این پیام برای روزهای بعد از اربعین و برای طول سال حفظ شود که الفت، همبستگی، همدلی و بی‌توجهی به مرزبندی‌های احیاناً موهوم و ساختگی ادامه پیدا کند و همان‌طور که این حرکت عظیم اربعین اتفاق می‌افتد، حرکت‌های بزرگ دیگری هم در طول سال اتفاق بیفتد.
ما در مراسم اربعین شاهدیم که 20 میلیون زائر و بلکه شاید بیشتر در پیاده‌روی حضور پیدا می‌کنند و برای این حجم عظیم زائر، انواع و اقسام امکانات در یک بازه‌ی زمانی کوتاه فراهم می‌شود. این حرکت عظیم و سنگین جز با همدلی امکان‌پذیر نیست و اگر این همدلی در طول سال بین ملت‌ها وجود داشته باشد، شاهد اقدامات بسیار گسترده‌تر و جدی‌تر در سطح ملی و بین‌المللی خواهیم بود.
*از دیدگاه حضرتعالی این حرکت عظیم با چه چالشها و آسیب‌هایی مواجه است؟
ما در مراسم پیاده‌روی اربعین شاهدیم که حجم عظیمی از جمعیت از کشورهای مختلف حضور پیدا می‌کنند. طبیعتاً دشمن از این حرکت عظیم عصبانی می‌شود. دشمن از اینکه می‌بیند مراسم اربعین برگزار می‌شود و شیعیان و مسلمانان و حتی غیرمسلمانان در این مراسم شرکت می‌کنند، عصبانی می‌شود و برای ضربه زدن به این مراسم برنامه‌ریزی‌هایی دارد. البته عنایت اهل بیت علیهم السلام و هوشیاری شیعیان مانع از این می شود که این تلاشها به این مراسم عظیم ضربه بزند ولی به هرحال باید توجه داشت. یکی از چالشها این است که ولو به صورت محدود و کم، برخی از گروه‌ها و فِرَق انحرافی که در فضاهای شیعی حضور دارند در مراسم اربعین برای جذب نیرو استفاده کنند. یکی از آسیب‌هایی که ممکن است متوجه فضای اربعین شود این است که گروه‌ها و فرقه‌های انحرافی که من بنا ندارم نام ببرم، سعی می‌کنند از این مراسم استفاده کنند برای اینکه نیروی انسانی جذب کنند و احیاناً برای خودشان امکاناتی فراهم کنند. این نکته‌ای است که چه بسا به عنوان یکی از آسیب‌هایی که می‌تواند متوجه اربعین باشد، می‌توان ذکر کرد.
اما نکته‌ی دیگری که در این فضا وجود دارد و شاید آسیب باشد این است که ما - منظورم ایرانی‌ها و افراد غیرعراقی است - مهمان عراقی‌ها هستیم و عراقی‌ها میزبان ما هستند. یکی از آسیب‌هایی که ممکن است متوجه این مراسم شود این است که شاید جای مهمان و میزبان عوض می‌شود. لذا این حس نباید به میزبان ما، یعنی برادران عراقی، ملت و دولت عراق، منتقل شود که آن‌ها جایگاه میزبانی خودشان را از دست می‌دهند و احیاناً از ما دخالت‌ها، مداخله‌ها و یا اقداماتی سر بزند که حس میزبانی آن‌ها خدشه‌دار شود. بزرگوارانی که به نحوی در این عرصه فعالیت می‌کنند، در سطح کلان و خرد باید به این نکته توجه کنند. ما وارد کشور عراق شده‌ایم و ملت و دولت عراق تمام تلاش خود را می‌کنند تا مراسم اربعین برگزار شود، از این رو وظیفه‌ی ما این است که این تلاش را ببینیم و از آن‌ها تقدیر کنیم و به هر نحوی که می‌توانیم جایگاه آنان را به رسمیت بشناسیم.
نکته‌ی دیگری که وجود دارد این است که با توجه به حجم عظیم زائری که از ایران وارد کشور عراق می‌شود با توجه به اینکه زمان محدود است و زوّار به امکانات متعددی نیاز دارند تا به نجف و کربلا مشرف شوند و زیارت‌شان را انجام دهند و برگردند، طبیعتاً امکانات اشخاص پاسخگو نیست که از این جمعیت زیاد پشتیبانی کنند، به همین دلیل ورود دولت و نهادهای حاکمیتی در این امر طبیعی است. منتها نکته‌ای که باید به آن توجه شود این است که این ورود باید نقش حمایتی داشته باشد و نهادهای حاکمیتی در مقام رقیب تشکل‌های مردمی قرار نگیرند و حرکت عظیم اربعین از حالت مردمی به مراسمی که دولت آن را برگزار می‌کند، تغییرماهیت ندهد. چون عاملی که سال‌های سال باعث شده که مراسم عزاداری آقا أبی‌عبدالله الحسین(ع) بماند این بوده که یک حرکت خودجوش مردمی ـ با قوّت و ضعف مادی ـ بوده است. ممکن است در جایی مراسمی برگزار شود و بانیان آن توانایی مالی دارند و یک‌سری امکانات و خدمات به عزاداران ارائه می‌کنند، اما در جای دیگری چون امکانات محدود است، خدمات کمتری ارائه می‌کنند، ولی تمام این حرکت‌ها برخاسته از دل مردم بوده است و مردم حس می‌کردند که ما مراسم عزاداری آقا أبی‌عبدالله الحسین(ع) را برگزار می‌کنیم. حاکمیت در عرصه‌ی پیاده‌روی اربعین باید ورود کند، منتها باید ورود حمایتی از تشکل‌های مردمی باشد و وارد فضای رقابتی با تشکل‌های مردمی نشود و خدای ناکرده به وجهه‌ی مردمی بودن فضای اربعین خدشه‌ای وارد نشود.
نکته‌ی بعدی که شاید به عنوان آسیب بتوان برای موضوع پیاده‌روی اربعین مطرح کرد این است که ممکن است چشم و هم‌چشمی‌هایی در این فضاها رخ دهد. ما شاید مشابه آن را در عزاداری‌های داخل کشورمان، در عزاداری‌های سنتی دیده باشیم که مثلا علَم فلان هیئت فلان قدر است و علَم ما نباید آن قدر باشد، این‌ها خیلی کم و محدود است ولی کم و محدود هم آسیب است. این فضای چشم و هم‌چشمی و رقابت‌های ناسالم هم خدای ناکرده اگر در فضای اربعین اتفاق بیفتد، آثار و تبعات خود را دارد.
نکته‌ی دیگری که شاید بتوان به عنوان آسیب در این فضا مطرح کرد این است که حجم عظیم موکب‌ها و این فضاهایی که وجود دارد، شاید برای بعضی باعث شود که توجه‌شان به فضای معنوی کمتر شود. مسیر نجف تا کربلا مسیری برای ابراز عشق و دلدادگی به آقا أبی‌عبدالله الحسین(ع) است. هر چه این دلدادگی و توجه بیشتر باشد مسلماً آثار و برکات معنوی بیشتری را هم برای فرد، خانواده و جامعه دارد. مراسم پیاده‌روی اربعین فرصت محدودی است، 2-3 روز است، هر چه توجه بیشتر باشد، آثار آن بیشتر است. خدای ناکرده به گونه‌ای نشود که این مسیر بدون توجه معنوی طی شود. البته توجه معنوی وجود دارد ولی باید پررنگ‌تر و قوی‌تر شود تا آثار و برکات بیشتری متوجه فرد شود.
*در پایان اگر نکته‌ی پایانی دارید به عنوان حسن ختام بفرمایید.
امیدوارم که خداوند متعال به همه‌ی ما توفیق دهد که بتوانیم خدمتگزار اهل بیت(ع) باشیم و رفتار و حرکات‌مان و آنچه که می‌گوییم و آنچه که انجام می‌دهیم، باعث زینت اهل بیت(ع) باشد. لازم است در تمام گفتار و حرکات‌مان به توصیه‌ی امام صادق(ع) که فرمودند: «كُونُوا لَنَا زَيْناً، وَ لَا تَكُونُوا عَلَيْنَا شَيْناً»، توجه داشته باشیم و ان‌شاءالله مراسم پیاده‌روی اربعین همان‌طور که تا الان بوده، در ادامه هم باعث زینت و گسترش فرهنگ اهل بیت(ع) باشد.
*خیلی ممنونم از اینکه وقت ارزشمندتان را در اختیارمان گذاشتید.
.......................................
پایان پیام/ 167