به گزارش خبرگزاری اهل‌بیت(ع) ـ ابنا ـ در آستانه اربعین سرور و سالار شهیدان حضرت اباعبدالله الحسین(ع) و حضور میلیونی زائران سیدالشهداء(ع) در پیاده‌روی اربعین، خبرگزاری ابنا سلسله گفت‌وگوهایی با علما و برخی شخصیت‌ها درباره اهمیت این آئین انجام داده است.
گفت‌وگوی زیر با حجت‌الاسلام و المسلمین «علیرضا طاحونی» پژوهشگر علوم دینی است که ابعاد تمدنی پیاده‌روی اربعین را تشریح کرده است:
*در ابتدا، به صورت مختصر درباره فضیلت و جایگاه بزرگداشت اربعین حسینی در مکتب شیعه بگویید.
عرض سلام و ادب و احترام همراه با عرض تسلیت و تعزیت به مناسبت ایام جان‌سوز محرم و صفر، به خصوص سالروز اربعین حضرت سیدالشهداء اباعبدالله الحسین(ع) به محضر امام زمان(عج)، مقام معظم رهبری، عموم مراجع و بزرگان دین و عموم خواهران و برادران مؤمن، ولایی، عاشق و دل‌سوخته‌ی اهل بیت(ع)، خاصه نور و روح وجود مقدس حضرت سیدالشهداء(ع) و برادران و خاندان و اصحاب وجود مقدس ایشان.
در رابطه با زیارت اربعین حضرت سیدالشهداء(ع) که مناسبت و مصداق بارز آن و تجلی نمود و نماد آن در پیاده‌روی از اقصی نقاط عالم امکان در حال حاضر به صورت یک رسانه‌ی فراگیر است، و به لحاظ فکری یک سند و منشور زمینه‌ساز تمدن نوین امت اسلامی شده است. این رویداد، بزرگ‌ترین مؤلفه‌ی تمدن اسلامی را با نام وحدت امت اسلامی و محبت نسبت به خاندان عصمت و طهارت و بازخوانی اهداف اولیاء دین، خاصتاً دریافت و اخذ پیام‌های جاودانه‌ی عاشورا و کربلای اباعبدالله الحسین(ع) را دارا است.
در حقیقت عاشورا و کربلای اباعبدالله الحسین(ع) هر چند، چند ساعت بیشتر اتفاق نیفتاد، اما درس‌ها، پیام‌ها و عبرت‌های آن به نام جلوه‌های سبز و سرخ در عاشورا و کربلای اباعبدالله الحسین(ع) هم از طرف خود آن حضرت و یاران باوفا و خاندان مطهر ایشان و هم جلوه‌های سرخ آن از طرف دشمن، این را به اثبات رساند که عاشورا و کربلا یک مکتب انسان‌ساز است و یک حادثه‌ی معمولی نیست؛ هم به لحاظ ریشه‌های آن و هم به لحاظ آنچه که در عاشورا و کربلا محقق شد و هم به عنوان صفحه‌ی دیگر عاشورا و کربلای ابی‌عبدالله الحسین(ع) با نام اسارت آل الله که انجام شد؛ مخصوصا دشمن با تبلیغات سهمگین و ارعاب، ترس و وحشت آمده بود تا تیر خلاص به اهداف عاشورا و کربلا بزند. آنچه که می‌توان از اربعین به دست آورد این است که خود زیارت یک گل‌واژه‌ی بسیار مقدسی است که می‌تواند مبنای بسیاری از گل‌واژه‌های ارزشمند در منظومه‌ی شیعه و هویت شیعه و شیعیان باشد؛ زیارت در کنار سیادت، زیارت در کنار شهادت، زیارت در کنار سعادت و عاقبت و نهایتا زیارت به عنوان مبنای شفاعت نسبت به عاقبت.
زیارت دو طرف دارد، اول عبارت از زائر و دوم هم مزور است. وقتی که زائر به زیارت زیارت‌شونده‌ی با معرفت گام برمی‌دارد گرمای معنوی و عرفانی و همراهی مزور خود را باید احساس کند. در تمامی دوران‌ها از مفهوم زیارت این‌طور برداشت می‌شود.
نماد زیارت در زیارت حضرت سیدالشهداء(ع) است که هیچ‌گاه حتی از طرف بزرگان دین تعطیل‌بردار نبوده است و به خصوص زیارت اربعین اباعبدالله الحسین(ع) که حاوی و حامل پیام‌های جامع، جهانی و جاودانه بوده است. کسانی که با تاریخ آشنایی دارند و اهل مطالعه هستند، می‌دانند که بعد از عاشورا و کربلای اباعبدالله الحسین(ع) آنچنان اختناق عالم اسلامی را دربرگرفت که روایت از معصوم(ع) است که «ارتد الناس بعد الحسین(ع) الّا ثلاثه أو خمسه أو سبعه»؛ بعد از قیام عاشورا و کربلا و در دوران اسارت آل الله آنچنان اختناق و سرکوبی و استبداد و آن تبلیغات سهمگین از طرف دشمن به صورت اختاپوسی بر فکر و جان و مال و ناموس مردم سایه افکند که غیر از تعداد انگشت‌شماری که در لسان روایات 3 تا 5 تا 7 نفر وارد شده است، بقیه‌ی مردم برگشتند و اگر زحمات حضرت زینب(س) و حضرت سیدالساجدین(ع) نبود، عاشورا و کربلا در همان کربلا دفن می‌شد و می‌ماند.
این است که اگر می‌بینیم امروزه عاشورا و کربلا توانسته است مردم را به دسته‌های مختلف تقسیم کند، چهره‌های روسفید، چهره‌های روسیاه و چهره‌های خاکستری، همه‌ی این‌ها بر مبنای عاشورا و کربلا اتفاق افتاده است و این کار را اربعین اباعبدالله الحسین(ع)، این جاذبه‌ی مغناطیسی حضرت سیدالشهداء(ع)، این چشمه‌ی جوشان انجام داد. از همان اربعین اول این رسانه در قالب یک منشور و یک سند، آن هم از طرف اولیاء پروردگار، معصومین مورد استفاده شده است؛ گفته شده که اولین زائران، حضرت زینب(س) و حضرت سجاد(ع) و باقیمانده‌ی اسرای آل الله بودند و در بعضی از جهات گفته شده که اولین زائران اباعبدالله الحسین(ع) صحابی خاص نبی مکرم اسلام(ص)، جناب جابر بن عبدالله انصاری و همراه ایشان جناب عطیه‌ی عوفی که از مفسران بزرگ قرآن بوده انجام شده است. این رساله از آنجا شروع به کار کرد.
*به عنوان سوال دوم، جایگاه اربعین حسینی را در فرهنگ شیعه تبیین کنید.
من می‌خواهم عرض کنم که کلمه‌ی اربعین که معنای بلوغ است. مفهوم بلوغ در اربعین چه به لحاظ تکوینی و چه به لحاظ تشریعی وجود دارد.
اگر بخواهم وارد بحث شوم، از همین کلمه‌ی بلوغ استفاده‌های فراوانی می‌توان داشت. یعنی هم‌چنان که دین خدا با ریشه‌ی عاشورا و کربلا و بعد از آن در اربعین اباعبدالله الحسین(ع) تضمین و بیمه شد، این سخن، سخن به‌حقی است و این سخن را به گزاف نگفتیم. چرا که اربعین به معنای بلوغ است. عاشورا و کربلا زمانی به بلوغ خود رسید که اربعین اباعبدالله الحسین(ع) خود را در قالب یک رسانه به نمایش گذاشت و حضرات معصوم ابعاد عاشورا و کربلا را تبیین کردند.
این بلوغ شامل حال زائران هم می‌شود. یعنی چه کسانی اربعین را به وجود می‌آورند؟ زائران اربعین در قالب زیارت اربعین. زائران اربعین باید به این بلوغ، معرفت و بصیرت برسند تا اربعین اتفاق بیافتد. اربعین اباعبدالله الحسین(ع) یک خاستگاه تمدنی شد، یعنی هم‌چنان که تا روز قیامت مردم به برکت عاشورا و کربلای اباعبدالله الحسین(ع) و با مدیریت وجود مقدس ایشان به چهره‌های مختلف تقسیم شدند، این اربعین هم توانست با معرفتان این درگاه را گردهم جمع کند.
البته افت‌وخیزها و کمیت‌ها و کیفیت‌ها در دوران‌های مختلف بعد از سال 61 هجری متفاوت بود، اما هیچ‌گاه اربعین تعطیل نشده است. حتی روایاتی در این زمینه وارد شده است، مثلا روایت از امام صادق(ع) است که کسی از مؤمنین که امام حسین(ع) را به صورت پیاده زیارت کند، در هر قدمی که برمی‌دارد هم هزار درجه به او می‌دهند و هم هزار حسنه به او عطا می‌کنند و هم هزار سیئه از او دفع و محو می‌کنند. معنای این بلوغ این است که زائر به مرحله‌ای می‌رسد که معرفت و بصیرت پیدا می‌کند و این معرفت و بصیرت حاصل شباهت است. وقتی زائر در این درگاه قدم برمی‌دارد و به سوی مزور خود حرکت می‌کند، گرمای مزور را احساس می‌کند و نتیجه‌ی این شباهت رساندن و این تشبه به مزور از ناحیه‌ی زائر، قُرب می‌شود. یعنی هم‌چنان که اگر یک آهن را در آتش بگذاریم، مدتی در آتش گداخته شود، دیگر به قول مولوی به آن آهن نمی‌گویند. بعد از این‌که این آهن در آتش گداخته می‌شود، می‌گوید که اگر تو جرأت داری، الان دست خودت را به من بزن. شخص زائر به یک بلوغی از معرفت و بصیرت می‌رسد که دیگر در وجود مزور خود غرق و محو می‌شود و البته همه‌ی این‌ها از برکت خود آن مزور است:
«من که باشم که بر آن خاطر عاطر گذرم / لطف‌ها می‌کنی ای خاک درت تاج سرم»
این است که زائر باید قدر خودش را به بهترین وجه بداند. به لحاظ تاریخی وقتی نگاه می‌کنیم می‌بینیم هر چند در کوران حوادث با موانع طبیعی و غیرطبیعی از ناحیه‌ی حکام جور و ظلم و ستم، مثل حکمای بنی عباس برای برگزاری اربعین مانع می‌شدند، اما رفته رفته اربعین به یک هویت شیعه تبدیل شد، به یک منشور تبدیل شد، به یک سنت حسنه و یک مستحب مؤکدی تبدیل شد، مستحبی که زمینه‌ساز برقراری و تثبیت واجبات الهی و تکالیف الهی در عرصه‌های اجتماعی و سیاسی دین خدا شد.
بنابراین زائر به این معرفت و بلوغ می‌رسد که خودش را در آن اوصاف الهی که در مزور خود، در امام معصوم متجلی شده است، می‌بیند. همراهی با ملائکه‌ی الهی، همراهی با امام معصوم، بحث تولی و تبری، بحث معرفت ولایی، ادب ولایی، عرفان زیارت، اخلاق زیارت، فقه زیارت، همه‌ی این‌ها می‌تواند در مفهوم زیارت اربعین گنجانده شود.
توصیه‌های مختلفی به زوار اربعین اباعبدالله الحسین(ع) می‌تواند چاره‌ساز باشد، هر چند بحمدلله اگر از تک تک مؤمنین سؤال شود که چه دریافت کردی؟ واقعا نمی‌توانند چیزی بگویند، چون تصرف مزور، تصرف ولایی، همراهی امام معصوم و ملائکه‌ی پروردگار به نحوی زائر را ساخته و پرداخته کرده که او غیر از این کلمه شاید نتواند چیز دیگری بگوید. مثلا اگر از خاطرات این سفر عرفانی و معنوی و بلکه بی‌نظیر از او سؤال کنید خواهد گفت که تا خودت نروی نمی‌توانی این وضعیت را برای دیگران توصیف کنی و بشناسی و معرفی و تبیین کنی. زیارت اربعین اباعبدالله الحسین(ع) در حال حاضر ابعاد مختلفی پیدا کرده است.
*از پیام‌های اربعین بگویید. پیاده‌روی اربعین چه پیام‌هایی برای جهان دارد؟
زیارت اربعین اباعبدالله الحسین(ع) در قالب پیاده‌روی، پیام‌های مختلفی می‌تواند داشته باشد. در حقیقت این پیام‌ها جامعیت دارد و جهانی است و برای تمام آزادی‌خواهان عالم است. هم برای دشمنان اسلام بیم‌آفرین است و هم امیدآفرین است. بلکه امروزه می‌توانیم بگوییم که بزرگ‌ترین کنگره، بزرگ‌ترین شبکه و بزرگ‌ترین رسانه‌ای که می‌تواند برای دوستان و اولیاء خدا و برای تداوم این شور و شعور حسینی(ع) ادامه پیدا کند و از طرف دیگر در حال حاضر مایه‌ی ترس و وحشت و دلهره در دل دشمنان دین خدا شود. همچنین پیام‌های تمدنی اربعین سرشار است، پیام‌هایی که در یک کلمه می‌توان آن را این‌گونه خلاصه کرد که اربعین اباعبدالله الحسین(ع) در قالب پیاده‌روی که بحمدلله هر سال پرشورتر از سال گذشته برگزار می‌شود، می‌تواند زمینه‌ساز تمدن نوین امت اسلامی باشد. چرا که وقتی این نیروی عظیم انسانی بامعرفت و بابصیرت که وارد آن اقیانوس بی‌کران می‌شود، بر معرفت خودش می‌افزاید، دعای اولیاء خدا بدرقه‌ی راه او می‌شود، رضایت پروردگار را جلب می‌کند، لذا می‌تواند در دین خدا و آن هم در عرصه‌های اجتماعی و سیاسی آن، مؤثر واقع شود.
علی‌رغم این‌که دشمنان در حال حاضر همانند گذشته و بلکه با ابزارهای گوناگون جدید موانعی ایجاد می‌کنند که این برنامه برگزار نشود، به طور قطع و یقین می‌توان گفت که اربعین یکی از بزرگ‌ترین مؤلفه‌ها و زمینه‌سازان برپایی و تحقق تمدن نوین امت اسلامی و وحدت میان آن‌ها است و به عنوان یک عامل بازدارنده علیه دشمنان است.
*از دیدگاه حضرتعالی، زائر سیدالشهداء(ع) با حضور در پیاده‌روی اربعین چه درس‌هایی باید فراگیرد؟
در زیارت اربعین اباعبدالله الحسین(ع) در قالب پیاده‌روی، همان درس‌هایی را می‌توان گرفت که در روز عاشورای سال 61 هجری در صحنه‌ی کربلا محقق شد. شعارها همان شعارها است. مثلا وقتی زائر وارد عرصه‌ی پیاده‌روی می‌شود، با ادب ولایی، اظهار خضوع و خشوع و طهارت قلب وارد می‌شود، سرتاپای وجودش اشک، آه، تضرع، گریه و ناله است، با عرفان خاصی همراه با انجام واجباتش است، مخصوصا برای جوانان و نوجوانان بسیار مؤثر است. شاید اگر درس‌هایی به صورت تئوری و یا در خاستگاه‌های دیگر برای بعضی‌ها که تا آن روز نتوانسته باشند قدردان وجود خودشان باشند که «من عرف نفسه فقد عرف ربه»، همه‌ی این‌ها در قالب چند روز پیاده‌روی زیارت حضرت اباعبدالله الحسین(ع) در قالب اربعین سیدالشهداء(ع) محقق می‌شود، به نحوی که وقتی زائر برمی‌گردد تا مدت مدیدی و البته اگر مراقبت کند تا همیشه این ظرفیت را دارد و زیارت اربعین اباعبدالله الحسین(ع) در ظرف همین پیاده‌روی می‌تواند او را بیمه کند. زائر اخلاق عاشورایی به خود می‌گیرد، با امام زمان(عج) و با امام شهید خودش تجدید عهد و پیمان می‌کند، همه‌ی این‌ها درس‌هایی هستند که زائر می‌تواند آن‌ها را از اربعین اباعبدالله الحسین(ع) دریافت کند و بتواند به عنوان یک نیروی مستعد در راه دین خدا مجاهدت و جان‌فشانی کند.
در حقیقت شخص زائر وقتی در این مسیر گام برمی‌دارد و قدم می‌گذارد، اعلام آمادگی می‌کند و عهد می‌بندد: «یا لیتنی کنت معک فأفوز فوزاً عظیما» و وقتی که در زیارت اربعین خود را حس می‌کند، با امام معصوم(ع) در زیارت اربعین همگام می‌شود. فرموده‌اند که کشتی حسین(ع) جای زیادی می‌گیرد، نگران نباشید و هم شما را استاندارد و با دقت و با سرعت به ساحل مقصود می‌رساند. چیزی نیست که در زیارت اربعین مفقود باشد. من به عموم عزیزان توصیه می‌کنم که هر دو زیارت را در مفاتیح الجنان و یا در مفاتیح نوین مطالعه کنند. قبل از سفر حتما با فرازهای آن آشنا شوند. هر کسی دلش می‌خواهد گمراه نباشد، در مسیر و طریق هدایت باشد. زیارت اربعین حضرت سیدالشهداء(ع) که هر چند می‌توان آن را در هر موسمی خواند، اما وقت مخصوص آن در روز و پیاده‌روی اربعین است، وقتی در آن زمان می‌خوانیم، شخص زائر دیگر خود را نسبت به آینده سرگردان نمی‌بیند. وقتی آن تجمع عظیم شکل می‌گیرد، امت اسلامی در حیرت و سرگردانی و ضلالت و گمراهی و نسبت به آینده‌ی خود دچار ابهام نیست، راه را روشن می‌بیند :«وَ بَذَلَ مُهْجَتَهُ فِيكَ لِيَسْتَنْقِذَ عِبَادَكَ مِنَ الْجَهَالَةِ وَ حیرة الضَّلَالَةِ».
بنابراین انواع و اقسام درس‌ها و آن هم بهترین درس‌ها، درس‌های اخلاقی، اعتقادی، عرفانی، اجتماعی و سیاسی در اربعین وجود دارد که هر کسی به اندازه‌ی معرفت و بصیرت خود می‌تواند از آن توشه‌ها همراه خود بردارد و بدرقه‌ی راهش کند، بدرقه‌ی راه سایر مسلمانان کند. هر اربعین رنگ و بوی خاص خود را دارد. بارها گفته شده که اربعین امسال با اربعین سال گذشته متفاوت بوده است. اربعین‌های آینده همچنین است، چون به عنوان یکی از مؤلفه‌های تمدن نوین امت اسلامی در حال انجام است. اربعین به بهترین وجه می‌تواند نسبت به ظهور خورشید عالم‌تاب آخرین حجت پروردگار مؤثر واقع شود.
*در پایان اگر نکته‌ای دارید به عنوان حسن ختام بفرمایید.
عظمت و اهمیت اربعین به این است که هیچ‌گاه تعطیل نشده است، از اولیاء خدا شروع شده و امروزه مؤمنین درجه یک در این‌باره با همین مصداق پیاده‌روی زیارت اربعین اباعبدالله الحسین(ع) به حضرت اقتدا می‌کنند و در کربلا و عاشورای وجود مقدسش تجدید عهد و پیمان می‌کنند و دین خدا را به همین بهانه و به همین مناسبت در عرصه‌های اجتماعی و سیاسی تقویت می‌کنند.
امیدواریم خداوند متعال به همه‌ی عزیزان، مخصوصا جوانان و نوجوانان این معرفت و بصیرت را از همان ابتدای راه، از همان اولین قدم و قبل از آن عنایت کند که هم آسیب‌ها را از وجود خودشان بزدایند و با معرفت، با بینش و با یک آگاهی خاصی قدم به این راه بگذارند و هم اخلاق عاشورایی را در این مسیر رعایت کنند. زیرکی معنوی به همین است که زائر عاشورایی برود و عاشورایی برگردد. زائر در این مسیر آنچه را که از خدای متعال بخواهد نسبت به دنیا، نسبت به عقبی و ابدیت خود با واسطه‌ی ذوات مقدس، مخصوصا نور و وجود مقدس حضرت سیدالشهداء(ع) می‌تواند کسب و دریافت کند.
از ذات اقدس احدیت مسئلت می‌کنیم که این اربعین را زمینه‌ساز ظهور آخرین حجتش مقدر و مقرر بفرماید.
..................................
پایان پیام/ 167