به گزارش خبرگزاری اهل‌بیت(ع) ـ ابنا ـ در آستانه اربعین سرور و سالار شهیدان حضرت اباعبدالله الحسین(ع) و حضور میلیونی زائران سیدالشهداء(ع) در پیاده‌روی اربعین، خبرگزاری ابنا سلسله گفت‌وگوهایی با علما و برخی شخصیت‌ها درباره اهمیت این آئین انجام داده است.
گفت‌وگوی زیر با حجت الاسلام و المسلمین شیخ «محمد عبادی» مدیر دفتر مرکز مطالعات و پژوهش‌های کربلا در آستان حسینی است که متن کامل آن در پی می‌آید:
.................................................................
مترجم: سید محمد خادم
.................................................................
*در ابتدا به صورت مختصر در مورد فضیلت و جایگاه بزرگداشت اربعین در مکتب شیعه بفرماید.
بسم الله الرحمن الرحیم
از اینکه این فرصت را فراهم کردید و از اهتمام شما به موضوع زیارت اربعین تشکر می‌کنم. مرکز دراسات کربلا از همان ابتدا به موضوع اربعین اهتمام داشته است. در حال حاضر نیز سالانه هنگام زیارت اربعین همایشی را پیرامون این موضوع یعنی زیارت اربعین برگزار می‌کند که پژوهشگران متعددی با ارائه مقاله در این همایش شرکت می‌کنند و مرکز کربلا للدراسات از شخصیت‌های مختلفی با چشم‌پوشی از مذاهب و اعتقاداتشان به این همایش دعوت می‌کند؛ مسیحی و غیر مسیحی به این مراسم دعوت می‌شوند چراکه آنچه مهم است شناساندن زیارت اربعین و گفت‌وگو در مورد این رویداد است.
اما در مورد خصوص زیارت اربعین احادیثی در تراث شیعه داریم که این تراث ثروت گران‌بهایی برای ما است. اگر ما در این خصوص کتاب «کامل الزیارات» ابن قولویه قمی، یا کتاب التهذیب و مصباح المتهجد شیخ طوسی، یا اقبال ابن طاووس را ملاحظه کنیم همه این کتاب‌ها به موضوع زیارت اربعین پرداخته‌اند. همچنین احادیث فراوانی از اهل بیت(ع) علیهم السلام روایت شده است؛ که در من در اینجا به ذکر دو روایت اکتفا می‌کنم.
امام حسن عسکری(ع) یکی از ویژگی‌ها و علائم مومن را زیارت اربعین امام حسین علیه السلام معرفی می‌کند. یا احادیث دیگری مع تأکید می‌کند: شیعیان ما را به زیارت مزار امام حسین علیه السلام فرمان دهید همانا که زیارت امام حسین علیه السلام عمرها را طولانی و روزی‌ها را زیاد می‌کند و بدی‌ها را دور می‌سازد.
*با توجه به اینکه پیاده‌روی اربعین یک سنت اصیل عراقی است، پیاده‌روی اربعین چه تاریخچه‌ای در فرهنگ و آداب و رسوم عراق دارد؟
طبعاً از منظر ریشه‌های تاریخی که برای زیارت اربعین اطلاع داریم، بعد از حادثه کربلا، قافله حسینی به سمت کوفه حرکت کرد و بعد از آن در یک سفر سخت و طولانی به سمت شام راهی شد؛ سفری که زنان و کودکان و بیماران حضور داشتند. همانطور که گفتم یک سفر طولانی بود و از روز دهم محرم الحرام شروع شد و تا روز اربعین ادامه یافت. هنگامی که آنها به یکی از گذرگاه‌های بین راهی رسیدند از راهنمای کاروان خواستند که آنها را از کربلا عبور دهد. آنجا جابر بن عبد الله انصاری و عطیه کوفی حضور داشتند و برخی از شیعیان نیز که خبر این حادثه را شنیدند از مکه و مدینه آمدند و با آنها همراه شدند. پیکرهای شهدا با آنکه زمانی زیادی از شهادت آنان گذشته بود، تازه بود و حتی حیوانات از آنها دوری جسته بودند و این از معجزات حادثه کربلاست.
یکی از ويژگی‌های کربلا این است که اجساد پاک شهدا بر روی ریگ بیابان در آن سرزمین پاک باقی بود و وقتی همه کاروانیان در روز بیستم صفر که همان روز اربعین است به این سرزمین وارد شدند، گرادگرد این اجساد جمع شدند.
عراقی‌ها بلکه همه مسلمانان همه ساله به‌جهت جاوادانه ساختن و جان‌بخشی به روایاتی که از معصومین علیهم السلام در این باره وارد شده است یاد شهدای کربلا را زنده نگه می‌دارند.
از زمان شهادت امام حسین علیه السلام تا به امروز به دلیل شوق و ارتباط قلبی که بین شیعیان و مسلمانان با امام حسین علیه السلام و امام سجاد علیه السلام بوده است، همچنین به دلیل اینکه جایگاه امام حسین علیه السلام یک جایگاه قرآنی و جدایی ناپذیر از قرآن بوده است، بزرگداشت ایشان همه ساله ادامه پیدا کرده است.
* به آداب و رسوم مردم و علما در پیاده روی اربعین اشاره بفرمایید.
همچنان که همه می‌دانند مردم عراق مردم بخشنده‌ای هستند که این ویژگی در آنها ریشه دارد. حال شما فرض کنید هنگامی این صفت با محبتی که آنها به اهل بیت علیه السلام دارند با هم جمع شود، ارزش مضاعفی پیدا می‌کند. همچنین می‌بینیم که مردم وقتی به زیارت امام حسین علیه السلام می‌روند، توجه قلبی و محبت خاصی به امام حسین علیه السلام دارند که در این بُعد مظاهر عشق به اهل بیت علیه السلام در آیه «قل لا أسألکم علیه اجرا الا الموده فی القربی» (من چیزی را به عنوان پاداش از شما نمی خواهم مگر محبت و مودت با اهل بیتم) واضح و روشن است. لذا آنها هر آنچه را دارند در راه محبت اهل بیت علیه السلام می‌بخشند.
در این رابطه بزرگان علما تاریخی پیوسته داشته‌اند. حتی می‌توانم قاطعانه بگویم همه علمایی که در مورد زیارت اربعین سخن گفته‌اند خودشان به زیارت اربعین رفته‌اند و در واقع علم را با عمل همراه کرده‌اند. چراکه این طبیعی است که وقتی آنها از زیارت اربعین و فضیلت‌های آن سخن می‌گویند به آن عمل کنند. برای نمونه عادت شیخ انصاری زیارت اربعین بوده است. یا آیت الله مرعشی نجفی دائما به کربلا و زیارت اربعین می‌رفته است. یا مقدس اردبیلی که گفته می‌شود او در این مسیر طلاب را با خود همراه می‌ساخته و در میانه راه و هنگامی که به قبر مطهر می‌رسیده یکی از آنها می‌ایستاده و روضه می‌خوانده است. آنان اینگونه مجلس عزا‌ی حسینی را برقرار می‌کرده‌اند. همچنین ارتباط روحی قوی ابن طاووس با خداوند متعال و محبتش به اهل بیت علیه السلام شناخته شده است. لذا وقتی شما کتاب‌های او نظیر «اللهوف علی قتلی الطفوف» یا «اقبال الاعمال» را می‌خوانید، حالات ایشان نمایان است. این علما تعدادشان به‌گونه‌ای نیست که ما بتوانیم آنها را بشماریم.
سنت پیاده‌روی سنت حسنه‌ای است که مردم و علمای شیعه، سالانه برای زیارت امام حسین علیه السلام که پناهگاه قلب‌ها و دل‌های مشتاق است، به کربلا می‌روند.
من دیدم که آیت‌الله سید سعید حکیم در راهپیمایی زیارت اربعین شرکت کرد. همچنین علمای ایران این چنین بوده‌اند. از حسن اتفاق من بارها به زیارت اربعین رفته‌ام و طلاب و فضلای حوزه زیاد را دیدم که در این مراسم شرکت کرده و به طرف کربلا می‌روند. برای نمونه از حسن اتفاق شیخ ایاد محبوبه که یک عالم فاضل و صاحب‌نظر است را دیدم که زیارت کرده بود و قبل از روز اربعین به نجف برمی‌گشت. مردم به زیارت می‌رفتند و او به نجف باز می‌گشت. وی با پای پیاده به زیارت امام حسین علیه السلام رفته بود و پای پیاده به نجف برمی‌گشت. از او سوال کردم چرا برمی‌گردید: گفت من زیارت کرده‌ام و بازمی‌گردم. همچنین روزی دیدم که شخصی که درس خارج حوزه داشت و شخص فاضلی بود با لباس شخصی بین زوار قهوه پخش می‌کرد، من که به صورت او نگاه نکرده بودم، نشناختم، هنگامی که وی به من قهوه تعارف کرد، گفت: عبادی بفرما قهوه. این از حسن اتفاق بود که ایشان را دیدم و این یک دیدار شیرین برای من بود. این از برکات زیارت اربعین است که مومنین یکدیگر را ملاقات می‌کنند و این جلوه‌ها، جلوه‌هایی از دوستی، محبت و عشق است و جلوه‌هایی از ملاقات مومنین از همه ملیت‌ها و گروه‌های سنی است.
*شیعیان عراقی برای ضیافت و پذیرایی از زوار اربعین چگونه برنامه‌ریزی می‌کنند؟
بر اساس آنچه می‌دانم بعضی از عراقی‌هایی که در برگزاری مراسم اربعین و پذیرایی از زوار شرکت دارند، یک صندوق خاصی که به آن صندوق امام حسین علیه السلام می‌گویند را برای این کار قرار داده‌اند و مبلغی را روزانه یا هفتگی در آن پس‌انداز می‌کنند و پس از مدتی، هنگامی که موعد فرا می‌رسد روز دهم محرم الحرام یا اربعین، آن را باز کرده و مبالغ جمع شده را در راه امام حسین(ع) مصرف می‌کنند.
بعضی از آنها نیز هر کدام ۵۰۰ یا یک میلیون دینار روی هم می‌گذارند و اینگونه برای پذیرایی و برنامه‌های موکب برنامه‌ریزی می‌کنند. آن طور که می‌دانم اهالی زعفرانیه بغداد اینگونه‌اند که یک نفر پول می‌دهد، دیگری کار خرید را انجام می‌دهد و دیگران به دنبال کارهای پذیرایی هستند، به این صورت کارهای مختلف موکب را تقسیم کرده و هر نفر بخشی از کار را انجام می‌دهد. این سنت حسنه‌ای است که در خدمت به زوار اهل بیت علیه السلام و امام حسین علیه السلام وجود دارد و نوعی از همکاری در کارهای نیک است که در نتیجه، تعدادی از انسان‌ها در کنار یکدیگر برای خدمت به زوار امام حسین علیه السلام گرداگرد هم جمع می‌شوند. یا برخی از عراقی‌ها این صندوق‌ها و نذورات را به موکب فلانی برای مصرف در راه خدمت به زوار امام حسین علیه السلام تحویل می‌دهند. در واقع راه‌های مختلفی برای این کار وجود دارد و شاید شما در راه ببینید که طفل و کودکی برای خدمت و زوار فعالیت می‌کنند. پس فرقی بین کوچک و بزرگ نیست. در حقیقت آن چیزی را که آنها در این راه می‌دهند، گویا امام حسین علیه السلام قبلاً به آنها بخشیده است.
شیعیان عراقی امروزه از مال و وقت و عمر خود در راه محبت امام حسین علیه السلام می‌گذرند و می‌بخشند اما امام حسین علیه السلام و قافله‌ای که از مدینه همراه او به کربلا آمدند، جان و همه چیز خود را در راه خدا دادند.
* در مورد وضعیت پیاده‌روی اربعین در دروران اختناق حزب بعث بگویید.
در دهه ۶۰ میلادی تقریبا دهه چهل شمسی، ابتدا برخورد مستقیمی از سوی دولت با زوار امام حسین علیه السلام وجود نداشت به‌گونه‌ای که در سال ۱۹۶۷میلادی نزدیک به نیم میلوین زائر به زیارت اربعین می‌رفتند. در اوائل دهه ۷۰ تعداد زائرین به یک میلیون نفر رسید که در آن هنگام عدد بزرگی بود. از آن هنگام به بعد یک دشمنی خاصی از سوی نظام بعث که یک حکومت لائیک و لامذهب بود، نسبت به زوار و اهل بیت علیه السلام پدید آمد که البته این دشمنی فقط به این قضیه اختصاص نداشت بلکه آنها اساساً ارتباط و علقه‌ای به دین نداشتند. ممکن است حکومتی کاری به دین ندارد اما دشمنی هم ندارد ولی حزب بعث با اهل بیت علیه اسلام و متدینان، دشمنی شدیدی داشتند.
در اواخر دهه ۷۰ وضعیت به گونه‌ای بود که مردم امام حسین علیه السلام را دوست داشتند و به زیارت امام حسین علیه السلام می‌رفتند. در آن زمان حکومت دائما از آزادی سخن می‌گفت و در شعارهایشان از وحدت جامعه سخن به میان می‌آوردند. کسی نیست بگوید شما که با مردمت وحدت نداری با چه کسی می‌خواهی وحدت کنی؟ بعثی‌ها با خودشان هم وحدت نداشتند. بعثی‌ها اجازه ندادند شعارهای وحدت و آزادی، در برابر دیگران حتی به زبانشان نقش ببندد و این سخنان فقط لق‌لقه زبانشان بود. مهم این است که شعار آزادی که آنها علم کرده بودند و دائم از آن دم می‌زدند و در واقع تشریفاتی بیش نبود، یک درصد از آن را هم به مناسک مذهبی اختصاص نمی‌دانند. مردم طبعاً کاری به سیاست نداشتند و مناسک مذهبی را انجام می‌دادند. در سال ۱۹۷۷م رژیم بعث تصمیم به کشتن زوار امام حسین علیه السلام گرفت و پلیس در میدان حضور پیدا کردند. این حوادث امروزه میان ما به «انتفاضه صفر» در سال ۱۹۷۷م معروف است که زائرین زیادی در آن کشته شدند، از جمله شخصیت‌هایی که به تدین، دین‌داری، مبارزات و کنش‌گری‌های اجتماعی معروف بودند.
در دهه ۸۰ و ۹۰ دشمنی‌ها شدیدتر و زیادتر شد به گونه‌ای که مردم به صورت مخفی به زیارت امام حسین علیه السلام می‌رفتند یا قبل از موعد اربعین به زیارت اربعین مشرف می‌شدند تا مقامات امنیتی از نیت آنها باخبر نشوند. رژیم سابق تنها مانع انجام مناسک مذهبی نبود بلکه بالاتر از آن، به مقدسات و مناسک مذهبی بی‌حرمتی می‌کرد و مانع از برگزاری هر گونه مناسک مذهبی می‌شد. در این باره کافی است که ما به آنچه در انتفاضه شعبانیه رخ داده اشاره کنیم که آنها به گنبد مطهر ابی‌عبدالله علیه السلام آسیب زدند و تصاویر و فیلم‌های این واقعه اسفناک موجود است. شاید کسانی ادعا کنند که در زمان رژیم سابق آزادی وجود داشته است، در حالی که ابداً آزادی وجود نداشت بلکه به عکس شرایط بسیار ویژه و امنتی بود به‌گونه‌ای که در تاریخ نظیر آن وجود نداشت.
اگر تاریخ را مرور کنیم شاید تنها زمان متوکل عباسی را اینچنین بدانیم. حتی شاید اگر کارکرد این دو را مقایسه کنیم بتوانیم متوکل را سربازی از سربازان بعثی‌ها بدانیم و الا در این مقایسه چیزی نیست که این دو را به یکدیگر نزدیک کند. بسیار روشن است و دلایل بسیار وجود دارد که رژیم سابق دشمنی آشکاری با مناسک حسینی داشت.
*از میان بستگان و آشنایان شما کسی در این راه به شهادت رسیده؟
بله از میان دوستانم افرادی به شهادت رسیدند. خود من از آسیب‌دیدگان رژیم سابق بودم. حدودا ۱۷ سال سن داشتم که برای فعالیت‌های دینی و به جرم محبت اهل بیت(ع)، دادگاه علیه من حکم صادر کرد. برخی از دوستان من تبعید شدند و این تبعید در راه اهل بیت علیه السلام بود.
* درباره چالش‌های این حرکت عظیم بفرمایید.
اما در مورد چالش‌های مراسم اربعین من می‌خواهم به موضوع حمل و نقل اشاره کنم که از دو سال پیش یا امسال رخ داده است. من مشاهده کردم که بعضی از زوار در مرزها یا در برخی مناطق دیگر از این مشکل رنج می‌برند.
همچنین مشکل دیگر آن است که در پایان مراسم اربعین پذیرایی از زوار در موکب‌ها تمام می‌شود در حالی که من اعتقاد دارم که زائر امام حسین علیه السلام فقط کسانی که به زیارت می‌روند نیستند چرا که زائر رفتن و برگشتنی دارد. همانگونه که شخص هنگام رفتن زائر است، هنگام برگشتن نیز زائر است و از این رو اگر مواکب هنگام بازگشت زائرین به شهر‌ها و خانه‌های خود، یک یا دو روز باقی بمانند و پذیرایی از زوار را ادامه دهند خوب است.
مورد دیگر مسئله نظافت است. در این رابطه نمی‌توان منکر تلاش‌های شهرداری کربلا شد اما به نظر من برای این کار، مشارکت شهرداری استان‌های دیگر عراق نیز لازم است. چه اشکال دارد که از کشور‌های دیگر مثل ایران یا ترکیه درباره این مسأله کمک گرفته شود و با بستن قراداد با شهرداری‌های دیگر زباله‌های بازیافتی منتقل شود. من معتقدم که این مسأله بسیار ضروری است.
مواکب نظافت را رعایت می‌کنند اما مادامی که زائر مثلا جایی برای انداختن زباله پیدا نکند آن را هرجایی رها می‌کند. لذا وقتی داخل کوچه‌های تنگ می‌شوی، تپه‌ای از زباله‌ها را می‌بینی که جلوه خوبی ندارد و متمدنانه نیست.
چالش بعدی در مورد برق است که دائم قطع می‌شود و شاید زائر که از کشور دیگری آمده عادت نداشته باشد که برای چندین ساعت برق قطع شود. این مشکل ممکن است در بعضی مناطق حل شده باشد. من یک‌بار در خیابان میثم تمار بودم که برق به صورت کامل قطع شد و همه چیز در تاریکی محض فرو رفت به‌گونه‌ای که انسان نمیتوانست چیزی را ببیند.
بنابراین اگر به این موارد رسیدگی شود مراسم اربعین بهتری برگزار خواهد شد.
*بسیار لطف کردید و از بابت اینکه وقت گرانقدر و ارزشمند خود را در اختیار ما گذاشتید از حضرتعالی تشکر می‌کنم.
.....................................
پایان پیام/ 167