_________________
به قلم: محمد حسین امین
نویسنده، کارشناس دینی و پژوهشگر علوم قرآنی
_________________
حق حیات و احترام به انسانها از جمله اصول اساسی در تمام ادیان الهی و فرهنگ‌های بشری است. در اسلام نیز این مفاهیم جایگاه برجسته‌ای دارند. قرآن کریم و احادیث نبوی به صراحت بر حفظ جان و حرمت انسانها تأکید کرده و تعدی به این حق را به شدت نهی می‌کنند. در این نوشتار، به بررسی جایگاه حق حیات و کرامت انسانی در اسلام می‌پردازیم و نمونه‌هایی از آیات قرآن و روایات اسلامی را در این زمینه مطرح می‌کنیم.
بخش اول: حق حیات در قرآن
قرآن کریم، به‌عنوان کتاب راهنمای مسلمانان، بر اهمیت حفظ جان انسانها تأکید دارد. در سوره مائده، آیه 32 آمده است:
این آیه به روشنی اهمیت حفظ جان انسان و حرمت قتل نفس را بیان می‌کند و نشان می‌دهد که اسلام چگونه به ارزش حیات انسانی نگاه می‌کند. همچنین در آیه 70 سوره اسراء آمده است:
"وَلَقَدْ كَرَّمْنَا بَنِی آدَمَ..."
این آیه بیانگر کرامت ذاتی انسانها از دیدگاه اسلام است.
پیامبر اسلام (ص) همواره بر حفظ کرامت انسانی و احترام به حقوق دیگران تأکید داشتند. در حدیثی از پیامبر (ص) نقل شده است:
"مَثَلُ الْمُؤْمِنِینَ فِی تَوَادِّهِمْ وَتَرَاحُمِهِمْ وَتَعَاطُفِهِمْ مَثَلُ الْجَسَدِ إِذَا اشْتَكَىٰ مِنْهُ عُضْوٌ تَدَاعَىٰ لَهُ سَائِرُ الْجَسَدِ بِالسَّهَرِ وَالْحُمَّىٰ"
(بخاری، کتاب الأدب، حدیث 6011)
این حدیث نشان‌دهنده این است که از نگاه پیامبر (ص)، مسلمانان باید نسبت به یکدیگر همدل و دلسوز باشند و حرمت یکدیگر را حفظ کنند. همچنین در حدیثی دیگر پیامبر (ص) می‌فرمایند:
"مَنْ لَا یرْحَمْ لَا یرْحَمْ"
(بخاری، کتاب الأدب، حدیث 5997)
این حدیث بر اهمیت مهربانی و احترام متقابل میان انسانها تأکید دارد.
فقه اسلامی به عنوان مجموعه‌ای از قوانین و احکام شرعی، به دقت به حق حیات و احترام به انسانها پرداخته است. در فقه، قتل عمد یکی از بزرگ‌ترین گناهان محسوب می‌شود و مجازات آن قصاص است. به عنوان نمونه، در آیه 178 سوره بقره آمده است:
"یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَیكُمُ الْقِصَاصُ فِی الْقَتْلَى..."
این آیه به تشریع حکم قصاص اشاره دارد که نشان از اهمیت حفظ حیات انسانی در شریعت اسلامی دارد.
همچنین فقه اسلامی تأکید دارد که حتی در جنگ‌ها نیز باید به حقوق انسانی دشمنان و اسیران احترام گذاشت. در حدیثی از پیامبر (ص) آمده است:
"لَا تَقْتُلُوا شَیخًا فَانِیاً وَلَا طِفْلًا صَغِیرًا وَلَا امْرَأَةً"
(ابوداوود، کتاب الجهاد، حدیث 2614)
این حدیث نشان می‌دهد که حتی در شرایط جنگی نیز حفظ جان انسانها و احترام به حقوق آنان اهمیت دارد.
احترام به حیات و کرامت انسانی نه تنها در مسائل فردی، بلکه در روابط اجتماعی نیز بسیار اهمیت دارد. اسلام همواره مسلمانان را به رفتار محبت‌آمیز و مهربانی با یکدیگر دعوت کرده و ظلم و تعدی به حقوق دیگران را محکوم می‌کند. در حدیثی از امام علی (ع) آمده است:
"النَّاسُ صِنْفَانِ: إِمَّا أَخٌ لَكَ فِی الدِّینِ أَوْ نَظِیرٌ لَكَ فِی الْخَلْقِ"
(نهج‌البلاغه، نامه 53)
این جمله معروف نشان‌دهنده این است که از نگاه اسلام، انسانها یا برادر دینی یکدیگرند یا در خلقت و انسانیت برابرند، و باید به یکدیگر احترام بگذارند.
اسلام به‌عنوان دینی جامع، حق حیات و احترام به انسانها را به‌عنوان اصولی بنیادین معرفی کرده است. قرآن کریم، سنت نبوی و فقه اسلامی همگی بر اهمیت حفظ جان و کرامت انسانی تأکید دارند. این اصول نه تنها در حوزه‌های فردی بلکه در تمامی ابعاد زندگی اجتماعی مسلمانان نقش کلیدی ایفا می‌کنند. به همین دلیل، احترام به حق حیات و کرامت انسانها، اساسی‌ترین و مهم‌ترین اصل در تعالیم اسلامی است.