خبرگزاری اهل بیت (ع) / ابنا: دیروز در بین موکب های مسیر بغداد، پیگیر قدیمی ترین موکب طریق بغداد - کربلا شدم. برخی از مطلعین خبر از موکب قمر بنی هاشم در نزدیکی کربلا و زنده بودن بازماندگان موکب داری به نام «صالح السریع» دادند. تاریخ تاسیس موکب قمر بنی هاشم سنه ۱۹۴۰ میلادی یا ۱۳۶۰ قمری (تقریبا ۸۴ سال) قبل است. [البته بعدا متوجه شدم موکب دار دیگری دیگر به نام عبدالله عبدالزهرا دنبوس الفکیکی موکب قدیمی تری در باب بغداد و نزدیک حرم حضرت عباس ع دارد].
آدرس مکان موکب و هم‌صحبتی با جانشین این موکب قدیمی بهانه خوبی برای یک گپ و گفت اربعینی شد. کنجکاوی در مورد وجه تسمیه موکب، تفاوت ماهوی موکب با حسینیه و علت تمایز تکریم زایران اربعینی دغدغه هایی بودند که در فرصت کوتاه با وی در میان گذاشتم. بعد از یافتن لوکیشن موکب «قمربنی هاشم» در طریق بغداد و پذیرایی با چای پررنگ عراقی از وجه تسمیه «موکب» پرسیدم. روحانی باصفایی که کنار وی نشسته بود و فقه اللغه قوی داشت واژه «موکب» را از ریشه (و ک ب) که قلب شده از (ن ک ب) دانست. وی، نکب را به معنای شانه، کتف و دوش انسان ترجمه کرد که در قرآن مجید هم بدان اشاره شده است. [فامشوا فی مناکبها]
این موکب دار قدیمی افزود: ترویج موکب داری از رسوم بازمانده تشریفات سلطانی و حاکمان عثمانی یا صفوی و حتی احتمال دارد از سلاطین پیش از اسلام وارد زیارت اربعین شده است. موکب داران، منصبی باشکوه در دربار شاهان بودند. آنها افرادی بودند که شانه به شانه، ملازم سلاطین و شاهان در هنگام سفرهای پادشاهان بودند تا در زمان دوری سلطان از مبدا و در هنگام نزول اجلال و رسیدن به مقصد، تمام امکانات رفاهی را برای شاه و همراهانشان فراهم کنند تا ذره ای احساس تکدر خاطر، ناراحتی جابجایی و سختی سفر در وجود همایونی شاهنشاه پیش نیاید.
اصطلاح فارسی موکب داران همایونی هم که در زمان سفر زیارتی شاه عباس از اصفهان به مشهد نقل شده به این منصب شاهانه اطلاق شده است.
وی گفت: در واقع فرهنگ زیارت اربعین متشکل از دو رکن است؛
رکن اول: روایات اختصاصی توجه به زیارت اربعین و سفارش اکید به انجام آن.
رکن دوم: لحاظ امر سلطانی موکب داری و تشریفات شاهانه برای زوار امام حسین ع.
بنابراین در این تقریر موکب داران هر زائر حسینی را بلا استثناء بسان یک فرستاده ویژه و مورد عنایت امام حسین ع تصور می کنند که وظیفه خودشان را از زمان خروج زایر از وطن تا لحظه رسیدن به مقصد شانه به شانه خدمتگزاری به وی می دانند.
از منظر یک موکب دار اصیل، زائر حسینی در حقیقت یک فرد ویژه و سفارش شده است که توفیق زیارت را یافته و موکب دار بایست در نهایت تکریم شاهانه اسباب زیارتی سهل و گوارا را برای وی فراهم کند. از این روست موکب داران وظیفه خود می دانند که همه امکانات رفاهی از تنوع پذیرایی، توجه به نیازهای فرعی و جزیی زائران و اصرار به فراهم شدن همه تمهیداتی که عقل جن هم بدان خطور نمی کند را در این مواکب تعبیه کنند که زایر با نهایت تشریفات و کمال احترام زیارت خود را به نحو احسن انجام دهد.
نواده جعفر السریع می گفت: بنیان گذاران موکب های اربعینی خیلی آگاهانه فرهنگ تکریم شاهنشاهی و آداب زیارت حسینی را با یکدیگر ترکیب کردند و نوع جدید و ملوکانه از توجه به زایران اربعین را پدید آوردند.
از وی پرسیدم ممکن است برخی این تشریفات پر طمطراق را نوعی از گردشگری زیارت یا تجمل گرایی و غیر ضروری بدانند که با روح معنویت زیارت سازگاری ندارد. السریع در پاسخ گفت: هدف از موکب داری را فراموش نکنید. دو رکن «تشریفات سلطانی» و مهم بودن «زیارت اربعین» از نظر موسسین این مواکب با هم ادغام شده تا تک تک زایران حسینی احساس بزرگی و عظمت کنند و متوجه شوند که عظمت زیارت اربعین تا چه حدی است و منزلت عزاداری و زیارت خود را با این تشریفات ملوکانه متوجه شود. بگذار عده ای بگویند اربعین گردشگردی و توریست محور است، ولی هدف ما این است که هر زایر متوجه شود که فرصت اربعین که در واقع زیارت در غربت است با سایر اوقات تفاوت می کند. در حقیقت عزاداری در روز عاشورا، عزاداری در وطن است؛ ولی زیارت و عزاداری در اربعین، عزاداری در غربت است و ما فقط می خواهیم اندکی از رنج غربت زایر را بکاهیم.
به قلم: سید علی بطحائی