عدالت اجتماعی در قرآن
قرآن کریم، به‌عنوان کتاب راهنمای زندگی مسلمانان، عدالت را یکی از اصول اساسی و معیارهای مهم زندگی اجتماعی معرفی می‌کند. در سوره نساء، آیه 135 آمده است:
"يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُونُوا قَوَّامِينَ بِالْقِسْطِ شُهَدَاءَ لِلَّهِ وَلَوْ عَلَىٰ أَنفُسِكُمْ أَوِ الْوَالِدَيْنِ وَالْأَقْرَبِينَ..."
"ای کسانی که ایمان آورده‌اید، پیوسته به عدالت قیام کنید و برای خدا گواهی دهید، اگر چه به زیان خودتان یا پدر و مادر و نزدیکان شما باشد..."
این آیه بر ضرورت برپایی عدالت در تمامی شرایط تأکید دارد و نشان می‌دهد که عدالت در اسلام، امری همگانی و غیرقابل چشم‌پوشی است. قرآن، عدالت را نه فقط به عنوان یک امر فردی بلکه به عنوان یک وظیفه اجتماعی معرفی می‌کند که باید در تمامی ابعاد زندگی رعایت شود.
نگاه امام علی (ع) به عدالت اجتماعی
امام علی (ع)، نخستین پیشوای شیعیان و نمونه کامل عدالت‌خواهی، در دوران حکومت خود بر اجرای عدالت اجتماعی تأکید ویژه‌ای داشتند. ایشان در نامه معروف خود به مالک اشتر، والی مصر، می‌فرمایند:
"وَأَشْعِرْ قَلْبَكَ الرَّحْمَةَ لِلرَّعِيَّةِ وَالْمَحَبَّةَ لَهُمْ وَاللُّطْفَ بِهِمْ وَلَا تَكُونَنَّ عَلَيْهِمْ سَبُعًا ضَارِيًا تَغْتَنِمُ أَكْلَهُمْ..."
"قلب خود را برای رعیت، پر از رحمت و محبت و لطف کن، و هرگز بر آنان همچون درنده‌ای خونخوار مباش که خوردنشان را غنیمت شماری..."
این فراز از نامه امام علی (ع) به مالک اشتر، نشان‌دهنده اهمیت عدالت اجتماعی در نگاه ایشان است. امام علی (ع) نه تنها به عنوان یک حاکم، بلکه به عنوان یک انسان، بر لزوم رعایت حقوق و کرامت انسانی تأکید داشتند و عدالت را به عنوان یکی از اصلی‌ترین وظایف حکومت مطرح می‌کردند.
همچنین امام علی (ع) در خطبه 15 نهج‌البلاغه می‌فرمایند:
"الْعَدْلُ يَضَعُ الْأُمُورَ مَوَاضِعَهَا."
"عدالت هر چیز را در جایگاه خود قرار می‌دهد."
این کلام امام علی (ع) بیانگر این است که عدالت، مایه نظم و توازن در جامعه است و تنها از طریق رعایت عدالت است که جامعه می‌تواند به ثبات و شکوفایی دست یابد.
عدالت اجتماعی در سیره امام حسین (ع)
امام حسین (ع) نیز با قیام خود در برابر ظلم و بی‌عدالتی، بزرگترین درس عدالت‌خواهی را به جهان آموختند. ایشان با ایستادگی در برابر حکومت یزید، نشان دادند که هیچ حکومتی بدون رعایت عدالت، مشروعیت ندارد. در خطبه‌ای که امام حسین (ع) در روز عاشورا ایراد کردند، آمده است:
"إِنِّي لَمْ أَخْرُجْ أَشِرًا وَ لَا بَطِرًا وَ لَا مُفْسِدًا وَ لَا ظَالِمًا وَ إِنَّمَا خَرَجْتُ لِطَلَبِ الْإِصْلَاحِ فِي أُمَّةِ جَدِّي مُحَمَّدٍ (ص)."
"من برای خوش‌گذرانی و فساد و ظلم قیام نکرده‌ام، بلکه برای اصلاح امت جدم محمد (ص) و احیای سنت پیامبر (ص) قیام کرده‌ام."
این سخن امام حسین (ع) به وضوح نشان‌دهنده این است که هدف اصلی ایشان از قیام، برقراری عدالت و اصلاح جامعه بود. امام حسین (ع) با این قیام، به جهان نشان دادند که عدالت، اصولی غیرقابل انکار در جامعه اسلامی است و هرگونه بی‌عدالتی باید مورد اعتراض و مبارزه قرار گیرد.
عدالت اجتماعی در سیره امام صادق (ع)
امام صادق (ع)، ششمین امام شیعیان، نیز در سخنان خود بر اهمیت عدالت اجتماعی تأکید کرده‌اند. ایشان در روایتی می‌فرمایند:
"إِنَّ أَعْدَلَ النَّاسِ مَنْ أَنْصَفَ مِنْ ظَلَمَهُ."
"عادل‌ترین مردم کسی است که در برابر کسی که به او ظلم کرده، انصاف را رعایت کند."(وسائل الشیعه، ج 11، ص 420)
این بیان شریف امام صادق علیه السلام، بیانگر اهمیت رعایت انصاف و عدالت حتی در برابر کسانی است که به ما ظلم کرده‌اند. این نگاه امام صادق (ع) به عدالت، نشان‌دهنده عمق و وسعت مفهوم عدالت در اسلام است که حتی در سخت‌ترین شرایط نیز باید مورد توجه قرار گیرد.
نگاه اهل بیت (ع) به عدالت اجتماعی، نگاهی جامع و فراگیر است که تمامی ابعاد زندگی فردی و اجتماعی را در بر می‌گیرد. از دیدگاه اهل بیت (ع)، عدالت نه تنها در روابط فردی بلکه در ساختارهای اجتماعی و حکومتی باید به‌طور کامل رعایت شود. این نگاه عمیق و انسان دوستانه به عدالت، الگویی برای تمام جوامع انسانی است که به دنبال تحقق عدالت و برقراری جامعه‌ای سالم و پایدار هستند.
__________________________________________________________________________________
منابع:
قرآن کریم، سوره نساء، آیه 135.
نهج‌البلاغه، نامه 53 (نامه به مالک اشتر).
وسائل الشیعه، شیخ حر عاملی، ج 11، ص 420.
بحار الانوار، علامه مجلسی، ج 44.
سید محمدباقر صدر، انسان در قرآن، قم: دارالفکر، 1379.