خبرگزاری اهل بیت(ع) / ابنا: از جمله حقوق کودک، تغذیه با شیر مادر است. اسلام نیز این حق را برای کودک محفوظ داشته است و از مادران می خواهد کودکان خود را دو سال تمام شیر دهند:
اَلْوالِداتُ یرْضِعْنَ اَوْلادَهُنَّ حَولَینِ کامِلَینِ لِمَنْ اَرادَ اَنْ یتِمَّ الرَّضاعَه.1
و مادران باید فرزندان خود را دو سال تمام شیر دهند و (این حکم)، برای کسی است که بخواهد دوران شیرخوارگی را تکمیل کند.
تغذیه با شیر مادر بر آینده و سرنوشت کودک تأثیر مستقیم دارد؛ زیرا افزون بر آنکه سلامت و نیرومندی یا بیماری و ناتوانی کودک بسته به این امر است، اخلاقیات و سرشت کودک نیز از این راه شکل می گیرد. ازاین رو، پیامبر گرامی اسلام می فرماید:
لَیسَ لِلصَّبِی لَبَنٌ خَیرٌ مِنْ لَبَنِ اُمِّهِ؛ هیچ شیری برای کودک، بهتر از شیر مادرش نیست».2
پیام متن:
تغذیه کودک با شیر مادر، ضامن سلامتی جسم و روان اوست.
آغوزاولین شیری که نوزاد در فاصله کوتاهی پس از تولد می نوشد، شیر زرد رنگ غلیظی است که آغوز یا کلستروم نام دارد. این ماده مغذی، حاوی مواد میکروب کش است. نوزاد انسان آمادگی بالایی برای دریافت عفونت از محیط دارد. البته در همین دوران، شیر مادر آنچه را مورد نیاز رشد و سلامت کودک است، به او می دهد. آغوز، در واقع، نخستین واکسن طبیعی است که به نوزاد زده می شود.3
برخی از فقیهان مسلمان نیز خوراندن آن را به فرزندان واجب دانسته اند، از جمله علامه مجلسی در حلیه المتقین می نویسد: «گروهی از علما واجب می دانند که مادر آغوز را به فرزند بخوراند و اگر چنین نکند، نوزاد یا باقی نمی ماند و یا قوّت نمی یابد».4
پیام متن:
آغوز، فرزند را در برابر بیماری های گوناگون واکسینه می کند و در سلامتی او نقش بسیاری دارد.
آرامش در آغوش مادرهنگامی که مادر، بچه را در آغوش می گیرد، او را نوازش و از او دل جویی می کند، روح و روان کودک را از عشق و امید به زندگی سرشار می سازد. کودک هنگام خوردن شیر، با شنیدن صدای قلب مادر آرامش می یابد. ازاین رو، به مادران توصیه می شود که زمان شیر دادن به کودک، او را در سمت چپ خود بخوابانند؛ زیرا هنگامی که او درون رحم بوده، با صدای ضربان قلب مادر انس داشته و به همراه این صدا به او غذا می رسیده است، حال این کودک پس از تولد نیز در سمت چپ بدن مادرش به همان صدا انس می گیرد. امام صادق علیه السلام در توصیه ای به اُمّ اسحاق، همسر خود می فرماید: «بچه ات را از یک پستان شیر مده، بلکه از هر دو پستان شیر بده تا برایش آب و غذا محسوب شود».5
پیام متن:
مناسب است کودک هنگام شیرخوردن از مادر، موسیقی تپش قلب مادر را نیز بشنود؛ یعنی مادر، کودکش را در سمت چپ بدنش بخواباند و شیر بدهد.
مزایای شیر مادرشیر مادر، قوی ترین و عالی ترین غذا برای شیرخواران و نوزادان است. به هنگام تغذیه کودک با شیر مادر، غده هیپوفیز که در سر او قرار دارد و فعالیت آن بر روی دیگر غدد بدن مؤثر است، دو نوع هورمون می سازد که رشد و تکامل و سلامت جسم نوزادان را تا حدودی تضمین می کند. به عقیده کارشناسان تغذیه، بیش از 95 درصد مادران به اندازه تغذیه نوزاد خود، شیر تولید می کنند و نگرانی درباره کافی نبودن آن، نابجاست. شیر مادر، نوزاد را در بسیاری از بیماری های انگلی، قارچی، باکتریایی و ویروسی مقاوم و ایمن می سازد و نیز او را از ابتلا به بسیاری از بیماری های دوران کودکی و نوجوانی و حتی بیماری های قلبی و عروقی که در دوران سالمندی شایع است، مصون می دارد. تا کنون هیچ ماده یا دارویی ساخته نشده که ضریب هوشی کودکان را افزایش دهد، ولی شیر مادر می تواند ضریب هوشی طفل را تا هشت واحد بالا ببرد. شیر مادر پیوسته متناسب با رشد کودک و تغییر وضعیت جسمانی و نیازهای او تغییر می کند.
شیر مادر را خون سفید نیز نامیده اند؛ زیرا این شیر، به طور یقین شامل سلول های زنده ای است که در خون انسان نیز یافت می شود. این سلول های سفید، پروتئین خاصی را تولید می کنند که روده کودک را می پوشاند و از ورود و فعالیت میکروب های بیماری زا به خون نوزاد جلوگیری می کند. میزان چربی شیر مادر هنگام صبح که نوزاد گرسنه تر است، بیشتر می شود. محتوای چربی شیر مادر نیز با بزرگ تر شدن نوزاد و کم شدن نیاز او کاهش به انرژی، به ازای هر واحد وزن بدن کمتر می شود و آنزیم های موجود در شیر مادر، به جذب نسبی چربی بدن نوزاد کمک می کند.6
پیام متن:
1. شیر مادر، کودک را در برابر بیماری های مختلف دوران زندگی مقاوم می کند و ضریب هوشی او را بالا می برد.
2. بهترین غذا برای نوزاد، شیر مادر است.
تأثیر داروها و مواد مخدر بر شیر مادربیشتر داروها، هنگامی که مادر شیرده آنها را مصرف می کند، کم و بیش در شیر او ترشح می شوند که البته میزان آن بسیار کم و در حدود یک تا دو درصد مقدار مصرف شده است و مسمومیتی برای نوزاد ایجاد نمی کند. اگر مادر ناگزیر از مصرف دارو است، باید داروی ضروری و حیاتی خود را با رعایت دستور پزشک به کار برد و در عین حال مراقب سلامت فرزندش باشد؛ زیرا تغییرهایی ممکن است از قبیل خواب آلودگی و بی قراری در وضع کودک به وجود آید. زمان مصرف دارو را نیز باید به گونه ای تنظیم کرد که دفع آن در شیر، به کمترین حد خود برسد. ازاین رو، به مادران سفارش می شود که دارو را بلافاصله پس از شیر دادن کودک مصرف کنند و فاصله میان دو وعده شیردهی را نیز بیشتر کنند.
اعتیاد مادر به مواد مخدر و سیگار سبب پیدایش حالت هایی چون بی قراری، اسهال و استفراغ و تندی ضربان قلب نوزاد می شود. مصرف زیاد چای، قهوه و نوشابه های گازدار نیز بی خوابی و بی قراری کودک را در پی دارد. بنابراین، مادران باید از مصرف این گونه مواد، به طور جدی پرهیز کنند.7
پیام متن:
1. مادر باید داروی مصرفی خود را بلافاصله پس از شیردادن کودک مصرف کند تا کمترین تأثیر منفی در شیر مادر ایجاد شود.
2. خوردن چای و قهوه زیاد و اعتیاد مادر به مواد مخدر، سلامت کودک را با مشکل روبه رو می سازد.
1. شیر مادر، کودک را در برابر بیماری های مختلف دوران زندگی مقاوم می کند و ضریب هوشی او را بالا می برد.
2. بهترین غذا برای نوزاد، شیر مادر است.
نقش تغذیه حلال در شیرخواراسلام به مسلمانان سفارش می کند که با کار و تلاش، روزی حلال به دست آورند. اگر تغذیه مادر، از راه حرام یا شبهه ناک باشد، سلامت روحی طفل به خطر می افتد و زمینه بدبختی و پستی او فراهم می شود. پس مادران باید مراقب نوع تغذیه خود باشند. همان گونه که غذاهای فاسد و آلوده، انسان را بیمار می کند، شیری که با تغذیه حرام و شبهه ناک به وجود آمده باشد، بر قلب و روح انسان تأثیر می گذارد.
نقل می کنند «زمانی که مجلسی دوم هفت ساله بود، همراه پدرش به مسجد می رفت. روزی به صحن مسجد رفت. هنگامی که مردم مشغول نماز شدند، با سوزنی، مشک سقایی را ـ که در گوشه ای آویزان بود ـ، سوراخ کرد. وقتی پدرش موضوع را فهمید، ناراحت شد و با خودش فکر کرد که من همه مسائل و دستورات اسلامی را در تولد این کودک رعایت کردم و از نظر غذا نیز مواظب بودم که غذای حرام و شبهه ناک نخورد، چرا این بچه چنین کاری کرده است؟ پیش همسرش رفت و جریان را برای او بازگو کرد. همسرش به فکر فرو رفت و یادش آمد هنگامی که حامله بود، سوزنی در انار خانه همسایه فرو کرد و اندکی از آب آن را به گمان اینکه ترش است، مکید. ولی چون انار شیرین بود، آن را همان جا گذاشت و به صاحب خانه هم چیزی نگفت. بدین ترتیب، آب غصبی انار همسایه اثر خود را گذاشت و علامه در هفت سالگی، سوزن در مشک سقا فرو کرد».8
پیام متن:
مادر شیر ده، باید توجه داشته باشد که از غذای حرام و شبهه ناک تغذیه نکند، تا روح فرزندش از آثار نامطلوب آن در امان باشد.
انتخاب دایه نیک برای شیرخواربه طور طبیعی و فطری، بهتر است که نوزاد از مادر خود شیر بخورد، ولی اگر با پیش آمدن شرایطی همچون مرگ مادر یا ابتلای او به بیماری های سخت و واگیردار، امکان تغذیه نوزاد با شیر مادر نیست، باید برای او دایه ای انتخاب کرد. ابن سینا در کتاب قانون، شرایطی رابرای انتخاب دایه ذکر می کند:
باید زن شیردهی را برای کودک شیرخوار برگزید که از حیث عمر، بین بیست و پنج تا سی و پنج سال باشد؛ زیرا این مرحله از عمر، دوران جوانی و تندرستی و رسیدن به کمال است و از نظر اخلاق نیز خوش خو و خوش روی باشد.9
دین مقدس اسلام در انتخاب دایه برای شیر دادن به نوزاد بسیار وسواس به خرج می دهد. حتی اگر مادر از نظر عقلی و سلامت جسم یا اعتقادی دچار مشکل باشد، او را از شیر دادن به فرزند معاف می دارد و سفارش می کند نوزاد را به دایه ای بسپارید که عاقل، زیبا، خوش اخلاق، سالم و دین دار باشد؛ زیرا شیر در چگونگی پرورش فرزند تأثیر دارد. ازاین رو، پیامبر گرامی اسلام می فرماید:
اِیاکمْ اَنْ تَسْتَرْضِعُوا الْحَمْقاءَ فَاِنَّ اللَّبَنَ ینْسِئُهُ عَلی ذلِک.10
مراقب باشید که برای شیر دادن فرزندانتان، از زن احمق و کم عقل استفاده نکنید؛ زیرا شیر، کودک را بر همان حالت [دایه ]پرورش می دهد.
پیام متن:
تأثیر شیر بر شخصیت و خلق و خوی کودک، انکارناپذیر است. ازاین رو، در انتخاب دایه باید دقت کرد که از دین و خلق شایسته بهره مند باشد.
دو حکایت از تأثیر (منفی و مثبت) شیر دایه و مادر بر فرزند«از مرحوم شیخ فضل الله نوری رحمه الله پرسیدند: چرا یکی از پسران شما این گونه شر و لاابالی از کار درآمده است؟ فرمود: شیری که خورده، نجس و خبیث بوده. شخص شیردهنده ای که او را تربیت کرده و شیر داده، فردی پلید و بداعتقاد بوده است. آن گاه ماجرا را این گونه شرح داد: آن زمان که در سامرا جهت تحصیل خدمت استاد بزرگ، میرزا شیرازی رسیدم، خداوند این فرزند را به من عطا فرمود. مادرش توانایی شیر دادن او را نداشت، ناچار شدیم دایه بگیریم. بدون تحقیق و جست وجو، زنی را به دایگی اجیر کردیم و فرزند را به او سپردیم. دو سال تمام آن زن، بچه را شیر داد، ولی متأسفانه پس از تمام شدن دو سال، متوجه شدیم آن زن از دشمنان اهل بیت بوده است».11
گفتنی است که بعدها در جریان مشروطه، همین فرزند برای به دارکشیدن پدرش دوندگی زیادی کرد و در پای دار پدر، از خوشحالی کف زد.12
همچنین در مورد تأثیر مثبت شیر مادر بر روی فرزند آورده اند که «به مادر شیخ انصاری، به خاطر داشتن چنین فرزندی تبریک گفتند. مادر شیخ در جواب گفت: چنین مقامی، در برابر زحمت هایی که من در تربیت این متحمل شدم، معمولی و طبیعی است. برای مثال، من در همه مدت شیرخوارگی او، هیچ گاه بدون وضو او را شیر ندادم».13
پیام متن:
باورها و ویژگی های روحی و فکری مادر یا دایه، بر کودک شیرخوار تأثیر می گذارد و او را به سوی خوبی یا بدی سوق می دهد.
_____________________________________________
1. نک: بقره: 233.
2. محمدباقر مجلسی، بحارالانوار، ج 23، ص 76؛ به نقل از: بهرام محمدیان، حقوق فرزندان از دیدگاه اسلام، ص62.
3. نک: مقاله «نگاهی به اثرات حیاتی تغذیه نوزادان با شیر مادر»، اطلاعات، 30/8/1377.
4. حقوق فرزندان از دیدگاه اسلام، ص 67
5. وسائل الشیعه، ج 15، ص 174.
6. مقاله «نگاهی به اثرات حیاتی تغذیه نوزادان با شیر مادر»، اطلاعات، 30/8/1377.
7. مقاله «کودک خواب آلوده و تغذیه با شیر مادر»، زن روز، ش 1876.
8. حسین مظاهری، تربیت فرزند از نظر اسلام، ص 68.
9. ابوعلی سینا، قانون در طب، ج 1، ص 351، به نقل از: حقوق فرزندان از دیدگاه اسلام، ص 70.
10. میرزا حسین نوری، مستدرک الوسائل، ج 2، ص 538؛ به نقل از: همان، ص 73.
11. میرزا محمدباقر حسینی، تأثیر غذا در جسم و جان انسان، ص 38؛ به نقل از: محمد رازی، تاریخ ری، زندگی نامه مرحوم بافقی، ص 89.
12. امر اللّه احمدی امان آبادی، اسلام و شیر مادر، ص 24.
13. تأثیر غذا در جسم و جان انسان، ص 41؛ به نقل از: زندگی و شخصیت شیخ انصاری، ص 70.