پذیرایی از مهمان، خوش‌رویی و خوش‌رفتاری با مهمان و پرهیز از اختلاط محرم و نامحرم در مهمانی از جمله آداب میزبانی به شمار می‌رود. مهمان نیز سزاوار است دعوت میزبان را پذیرفته و کسی را که به مهمانی دعوت نیست با خود همراه نکند و بیش از سه روز در خانهٔ میزبان نماند.
فقهای شیعه پرداخت زکات فطره مهمان در شب عید فطر را در صورتی که نان‌خور او به حساب آید و پیش از غروب آفتاب آمده باشد،واجب می‌دانند. از دیگر احکام مرتبط با مهمانی، حرمت حاضر شدن بر سر سفره‌ای است که در آن شراب و آب جو قرار داده باشند.
اهمیت، فضیلت و جایگاه
عالمان مسلمان مهمان‌نوازی را اقتدا به سنت پیامبر(ص) می‌دانند و با استناد به روایات ، ترک آن رامکروه می‌شمارند.(1) پیامبر(ص) مهمان را هدیه‌ای از سوی خدا می‌داند که با آمدنش رزق و روزی خود را می‌آورد و با رفتنش باعث مغفرت و بخشش کناهان می‌شود.(2) علامه مجلسی در بیان علاقه‌مند بودن علی(ع) به مهمان‌نوازی نقل می‌کند که ایشان از اینکه هفت روز، مهمانی به خانه ایشان وارد نشده بود، اظهار ناراحتی کرده است.(3)
امام علی(ع): هرکس مهمانی را اکرام کند قطعاً هفتاد پیامبر را اکرام کرده است و هرکس درهمی برای مهمان هزینه کند همانند آن است که هزار هزار دینار در راه خدا انفاق کرده است.(4)
مسلمانان در مناسبت‌های مختلفی همچون غید غدیر،عید فطر جشن ازدواج، فرزنددار شدن و خانه‌دار شدن مهمانی برپا می‌کنند. مردم ایران درنوروز و مردم عراق در مراسم پیاده‌روی اربعین به سنت مهمان‌نوازی اهمیت می‌دهند.
آداب
در روایات، کتاب‌های اخلاقی و برخی از کتب تفسیری علاوه بر قصد تقرب به خدا و برحذر بودن از ریا و خودنمایی آدابی برای برگزاری مهمانی بیان شده که برخی از آن‌ها مربوط به میزبان و برخی مربوط به مهمان است:
آداب میزبان
1.بهتر است پرهیزکاران دعوت شوند تا بدکاران
2.بستگان و خویشاوندان نیز دعوت کند تا به تحکیم روابط خانوادگی وصله رحم کمک شود
3.پرهیز از تکلّف و به زحمت افتادن
4.خوش‌رویی و خوش‌اخلاقی با مهمان
5.پرهیز از اختلاط مهمان با خانواده (در صورتی که مهمان نامحرم باشد)
6.از مهمان پرسیده نشود غذا خورده‌ای یا نه
7.به قدر کافی غذا حاضر باشد (غذا کم نباشد)
8.میزبان اولین نفر باشد که شروع به غذا خوردن می‌کند و آخرین نفر باشد که دست از غذا خوردن می‌کشد
9.به کار نگرفتن مهمان
10.یادآوری اوقات نماز
11.نشان دادن جهت قبله و مشخص کردن محل گرفتن وضو
12.بدرقه مهمان تا درِ منزل.(5)
آداب مهمانی رفتن
1.پذیرفتن دعوتِ میزبان؛
2.فقط به قصد خوردن و پرساختن شکم دعوت میزبان را نپذیریم؛
3.مهمان با اجازه میزبان وارد شود؛ و سلام کند
4.نشستن در جایگاهی که میزبان مشخص می‌کند
5.روبه‌روی محلی که زن‌ها حضور دارند ننشینی
6.سزاوار نیست در میهمانی‌ای که همراه با گناه است شرکت کنیم
7.زمان مهمانی را کوتاه کنیم و بیش از سه روز در خانهٔ میزبان نمانیم
8.غذایی را که آماده شده بپذیریم و میل کنیم
9.نگرفتن روزۀ مستحبی بدون رضایت میزبان یا در صورت نهی او
10.پرهیز از پرس‌و‌جو کردن درباره حلال بودن غذا
11.اضافه غذا را با خود نبریم، مگر با رضایت میزبان
12.شرط کنیم که میزبان خودش را به زحمت نیندازد و تشریفات را کنار بگذارد
13.کسی را که به مهمانی دعوت نیست، به همراه خود نبریم
14.سزاوار است با اجازهٔ میزبان، میهمانی را ترک کنیم
15.مهمانی را با خوش‌رویی ترک کنیم، هرچند در حقمان کوتاهی شده باشد.(6)
_____________________________________________________________________________
پی نوشت:
1. حر عاملی، وسائل الشیعة، ۱۴۰۹ق، ج۲۴، ص۳۱۶.
2. مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۷۲، ص۴۶۱.
3. مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۴۱، ص۲۸.
4. دیلمی، ارشادالقلوب، ۱۳۷۱ش، ج۱، ص۱۳۸.
5. مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۷۲، ص۴۵۱.
6. فیض کاشانی، محجة‌البیضاء، ۱۴۱۷ق، ج۳، ص۴۴.