1. عدالت در توزیع ثروت یکی از بارزترین جلوه‌های عدالت اجتماعی در حکومت نبوی، توزیع عادلانه ثروت و منابع میان مردم بود. پیامبر اسلام (ص) تأکید فراوانی بر حقوق مستضعفان و نیازمندان داشت و این امر را یکی از وظایف اصلی حکومت اسلامی می‌دانست. در قرآن کریم آمده است: «کَیْ لَا یَكُونَ دُولَةً بَیْنَ الْأَغْنِیَاءِ مِنْكُمْ»؛ «تا ثروت تنها میان ثروتمندان شما دست به دست نشود.» (سوره حشر، آیه 7) این آیه به وضوح بر اهمیت توزیع عادلانه ثروت در جامعه اسلامی تاکید دارد.
پیامبر اسلام (ص) همچنین به زکات به عنوان یکی از ابزارهای اصلی توزیع ثروت توجه ویژه‌ای داشت. زکات نه تنها یک عمل عبادی بلکه وسیله‌ای برای تحقق عدالت اجتماعی بود که به طور مستقیم به نیازمندان و فقرا اختصاص می‌یافت(1).
2. عدالت در قضاوت و حل اختلافات در حکومت نبوی، قضاوت بر اساس اصول عدل و انصاف صورت می‌گرفت. پیامبر اسلام (ص) همواره در حل اختلافات و قضاوت میان مردم، عدالت را به عنوان اصلی‌ترین معیار در نظر می‌گرفت. در یکی از روایات آمده است که پیامبر (ص) فرمود: «إذا حكمتم فاعدلوا»؛ «هنگامی که حکم می‌کنید، عادلانه حکم کنید.»(2) این دستورالعمل ساده اما عمیق، نشان از تعهد حکومت نبوی به اجرای عدالت در تمامی سطوح داشت.
3. عدالت در حقوق اقلیت‌ها و ضعفا پیامبر اسلام (ص) بر حفظ حقوق اقلیت‌ها و ضعفا تاکید زیادی داشت و هیچ‌گاه اجازه نمی‌داد که حقوق این گروه‌ها در جامعه نادیده گرفته شود. یکی از مصادیق بارز این موضوع، رفتار پیامبر (ص) با یهودیان مدینه بود که با وجود تفاوت‌های دینی، از حقوق کامل شهروندی برخوردار بودند. در پیمان مدینه که یکی از مهم‌ترین اسناد حکومتی در دوران نبوی است، حقوق همه اقشار جامعه، از جمله اقلیت‌های دینی، به رسمیت شناخته شده است.
قرآن کریم نیز بر عدالت در برخورد با غیرمسلمانان تاکید دارد: «لَا یَنْهَاكُمُ اللَّهُ عَنِ الَّذِینَ لَمْ یُقَاتِلُوكُمْ فِی الدِّینِ وَلَمْ یُخْرِجُوكُمْ مِنْ دِیَارِكُمْ أَنْ تَبَرُّوهُمْ وَتُقْسِطُوا إِلَیْهِمْ إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُقْسِطِینَ»؛ «خداوند شما را از نیکی و عدالت با کسانی که در دین با شما نجنگیده‌اند و شما را از دیارتان بیرون نکرده‌اند، باز نمی‌دارد. خداوند عدالت‌پیشگان را دوست دارد.» (سوره ممتحنه، آیه 8)(3)
عدالت اجتماعی در حکومت نبوی به عنوان یکی از اصول محوری و بنیادین، نقش بسزایی در ساختار اجتماعی و سیاسی جامعه اسلامی داشت. پیامبر اسلام (ص) با تأکید بر انصاف، برابری و رعایت حقوق همگان، جامعه‌ای ایجاد کرد که در آن تمامی افراد، بدون توجه به قومیت، دین و یا وضعیت اجتماعی‌شان، از حقوق برابر و عادلانه برخوردار بودند. این اصول و ارزش‌ها همچنان می‌تواند الگوی مؤثری برای جوامع امروزی باشد.
_____________________________________
منابع:قرآن کریم، سوره حشر، آیه 7.صحیح بخاری، کتاب الاحکام، حدیث 7050.
قرآن کریم، سوره ممتحنه، آیه 8.