خبرگزاری اهل بیت(ع) / ابنا: عصبانیت بخشی از رفتار انسان است که مانند محرک برای دفاع از حق می توان از آن استفاده کرد اما باید تحت کنترل باشد تا موجب آشفتگی نگردد. در زندگی برخی از مسائل کوچک نیز می تواند عصبانیت را تحریک کند، اما عصبانیت نابه جا قوی ترین روش شیطان برای کشاندن انسان به سوی گمراهی و تاریکی است. در قرآن و روایات اسلامی راههای متعددی برای فرونشاندن و درمان عصبانیت بیان شده است که در ین بخش آنها را بیان می کنیم.
تقوا و پرهیزکاری
خداوند انسانهای باتقوا و پرهیزکار را افرادی معرفی می کند که قدرت غلبه بر خشم خود را دارند و منبع قدرت آنها از تقوا و پرهیزکاری است، چنانچه در قرآن می فرماید:
وَ سارِعُوا إِلی مَغْفِرَةٍ مِنْ رَبِّکُمْ وَ جَنَّةٍ عَرْضُهَا السَّماواتُ وَ الْأَرْضُ أُعِدَّتْ لِلْمُتَّقین.الَّذینَ یُنْفِقُونَ فِی السَّرَّاءِ وَ الضَّرَّاءِ وَ الْکاظِمینَ الْغَیْظَ وَ الْعافینَ عَنِ النَّاسِ وَ اللَّهُ یُحِبُّ الْمُحْسِنینَ
و برای نیل به آمرزشی از پروردگار خود، و بهشتی که پهنایش [به قدر] آسمانها و زمین است [و] برای پرهیزگاران آماده شده است، بشتابید همانا که در فراخی و تنگی انفاق میکنند؛ و خشم خود را فرو میبرند؛ و از مردم در میگذرند؛ و خداوند نکوکاران را دوست دارد. (سوره آل عمران، آیات 133-134)
انسان در مقابل حوادث ناخوشایندی که مطابق میل و نمی باشد واکنش نشان می دهد و بروز خشم و عصبانیت از شایع ترین واکنش ها در آن لحظات است.
پیامبر اکرم(ص) فرمودند:
«وَ أَحْزَمُ النَّاسِ أَکْظَمُهُمْ لِلْغَیْظِ». و استوارترین مردم هم کسی است که خشم خود را فرو برد. (من لا یحضره الفقیه، ج4، ص 395)
حضرت علی (ع) فرمودند:
سخت ترین دشمن انسان غضب و هوای نفس او است، هر کس بتواند این دو را رها کند، درجه او بلند می شود و به آخرین مرحله کمال می رسد. (شرح غرر،ج2، ص454، حدیث3269)
نادیده گرفتن اشتباهات دیگران
قرآن کریم در مورد این موضوع می فرماید :
وَ الَّذینَ یَجْتَنِبُونَ کَبائِرَ الْإِثْمِ وَ الْفَواحِشَ وَ إِذا ما غَضِبُوا هُمْ یَغْفِرُون
و کسانی که از گناهان بزرگ و زشتکاری ها خود را به دور می دارند و چون به خشم درمی آیند درمی گذرند.»،(سوره شوری، آیه 37)
انسان با چشم پوشی و گذشت از خطاهای دیگران می تواند از خشمگین شدن جلوگیری کند و خود به آرامش برسد.
ذکر و یاد خداوند متعال
خداوند در قرآن می فرماید:
آگاه باشید ، تنها با یاد خدا دلها آرامش می یابد. (سوره رعد، آیه 28)
بر اساس این آیه انسان با یاد خداوند آرمش می یابد و این آرامش یکی از مهمترین عناصر برای جلوگیری از رفتار خشونت بار است. به هنگام عصبانیت به هر دلیلی، بهترین کار عمل به این دستور الهی است، هنگامی که انسان با یاد خداوند آرامش می گیرد بهترین تصمیم را در لحظات حساس زندگی اتخاذ می کند.
خداوند در قرآن می فرماید:
الَّذِینَ یُنفِقُونَ فِی السَّرَّاء وَالضَّرَّاء وَالْکَاظِمِینَ الْغَیْظَ وَالْعَافِینَ عَنِ النَّاسِ وَاللّهُ یُحِبُّ الْمُحْسِنِینَ
هم آنان که در فراخی و تنگی انفاق می کنند و خشم خود را فرو می برند و از مردم در می گذرند و خداوند نیکوکاران را دوست دارد». (سوره آل عمران، آیه 134)
صلوات بر پیامبر (ص) و خاندان پاک و مطهرش
یکی از روشهای درمان عصبانیت ذکر صلوات است که موجب فرو نشاندن آتش خشم و عصبانیت می شود. حب نفس ریشه ی بسیاری از صفات زشت و ناپسند در انسان است، و چون بذری مسموم در قلب انسان کاشته می شود و جزء میوه ی تلخ مال دوستی، جاه طلبی، تکبر و غرور و ... محصول دیگری ندارد.
سجده کردن
سجده نمودن یکی از روشهای مفید برای منترل خشم و عصبانیت است به این صورت که پیشانی خود را در درگاه خداوند به روی زمین گذاشته و از خداوند طلب صبر و فروکش شدن خشم خود یاری بجوئید.
ابو سعید خدری از پیامبر عزیز اسلام (ص) روایت می کند که ایشان فرمودند:
غضب جرقه ای است که در قلب انسان قرار می گیرد، آیا نمی بینید که چشمان او سرخ و رگ های او متورّم می شود. کسی که چنین حالتی در خود مشاهده کرد، صورتش را بر زمین گذارد (و برای خدا سجده نماید) به یقین هرکس چنین کند و به درگاه خدا پناه برد و از او رفع شیطان و خشم را بخواهد، آرامش می یابد. (المحجه البیضاء، ج 5 ص 308)
تغییر حالت بدن
در احادیث و روایات از ایمه معصوم(ع) آمده است که فرد عصبانی اگر نشسته است برخیزد و اگر ایستاده است مکان را ترک نماید و خود را به کار دیگری مشغول سازد چرا که این تغییر حالت در کنترل و فرو نشاندن خشم موثر است.
امام صادق (ع) به نقل از امام باقر(ع) فرمودند:
همانا مرد خشمگین می شود تا جایی که هرگز خشم او فرو نمی نشیند و خشنود نمی گردد و در اثر آن وارد جهنّم می گردد، پس هر مردی که در حال ایستاده به خشم آمده بنشیند، زیرا در این صورت به زودی پلیدی شیطان بیرون می رود و اگر نشسته باید بایستد. (وسائل الشیعه، کتاب جهاد النفس، حدیث 536)
وضو و انجام غسل
تماس آب با بدن در خاموش کردن آتش خشم بسیار موثر است، زیرا بهترین وسیله برای کاهش حرارت ایجاد شده و آرامش انسان است. در این میان وضو و غسل نسبت به شستشوی عادی تاثیر بیشتری دارد.
پیامبر اکرم(ص) در روایتی فرمودند:
هنگامی که یکی از شما خشمگین شد پس وضوء بگیرد و غسل کند، زیرا غضب از آتش است. (بحارالانوار، ج 70 ص 272)
ذکر شریف « اعوذ بالله من الشیطان الرجیم »
بدون شک آتش خشم و عصبانیت را شیطان در قلب انسان روشن می کند و بر تکرار و افزایش آن اصرار می ورزد. به همین دلیل برای رفع عصبانیت باید شیطان را از خود دور کرد و گفتن ذکر
« اعوذ بالله من الشیطان الرجیم » بهترین روش برای این موضوع است.
خداوند در قرآن می فرماید:
إِنَّ الَّذِینَ اتَّقَواْ إِذَا مَسَّهُمْ طَائِفٌ مِّنَ الشَّیْطَانِ تَذَکَّرُواْ فَإِذَا هُم مُّبْصِرُونَ
در حقیقت کسانی که[از خدا] پروا دارند چون وسوسه ای از جانب شیطان بدیشان رسد[خدا را] به یاد آورند و بناگاه بینا شوند.(سوره اعراف، آیه 201)
خداوند در این آیه توصیه می فرماید که هنگامیکه وسوسه های شیطان به ذهن شما حمله می کنند، به خدا پناه ببرید.
ذکر یونسیه
ذکر یونسیه «لَّا إِلَهَ إِلَّا أَنتَ سُبْحَانَکَ إِنِّی کُنتُ مِنَ الظَّالِمِینَ» بهترین روش برای درمان دردهای روحی است که موجب گرفتاری انسان می شود. در این ذکر پناه به خدا می بریم و او را تسبیح و تقدس می کنیم و به اشتباهات و خطاهای خود اعتراف می کنیم که هر رنج و گرفتاری که به ما می رسد از خود ماست پس دست ما را بگیر. استغفار برای خود و دیگران و طلب آمرزش موجب فرو نشاندن آتش خشم درونی می شود.
صبر و بردباری
صبر و بردباری به هنگام عصبانیت می تواند از شعله ور تر شدن آن جلوگیری کند و شیطان را از انسان دور سازد.
یامبر اکرم(ص) فرمودند:
اَلا اِنَّ خَیرَ الرِّجالِ مَن کانَ بَطیءَ الغَضَبِ سَریعَ الرِّضا؛
بدانید که بهترین انسان ها کسانی هستند که دیر به خشم آیند و زود راضی شوند.(نهج الفصاحه ص 243 ، ح 469)
امام علی (ع) فرمودند:
الْحِلْمُ یُطْفِئُ نَارَ الْغَضَبِ وَ الْحِدَّةُ تُؤَجِّجُ إِحْرَاقَه؛
بردباری آتش خشم را فرو می نشاند و تندی آن را شعله ورتر می کند.(تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص 287 ، ح 6450)
مَنْ غَاظَکَ بِقُبْحِ السَّفَهِ عَلَیْکَ فَغِظْهُ بِحُسْنِ الْحِلْمِ عَنْه
هر کس با زشتیِ سبکسری تو را خشمگین کرد تو با زیبایی بردباری او را به خشم آور.(تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص 285 ، ح 6400)
امام صادق(ع) فرمودند:
مَا مِنْ عَبْدٍ کَظَمَ غَیْظاً إِلَّا زَادَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عِزّاً فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَة
هیچ بنده ای خشم خود را فرو نخورد، مگر این که خداوند عزّوجلّ بر عزّت او در دنیا و آخرت افزود.(کافی(ط-الاسلامیه) ج2، ص 110، ح5)
صله ارحام
هر کس بر خویشاوندان خویش غضب کرد، نزد او رود و خود را به او نزدیک نماید و به جهت صله رحم با او مصافحه و روبوسی نماید. این کار باعث آرامش روح و روان انسان خشمگین و همۀ انسان ها می شود.(امام خمینی، شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص 238)