خبرگزاری اهل بیت(ع) / ابنا: پیامبر(ص) برای هدایت مردم آمده و بهترین الگو برای تمام بشریت است. آن حضرت(ص) بسیار رنج می برد که مردم ایمان نمی آورند و گرفتار خسران ابدی و آتش دوزخ خواهند شد.(کهف، آیه 6؛ شعراء، آیه 3)
مردم داری پیامبر(ص)
ایشان چنان دل برای مردم می سوزاند و خود را اذیت می کرد که خداوند به ایشان هشدار می دهد تا خود را به رنج نیفکند. با آنکه حقایق و ملکوت اعمال هر کسی را به مشاهده و عیان می دید، با این همه به ظاهر کلمات آنان بسنده می کرد و حرف آنان را می پذیرفت تا با همراهی آنان را به راه آورد به طوری که آنان وی را «اذن» یعنی حرف شنو می دانستند و خداوند وی را «اذن خیر» حرف شنو برای خیر مردمان معرفی می کرد.(توبه، آیه 60)
آن حضرت(ص) بسیار مردمی بود و همین خصلت موجب می شد تا مردم گرد ایشان جمع شوند. از همه لحاظ مهربان و رئوف بود و کم خشم می گرفت.(آل عمران، آیه 159) از تواضع و فروتنی ایشان بود که در کارهای کوچک و بزرگ مشارکت می کرد و به عیادت همگان می رفت و بر سر سفره هر کسی می نشست حتی اگر دعوت کننده برده بود. انس بن مالك گويد: پيامبر اسلام صلي الله عليه و آله به عيادت مريض و تشييع جنازه مى رفت و دعوت برده را مى پذيرفت. (مـكارم الاخـلاق، ص 15)
از عوامل محبوبيّت و جاذبه رهبران، همدردى و همدلى و همراهى با مردم است و اين اخلاق، رابطه آنان را با مردم مستحكم تر مى كند. از نشانه هاى مردمى بودن حضرت رسول رفتار متواضعانه او با توده هاى مردم و شركت در تشييع جنازه و عيادت مريض و حضور در مهمانى بردگان بود و از اين راه، دل آنان را به دست مى آورد و به مؤمنان ارزش و احترام قائل مى شد.
ارزشـهاى اخـلاقى و مکارم اخلاقی که پیامبر(ص) در سنت و سیره خویش نشان داد بهترین ها برای رسیدن به سبک زندگی اسلامی است. از قديم گفته اند: دو صد گفته چون نيم كردار نيست. رسول خدا (ص) و اولياى دين از آن جهت الگوى اخلاقى مايند كه گفتار و كردارشان تجسّم آيات قرآن و ارزشهاى اخلاقى است. نه تنها برخوردار از مكارم اخلاقى اند، بلكه سرآمد همه و پيشتاز در خصلتهاى نيكويند. رسول خدا در سخاوت و شجاعت و صراحت و صداقت و وفاى به عهد و حسن خلق، از همه برتر بود. آنچه خوبان همه دارند، او تنها داشت! مديران جامعه نيز بايد الگوى مردم باشند تا جامعه به خوبيها گرايش يابد.
امیرالمومنین امام على (ع) فرمود: پيامبرخدا از همه مردم بخشنده تر، با جرأت تر، راستگوتر، وفادارتر، خوش اخلاق تر و نيكو رفتارتر بـود. (بحـار الانوار، ج 16،ص 194)
تواضع و فروتنییکی از مهمترین خصلت های اجتماعی انسان داشتن تواضع است. انسان در برابر خداوند باید ذلیل و خوار باشد، ولی در برابر مردم خواری و ذلت معنایی ندارد. همچنین انسان در برابر خداوند و خلق نمی بایست تکبر داشته باشد؛ زیرا کبر و تکبر از صفات خاص الهی است؛ بلکه بهترین حالت آن است که در برابر دیگران فروتنی بورزد. تواضع غیراز ذلت و تذلل است.
پس انسان نباید جز در برابر خدا تذلل و خواری داشته و از تکبر در هر حال دست بردارد؛ اما تواضع و فروتنی امری پسندیده و خصلتی نیکو است.
البته انسان ها به سبب برخی از خودباوری ها و خودپسندی ها و خودبرتربینی ها و شرایط و مقتضیات زمان و مکان خودشان را گم می کنند. تواضع این نیست که هر از گاهی خودی نشان دهیم، بلکه آن است که در همه حال، خود را در حدی کمتر از آن قرار دهیم که دیگران انتظار دارند، بویژه اگر مسئولیتی داریم و مردم ما را بزرگ می دانند و واقعا هم ممکن است چنین باشیم، ولی نباید خود را این گونه بزرگ دانسته و براساس بزرگی خودمان رفتار کنیم و دیگران را کوچک شماریم. انسان مومن واقعا در سیرت و صورت متواضع است. در سیره و روش زندگی پیامبر(ص) آمده است که ایشان با آن عظمت و شرافت و کرامتی که در پیشگاه خدا داشت، انسانی بس فروتن بود.
امام صادق (ع) می فرماید: پيامبر اكرم (ص) مانند بنده غذا مى خورد و مانند بنده مى نشست و مى دانست كه بنده است. (بحـار الانوار، ج 16،ص 262)
به هر حال، تواضع و مردمى زيستن از بهترين صفات انسان است. تواضع، در گفتار و كردار و نشست و برخاست هركس آشكار مى شود. پيامبر خدا با همه عظمت و شخصيت، خود را بنده خدا مى دانست و كوچك ترين نشانه اى از تكبّر و غرور در آن حضرت نبود و اين تواضع و ساده زيستى و دورى از تجمّل و تكلّف در همه ابعاد زندگى او آشكار بود.
فــروتـنى در همه حال خوب است. این تواضع در راه رفتن، نشست و برخاست، خوردن و خوابیدن و مانند آن باید خود را نشان دهد. رعايت ادب و فروتنى در غذا خوردن، از توصيه هاى اسلام است. يكى از جلوه هاى تواضع در شيوه غذا خوردن، نشستن متواضعانه است. متكبران و سلاطين، بر بساط و تخت خود لم مى دهند و با تكبّر خاصّى غذا مى خورند. رسول خدا هرگز در حال تكيه دادن غذا نخورد. به طرف غذا خم مى شد، روى زمين نشسته و غذا مى خورد، دست چپ را به زمين تكيه مى داد و با دست راست غذا مى خورد و اين ادب و عبوديت او را در پيشگاه خداوند نشان مى دهد.
امام صادق (ع) فرمود: پيامبر اكرم هرگز از آغاز بعثت تا رحلت، در حال تكيه دادن غذا نخورد (آنگونه كه رسم سلاطين بود) و اين از روى تواضع در برابر خدا بود. (بحـار الانوار، ج 16،ص 242)
در آیات قرآن در باره تواضع در راه رفــتن از لقمان حکیم آمده که نباید بگونه ای راه رفت که نشانه تکبر و تفاخر و تبختر باشد: وَلَا تُصَعِّرْ خَدَّكَ لِلنَّاسِ وَلَا تَمْشِ فِي الْأَرْضِ مَرَحًا إِنَّ اللَّهَ لَا يُحِبُّ كُلَّ مُخْتَالٍ فَخُورٍ ؛ و از مردم به نِخوت و تکبر رُخ برمتاب و در زمين خرامان راه مرو كه خدا خیال باف، خودپسندِ لاف زن را دوست نمىدارد.(لقمان، آیه 18)
خداوند در جایی دیگر می فرماید: وَلاَ تَمْشِ فِي الأَرْضِ مَرَحًا إِنَّكَ لَن تَخْرِقَ الأَرْضَ وَلَن تَبْلُغَ الْجِبَالَ طُولاً؛ و در روى زمين به نخوت گام برمدار، چرا كه هرگز زمين را نمىتوانى شكافت، و در بلندى به كوهها نمىتوانى رسيد.(اسراء، آیه 37)
انسانی که اهل آداب و اخلاق است همه اصول آن را رعایت می کند. در باره آداب راه رفتن این معنا مورد تاکید است که به دور از تکبر باشد. قرآن كريم، در سوره لقمان و آیات دیگر از راه رفتن متكبّرانه انتقاد مى كند و به تواضع در راه رفتن توصيه مى كند. از سوى ديگر، راه رفتن بى حال و سست، زيبنده يك انسان مصمّم و توانا نيست. رسول خدا در عين حال كه فروتنى را در همه امور، از جمله در راه رفتن مراعات مى كرد، راه رفتنى محكم و با صلابت و اقتدار داشت و اين صلابت و استوارى در رهبران، نشانه عزم آنان است و به مردم هم روحيّه و صلابت مى بخشد.
ابن عبّاس نقل كرده است: پيامبر هنگام راه رفتن، چنان با نشاط راه مى رفت كه معلوم مى شد راه رفتن انسانِ ناتوان و خسته نيست.(بحـار الانوار، ج 16،ص 236 )
البته تـواضُــع خود نشانه هایی دارد که می توان با آن انسان متواضع را از متکبر باز شناخت. در برخی از روایات به این نشانه ها اشاره شده است. پیامبر(ص) که اسوه حسنه الهی است در این باره به تمام و کمال بود و می توان از سیره ایشان برخی از نشانه ها تواضع را به دست آورد. از جمله امام باقر(ع) فرموده است: پيامبر خدا(ص) فرمود: از پنج كار تا هنگام مرگ دست بر نمى دارم:
1ـ غذا خوردن روى زمين با بردگان
2ـ سوار شدن بر اُلاغ بى پالان
3ـ بُز را با دست خود دوشيدن
4ـ لباس پشمينه پوشيدن
5ـ به كودكان سلام كردن تا اينكه بعد از من سنّت شود.( بحـار الانوار، ج 16،ص 215)
اين پنج خصلت، هر كدام بگونه اى نشانگر فروتنى و خاكسارى و دورى از تكبّر و غرور است.
رسول خدا براى ما اسوه و سرمشق همه كمالات، از جمله الگوى «تواضع» است. اينكه آن حضرت تأكيد مى فرمايد تا زنده است اينگونه رفتار مى كند، براى آن است كه امّت محمدى به آن بزرگوار اقتدا كند و الگو بگيرد.