خبرگزاری اهل بیت (ع) / ابنا: خانواده هسته ى نخستین تشکیل ساختمان جامعه به شمار مى رود و عواملى چون عشق و محبت و عاطفه را در وجود انسان ها ریشه دار مى نماید. با رعایت موازین ارزشى اسلامى زندگى خانوادگى شکوفا مى گردد و آیین اسلام حقوقى براى اعضاى آن بوجود مى آورد که با مراعات و اجراى آن، صفا و صمیمیت چون چشمه هاى جوشان در خانواده جارى مى گردد.
در حضور
مناسبات اخلاقى و روابط بین اعضاى خانواده حضرت امام رضا (ع) یک اصل کلّى، جالب و
داراى پیامى روان شناختى را مطرح مى فرمایند: «اجْعلْ مُعاشرَ تَکَ مَعَ الصغیرو
الکبیر؛(1) یعنى برخورد خود را با افراد کوچک و بزرگ زیبا و نیکو گردان» که این
اصل در حُسن معاشرت و بهبودى آن تأثیرى فراوان دارد، این سخن مى تواند برگرفته از
فرمایش رسول اکرم (ص) باشد که مى فرمایند: «خیرکم خیرکم لاهله و انا خیرکم لاهلى .(2)
بهترین شما کسى است که براى اهل خانه اش نیکو باشد و من نیکوترین شما براى
خانواده ام هستم.
گروهى به محضر حضرت امام رضا (ع) آمدند و عرض کردند: اى پسر رسول خدا (ص) مردى زنى جوان دارد و چون مصیبتى متوجه اش گردیده، مدت چند ماه و بلکه یک سال است که ارتباط با همسر خویش را ترک کرده است البته این کار به دلیل اذیت، آزار و انتقام نبوده بلکه به علت اندوه و افسردگى خاطر از این معاشرت اجتناب کرده است. آیا با این عمل عصیان و ترک گناهى مرتکب شده است. امام فرمودند: بلى، ترک این ارتباط بیش از چهار ماه گناه دارد.(3)
اصل محبت را خداوند در قلب زن و شوهر قرار مى دهد و بر آنان است که این نعمت باطنى و حالت قلبى را که موجب آرامش زندگى و صفا و پاکى است بوسیله جانبدارى از هم، گذشت و فداکارى، خوش اخلاقى، توقع در اندازه و ظرفیت لازم، حفظ شئون و شخصیت طرفین و اجتناب از بگو مگوهاى بیهوده حفظ کنند و از عواملى که به محبت و عاطفه خلل وارد مى نماید بپرهیزند زیرا تبدیل این عاطفه و شوق به کینه و نفرت و بغض در صورتى که ملاک شرعى و عقلى در کار نباشد مبدل نمودن نعمت به نقمت و بلاست و خود نوعى ناسپاسى به شمار مى آید.
البته به فرمایش حضرت امام رضا (ع) دلها را رغبت و نفرت و نشاط و سستى مى باشد، هنگامى که دل میل و اقبال مى کند بینش و ادراک دارد و زمانى که بى میل است افسرده و ناتوان مى باشد از این روى هنگامى که درون با نشاط توأم مى باشد باید دل ها را بکار گرفت و زمانى که حالت سستى و رخوت دارد باید آن را رها کرد تا توان و آرامش خود را بازیابد.(4)
زن و شوهر در روابط عاطفى با یکدیگر باید این بیان گُهربار امام رضا (ع) را در نظر گیرند که مى فرمایند: اگر مؤمنى خشمگین شود عصبانیت، وى را از طریق حق بیرون نمى برد و اگر شادمانى یابد این خرسندى وى را دچار باطل نمى سازد و چون به اقتدارى مى رسد بیشتر از آنچه حق دارد، نمى گیرد.(5) حضرت امام رضا (ع) در سیره ى عملى خویش در جهت تقویت عواطف و تکریم شخصیت حاضران در خانه و در جمع معاشرین این گونه بودند.
ابراهیم بن عباس مىگوید: هرگز شخصیتى برتر از امام رضا (ع) ندیدم، هرگز پاى
خویش را در مقابل همنشین خویش دراز نمى نمود و پیش از او تکیه نمى داد. به خدمتگزاران
دشنام نمى گفت، صدایش به خنده بلند نمى شد و همواره با غلامان و زیردستان خود کنار
سفره ى غذا مى نشست.(6)
حضرت امام رضا (ع) اعتقاد داشتند: اگر نسبت به کسى محبتى
دارید آن را آشکار کنید زیرا اظهار دوستى نیمى از خردمندى به شمار مى آید بنابراین
زن و شوهر باید عواطف خود را در خصوص یکدیگر علنى سازند و در این مورد از خجالت و
شرمسارى پرهیز کنند.(7)
یکى از امورى که بر رونق و صفاى خانه مى افراید تلاوت قرآن مى باشد. حضرت على بن موسى الرضا (ع) فرموده اند: در خانه هایتان برنامه هایى براى تلاوت قرآن کریم ترتیب دهید به درستى هرگاه در منزلى قرآن خوانده شود امور اهلش سهل و آسان مى گردد و خیر و برکتش بسیار شده و در غیر این صورت اهل خانه در تنگناى فکرى و روانى و اقتصادى قرار مى گیرند.(8)
بر این اساس عوامل معنوى و روى آوردن به سنت هاى مذهبى مى تواند روابط عاطفى و فضاى روان شناختى خانواده را تحت تأثیر قرار دهد. در مواقعى حتى ابراز عواطف هم برقرار است ولى گویا احساس آرامش از خانه رخت بربسته است و این بدان دلیل مى باشد که اهل خانه از ذکر خداوند اعراض نموده اند چرا که قرآن مى فرماید: «وَ مَنْ اعْرَضَ عَنْ ذکرى فانَّ لَهُ معیشة ضنکا». (9)
___________________________________________
پی‌نوشت‌ها:
1-صحیفة الرضا، ص 400.
2- جامع السعادات، ج 2، ص 139.
3- شیوه همسردارى، علامه سید محمد حسین فضل الله، ترجمه لطیف راشدى،
ص111.
4- تحلیلى از زندگى امام رضا(ع)، محمد جواد فضل الله، ترجمه سید محمد
صادق عارف، ص 230.
5- همان، ص 236.
6- کشف الغمه، على بن عیسى اربلى، ج 2، ص 274.
7- اعیان الشیعه، سید محسن امین، ج 4، بخش دوم، ص 19.
8- دُرّة البیضاء، ص 22-21.
9- سوره طه، آیه 122.