خبرگزاری اهل‌البیت (ع)/ ابنا: تا سال 1353 هیچ قانون خاصی در کشور عزیزمان ایران در خصوص فرزند خوانندگی وجود نداشت بود. به همین دلیل در اسفندماه 1353، قانونی با نام: «قانون حمایت از اطفال بدون سرپرست» به تصویب رسید. در این قانون درباره مشخصات کودک بی سرپرست، نحوه واگذاری کودک، مرجعی که صلاحیت واگذاری کودک به خانواده دارد و آثار حقوقی این نهاد حقوقی پیش بینی شده بود. که در این مقاله بررسی می شود.
فرزند خواند گی سه حالت دارد :
«فرزندخوانده انتخابی» که مورد بحث این مقاله می باشد. «فرزندخوانده قهری» زن ممتازه یا دختر منحصر متوفایی بود که آن متوفی برادر یا پسری نداشت که در این صورت آن زن یا دختر بدون اراده و به طور قهری فرزندخوانده متوفی محسوب می گردید. فرزندخوانده ای که ورثه متوفایی بدون اولاد بعد از فوتش برای او انتخاب مى کردند. فرزندخوانده از هر نوع که بود به قائم مقامی متوفی، مراسم مذهبی را انجام مى داد و تمام اختیارات و قدرت متوفی به فرزند خوانده وى انتقال مى یافت.
چه کسانی می توانند سرپرستی کودکان بی سرپرست را دارا شوند؟
زن و شوهر طبق ماده 1 قانون حمایت از کودکان بدون سرپرست:
«کسانی می توانند سرپرستی این گونه اطفال را عهده دار شوند که علقه زوجیت بین آنها وجود داشته باشد و با این ترتیب سرپرستی به زن و مردی واگذار می شود که خانواده تشکیل داده و با هم زن و شوهر باشند.»
پس زن و مردی که با یک دیگر ازدواج نکرده باشند مانند خواهر و برادر، مادر و پسر، پدر و دختر و... نمی توانند سرپرست کودک بی سرپرست شوند. همچنین زن و مردی که ازدواج موقت دارند هم چون ثباتی در این رابطه زوجیت وجود ندارد بنابر این شامل این قانون نخواهند شد. در صورتی هم که زن و شوهری در دادگاه «درخواست صدور گواهی عدم سازش» را داده باشند. چون رابطه زوجیت آنها متزلزل هست بنابراین نمی توانند سرپرست گردند.
زنان و دختران بی همسر
قانون جدیدی که انجام شده است:
دختران و زنان بدون همسر در صورتی که حداقل سی سال سن داشته باشند میتوانند به تنهایی تقاضای پذیرش سرپرستی کودکان و نوجوانان را بدهند. اگر دختران و زنان بدون همسر (سرپرست منحصر) تصمیم به ازدواج بگیرند، باید مشخصات فرد مورد نظر خود را به دادگاه اعلام کنند. سازمان بهزیستی نیز باید گزارش ازدواج را به دادگاه ارائه کند. در این صورت دادگاه با بررسی پرونده در خصوص ادامه سرپرستی بهصورت مشترک یا فسخ سرپرستی تصمیم میگیرد. دختران و زنان بدون همسر تنها میتوانند سرپرستی کودک یا نوجوان دختر بالای دو سال را بر عهده بگیرند.
اقامت داشتن زوجین در ایران
برای این که زن و شوهر نتوانند ستم یا سوء استفاده ای از فرزند داشته باشند دولت زوجینی را می پذیرد که :مقیم کشور ایران باشند. یعنی هر دو نفر آنها. قصد خروج از کشور نداشته باشند. محل سکونت و مهم امور آنها ایران باشد(طبق ماده 1002قانون مدنی)اما اتباع بیگانه مقیم ایران با داشتن سایر شرایط، صلاحیت سرپرستی اطفال بدون سرپرست را خواهند داشت. به نظر می رسد که در این زمینه قانونگذار دچار دو گانگی شده باشد؛ زیرا اتباع بیگانه ممکن است بعد از واگذاری طفل به آنها و قطعیت حکم سرپرستی از ایران خارج شوند و طفل مورد سوء استفاده آنان قرار گیرد. البته شرایطی استثنایی وجود دارد که افراد می توانند فرزند را از کشور طی مدارک و ضوابط و چارچوبی از قوانین خارج کنند که در این مقاله نمی گنجد.
رضایت زوجین به سرپرستی کودک
اگر یکی از زوجین ، توافق کامل به سرپرستی فرزند و دیگری عدم توافق داشته باشد یا در دادگاه به صورت کتبی رضایتش را نسبت به سرپرستی اعلام نکند، این تقاضای فرزند خواند گی تایید نخواهد شد.
نحوه واگذاری فرزندخوانده و مراحل داد گاهی به چه صورت است؟
تقاضانامه تقاضانامه سرپرستی توسط زوجین با رضایت کامل هر دو طرف تنظیم و امضا می شود و بعد از آن به دادگاه ارجاع داده می شود. تقاضانامه فرم مخصوصی ندارد ولی غالبا درخواست روی اوراق دادخواست تنظیم خواهند کرد ولی باید مدارک لازم از جمله رونوشت مصدق شناسنامه متقاضیان و فتوکپی مصدق سند نکاح آنها در مرحله درخواست، پیوست تقاضانامه شود (مواد سه و هفت قانون حمایت از کودکان بدون سرپرست).
مرجع رسیدگی مواد سه و هفت قانون مذکور، مرجع رسیدگی به درخواست سرپرستی، دادگاه محل اقامت متقاضیان است (محل اقامت زوجین نه فرزندخوانده). قبل از انقلاب، دادگاه صلاحیتدار برای رسیدگی به تقاضانامه سرپرستی، دادگاه حمایت خانواده بود و دادگاه از نظر ترتیب رسیدگی به امر سرپرستی تابع قانون حمایت خانواده مصوب 1353 بود.
دادگاه صدور فرزندخواندگی را در ابتدا موقت اعلام می کند پس از فرزند خواندگی با تحقیق توسط مجریان قانون اگر اثبات شود که والدین رفتار درستی با فرزند خوانده دارند حکم قطعی سرپرستی صادر خواهد گشت در غیر این صورت سرپرستی از بین خواهد رفت.
چه مدارکی برای گرفتن سرپرستی کودکان لازم است؟
تصویر کلیه صفحات شناسنامه ایرانی متقاضیان تصویر کارت ملی متقاضیان تصویر کارت پایان خدمت یا کارت معافیت از خدمت (برای آقایان)تصویر سند ازدواج زوجین متقاضی تصویر آخرین مدرک تحصیلی متقاضیان تصویر سند مالکیت یا مبایعه نامه منزل یا اجاره‌نامه اصل یا تصویر گواهی مربوط اشتغال به کار یا تعیین میزان تقریبی درآمد متقاضیان مانند حکم کارگزینی، فیش حقوقی، پروانه کسب و ...تصویر مدارک بیمه پایه اجتماعی اصل گواهی پزشک متخصص زنان و زایمان مبنی بر عدم امکان بچه دار شدن (برای زوجین فاقد فرزندی که پنج سال از ازدواج آنان نگذشته باشد و بخواهند از اولویت اول برخوردار شوند. البته متعاقباً متقاضیان مذکور در این خصوص باید از پزشکی قانونی نیز گواهی دریافت نمایند)
پس از پذیرش فرزند خوانده چه وظایفی بر عهده سرپرست است؟
با صدور حکم سرپرستی، حقوق و تکالیفی برای سرپرستان و کودک تحت سرپرستی به وجود میآید که از جهاتی مشابه حقوق و تکالیف پدر و مادر و فرزندان واقعی است. اهم این حقوق و تکالیف عبارتند از:
حضانت و تربیت طفل:
طبق ماده 1169 قانون مدنی:
«نگاهداری و تربیت کودکان تحت سرپرستی همانند فرزندان حقیقی بر عهده سرپرستان است»
در صورت جدا شدن والدین مانند فرزند معمولی فرد حضانت به پدر و یا مادر داده می شود.
نفقه فرزند خوانده:
فراهم کردن رفاه زندگی با سرپرست است که مانند فرزندان عادی مخارج فرزند بر عهده پدر خوانده می باشد. پس از فوت پدر بر عهده بر عهده مادر خوانده است و اجداد پدر خوانده .
اداره اموال و نمایندگی قانونی فرزندخوانده
طبق تبصره ماده یازده قانون سرپرستی کودکان بی سرپرست:
«علی الاصول اداره اموال و نمایندگی طفل صغیر بر عهده سرپرست است، مگر آن که دادگاه ترتیب دیگری اتخاذ نماید. اگر پدرخوانده را در حکم ولی قهری یا ولی ناشی از حکم سرپرستی بدانیم، در این صورت اداره اموال و نمایندگی قانونی فرزندخوانده صغیر بر عهده پدرخوانده است» اما پدرخوانده به منزله ولی قهری نیست.
طبق ماده 1184ققانون مدنی:
« چنانچه ولی قهری لیاقت ادارهکردن اموال مولیعلیه را نداشته باشد، یا در اموال او مرتکب حیف و میل گردد و یا قادر به اداره اموال وی نباشد، بعد از ثبوت عدم توانایی، عدم لیاقت یا احراز خیانت او، دادگاه اقدام به ضم امین خواهد کرد و امین در اداره اموال طفل به منظور جلوگیری از حیف و میل یا ورود ضرر به وی مداخله خواهد کرد.»
پدرخوانده را نمی توان به منزله قیم تلقی کرد؛ زیرا حدود وظایف پدرخوانده با حدود تکالیف قیم مشابهت ندارد. رأی وحدت رویه قضایی شماره 22 ردیف 60/8 هیئت عمومی دیوان عالی کشور مورخ 6/4/1360 نیز این نظر را تأیید می کند.
اطاعت فرزندخوانده از سرپرست ها
طبق ماده 1177قانون مدنی و ماده یازده قانون حمایت از اطفال بی سرپرست،:
«فرزندخوانده باید مطیع پدر و مادر خوانده در حدود متعارف باشد و در هر سنی که باشد باید به آنها احترام کند و در صورت عدم اطاعت فرزندخوانده از سرپرستان به منظور تأدیب فرزندخوانده نا فرمان، تنبیه وی در حدود متعارف مجاز است »
محرّمیت فرزندخوانده
اگر فرزند خوانده به هر نحوی محرم نشود پس از بلوغ به افرادی نا محرم می شود. یکی از راه های محرم شدن شیر دادن فرزند رضاعی است.
نام خانوادگی فرزند خوانده
طبق ماده 14اطفال بی سرپرست:
«فرزندخوانده پس از سرپرست پیدا کردن از نام خانوادگی پدرخوانده استفاده خواهد کرد و به همین منظور حکم قطعی سرپرستی طفل از طریق دفتر دادگاه صادر کننده حکم بدوی به اداره ثبت احوال ابلاغ میشود تا مفاد حکم در اسناد سجل زوجین سرپرست و طفل درج و شناسنامه جدیدی برای طفل با مشخصات زوجین سرپرست به نام پدر و مادر و با نام خانوادگی صادر شود.