طبق ماده ۱۱۷۸ قانون مدنی:
«پدر و مادر مکلف هستند که در حدود توانایی خود به تربیت فرزند یا فرزندان خویش بر حسب مقتضی اقدام کنند و نباید نسبت به آن ها بی توجه باشند. سهل انگاری در نگهداری و تربیت فرزند موجب سقوط حق حضانت می شود.»
به طور معمول هر پدر و مادری حق و تکلیفی بر نگهداری و تربیت فرزند خود دارند. نگهداری از فرزند یعنی کارهایی که به معنای سرپرستی و مواظبت از کودک باشد، مانند تهیه مسکن، هزینه های درمان، بهداشت سرگرمی، خوراک و پوشاک و... هر چیز که در عرف جامعه به رسیدگی فرزند معروف است.
حضانت فرزندم حق کیست؟
اولین سوالی که زوجین پس از انحلال رابطه زوجیت از خود می پرسند این است که چه کسی شایستگی حضانت فرزندم را دارد. باید گفت قانون گذار با توجه به دو ضابطه‌ی جنسیت و سن طفل مقررات ویژه ای درباره واگذاری حضانت به پدر و مادر وضع کرده است.
مطابق ماده ۱۱۶۹ قانون مدنی:« عموما در حالت عادی حضانت فرزندان مسلما تا 7سالگی به مادر واگذار می شود و پس از 7 سالگی به پدر.»
تبصره:
«بعد از هفت سالگی در صورت حدوث اختلاف حضانت طفل با رعایت مصلحت کودک به تشخیص دادگاه است، همچنین در صورتی که هر یک از پدر و مادر که حضانت طفل را بر عهده دارند در اثر عدم مواظبت یا انحطاط اخلاقی نتوانند وظایف قانونی خود را انجام دهند یا به هر ترتیبی عدم شایستگی و لیاقت آنها برای انجام چنین امر مهم و حساسی، ظهور یابد به درخواست اقربای طفل (نزدیکان طفل)، قیم کودک یا دادستان محل، دادگاه برای حضانت طفل تصمیم مقتضی اتخاذ می کند.»
چه زمانی فرزندم حق دارد در مورد حضانت پدر و مادر تصمیم بگیرد؟
زمانیکه فرزند شما به سن بلوغ (در پسر ۱۵ سال تمام قمری و در دختر ۹ سال تمام قمری) برسد. دادگاه خود را از رسیدگی درباره حضانت فرزند تان فارغ دانسته و این خود فرزندان هستند که انتخاب می کنند نزد کدام یک از والدین زندگی کنند. اما در هر حال تامین مخارج زندگی با پدر فرزندان خواهد بود.
هزینه های زندگی فرزندم را چه کسی پرداخت می کند؟
همانطور که در موارد بالا اشاره شد نفقه فرزند تا قبل از ازدواج بر عهده پدر است. اما در صورتی که پدر نباشد قانون برای آن ترتیب دیگری قرار داده است.
طبق ماده ۶ قانون حمایت خانواده:
«مادر یا هر شخصی که حضانت فرزند را به اقتضای ضرورت به عهده دارد، می تواند به عنوان شاکی جهت مطالبه نفقه فرزند اقدام کند. در این شرایط دادگاه باید ابتدا ادعای ضرورت را بررسی کند. دقت داشته باشید، کسی که حضانت فرزند را به عهده دارد، لزوما همان شخصی نیست که تکلیف پرداخت نفقه کودک را عهده دار است. یعنی ممکن است حضانت به عهده مادر باشد اما پدر نفقه وی را پرداخت کند.»
طبق ماده ۱۱۹۹ قانون مدنی:
«نفقه فرزندان به عهده پدر است و پس از فوت پدر یا عدم قدرت او به دادن نفقه به عهده اجداد پدری است. در صورت نبود اجداد پدری یا عدم قدرت آنها در پرداخت نفقه فرزند، نفقه به عهده مادر است. اگر مادر در قید حیات نباشد، نفقه فرزند به عهده اجداد مادری است.»
چطور می توانم حضانت فرزندم را بگیرم؟
همانطور که گفته شد دادگاه یا بلوغ فرزندان یا شرایط جنس و سن فرزند و... می تواند حق حضانت فرزند را مشخص کند. اما موردی وجود دارد که می توان موجب شود حضانت فرزندی از پدر یا مادرش سلب گردد که در ادامه به آن می پردازیم:
عدم مواظبت یا انحطاط اخلاقی پدر یا مادر
اعتیاد زیاد به الکل، مواد مخدر و قمار
معروفیت و سرشناس بودن در فساد اخلاقی و فحشا
ابتلا به بیماری روانی به تشخیص پزشکی قانونی
تکرار ضرب و جرح خارج از عرف
سوء استفاده از فرزند یا اجبار او به ورود به مشاغل ضد اخلاقی مانند فساد، فحشاء، تکدی گری، قاچاق
جنون مادر
ازدواج مجدد مادر