خبرگزاری اهل بیت (ع) / ابنا: آداب تلاوت قرآن به دو دسته «آداب ظاهری» و «آداب باطنی» تقسیم می شوند. طهارت ظاهری، وضو ساختن، پوشـیدن جـامه پاک و سـفید، نشستن به سمت قبله و رعایت ترتیل از آداب ظاهری تلاوت هستند.
بعضی از آداب تلاوت علاوه بر ظاهر، آداب بـاطنی را نیز شامل می شوند؛ مانند صلوات، استعاذه و بسمله.
صلوات
امام خمینی (س) در این باره می فرمایند: «از آداب مـهم تلاوت قرآن،
معرفت حرمت رسول اکرم (ص) است که بنده مومن باید به قلب بفهماند که اگر وجود
نازنین آن سـرور نـبود، کـسی را راه به عبودیت حق و وصول به مقام قرب و معراج
معرفت نبود. پس بـاید تـوجه داشت که رفیق و مصاحب راه معرفت، حضرت ختمی مرتبت (ص)
و معصومین از ائمه اطهار (ع) هستند و آن ها ولی نعمتان و ابـزار نـزول بـرکات حق و
وسایل وصول هستند. »
استعاذه
امام (ره) یکی از آداب قرائت قرآن را استعاذه به خـداوند از شـیطان
رجـیم بیان می کنند. یعنی قاری قرآن باید ابتدا از شیطان رجیم به خدا پناه ببرد،
چـراکه شـیطان در قـرآن قسم یاد کرده است که: بر سر راه فرزندان آدم قرار می گیرم
و آن ها را از صراط مـستقیم کـه همان مسیر کمال، هدایت و انسانیت است، دور می کنم.
امام (ره) می فرمایند: «خود این استعاذه، یعنی پناه بردن به خدا، آدابی دارد. »
بسمله
یعنی آغاز کلام الهی با لفظ مـقدس «بسم الله الرحمن الرحیم». مردم
معمولاً هـنگامی که مـی خواهند کاری را شروع کنند، آن را به نام شخصیت برجسته ای
افتتاح می کنند. به این منظور که آن کار به وسیله این عمل، فرخنده و میمون شود، یا
برای این که یاد بودی از آن شخصیت بزرگ باشد.
خداوند متعال نـیز کلام بزرگ خود را به این روش آغاز کرده و آن را به نام نامی خود افتتاح فرموده است، تا معنای کلماتش به آن نام مربوط و نشانه ای از آن داشته باشد.
ضمناً، سرمشقی برای بندگان باشد تا کـردار و گـفتار خود را به نام مقدسش شروع کنند و اعمال آن ها نشانه ای از حق و هم برای او بوده باشد و به این وسیله، فنا و نقصان به آن راه نیابد. زیرا به نام خداوندی آغاز شده است که زوال و نـیستی بـه دامان کبریای او دراز نمی شود.
هدف اصلی قرآن کریم، هدایت و سوق بشر به سعادت است. روی همین اصل، تمام سوره های قرآن به جزء توبه که آن هم دلیل خاص خود را دارد با بسم الله آغاز می شوند تـا از آغـاز تا انجام، با موفقیت و پیروزی و بدون شکست انجام شود.
حضرت امام (ره) در آثار خویش در مورد کلمه طیبۀ بسم الله این گونه بیان داشته اند: «بسم الله در هر سوره غیر از بسم الله در سوره دیگر اسـت. » کـه در هـر سوره متعلق به خود آن سـوره اسـت. مثلاً بسم الله سوره مبارکه «حمد» متعلق به حمد است، زیرا هر قول و عملی که از انسان صادر می شود، به قیمومیت اسم الهـی اسـت.
در کـتاب «شرح دعای سحر » امام که در اوج قله های رفیع عـرفان اسـت، به مطلب بسیار عرفانی و ملکوتی برمی خوریم. ایشان درمورد حقیقت بسم الله بر استاد عرفان خود، حاج میرزا جواد ملکی تـبریزی ایـراد مـی گیرند و این مصداق همان آیة شریفه «السابقون السابقون... » است که امـام بر استادان خویش نیز پیشی گرفته اند.
حاج میرزا جواد تبریزی، در کتاب «اسرارالصلوه» خویش عنوان می دارند: «بسم الله یک آیـه اسـت کـه در اول هر سوره نازل شده و با نزولش در هر سوره، حقیقتش اختلاف پیـدا نـمی کند و بسم الله سوره حمد مثلاً همان بسم الله سوره اخلاص است و تنها از آن جهت که چند مرتبه نازل شـده، لازم نـمی آید کـه در خواندنش بسم الله همان سوره را که می خواهی بخوانی، قصد کنی. »
حضرت امام (ره) درایـن بـاره مـی فرمایند: «این سخن از آن بزرگوار غریب است. زیرا حقیقت بسم الله در آغاز سوره ها با هم اختلاف دارنـد، بـلکه بـسم الله گفتن بر حسب اختلاف اشخاص مختلف است و بلکه گفتن بسم الله از شخص واحد به حـسب اخـتلاف حالات و مقاماتش مختلف است و در هر مقامی، گفتن بسم الله حقیقتی مخصوص به آن مقام دارد. »
_________________________________________________________________________________________________________________
پی نوشت ها و منابع:
۱. سرّ الصلوه. امام خمینی (س). مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س). ۱۳۸۷.
۲. امام در سنگر نـماز، سـتاد اقامه نماز، ۱۳۸۷.
۳. قرآن باب معرفت الله (مجموعه بیانات و نوشته های امام خمینی (س) دربارة قـرآن) مـوسسة فرهنگی قدر ولایت. ۱۳۷۴.
۴. تفسیر سورة حمد. امام خمینی (س). تـرجمة علی اصغر ربانی خلخالی. ۱۴۰۰هـ. ق.
۵. شرح دعای سـحر. امام خمینی (س). ترجمة سیداحمد فهری. انتشارات خیرخواه. ۱۳۵۹.
۶. فصل نامة بینات. سال یازدهم. شمارة ۲. تابستان ۱۳۸۳.
۷. سـیمای نـماز در آثار علامه حسن زاده آملی. انـتشارات نـبوغ. چاپ دوم. ۱۳۸۷.