خبرگذاری اهل بیت (ع) / ابنا: شمس‌الشعرای کاشانی، حسان العجم،
مولانا سید کمال الدّین علی، فرزند خواجه میر احمد کاشانی متخلّص به محتشم، شاعر
اوایل عهد صفوی و از معاصرین شاه طهماسب صفوی است. او در حدود سال ۹۰۵ ق در کاشان متولّد شد،
نزدیک به ۹۱ سال زیست و به سال ۹۹۶ ق در زادگاه خود درگذشت.
محتشم، پس از تحصیل مقدمات علوم زمان خود در کاشان به بزازی یا شَعربافی مشغول بوده است که در اشعار عدیده‌ای به حرفه ی خود اشاره کرده است. مدفن وی در کاشان به «محلّه محتشم» شهرت دارد.
معروف ترین اثر او، ترکیب بند اوست که در ایام عزاداری امام حسین (ع)، مساجد، تکایا و مجالس سوگواری را با کتیبه های منقوش به این اشعار، سیاه پوش می کنند. این ترکیب بند در دوازده بند سروده شده و پس از او شاعران بسیاری در استقبال از این ترکیب بند شعر سروده اند.
مطلع <باز این چه شورش است> که از محتشم کاشانی است در میان شیعه جایگاه ویژه ای دارد. شاعران بسیاری پس از محتشم تاکنون از ترکیب بند یاد شده در شعر ها و نوحه هایشان سود برده اند.
او فنون شاعری را از صدقی استرآبادی فرا گرفت و خود شاگردانی مانند تقی‌الدین محمد حسینی صاحب <خلاصه‌الشعار>، صرفی ساوجی، وحشتی جوشقانی و حسرتی کاشانی را پرورش داد.
وی با سرودن دوازده بند در مرثیه شهدای کربلا که بند اول ترکیب بند وی با بیت "باز این چه شورش است که در خلق عالم است؟ / باز این چه نوحه و چه عزا و چه ماتم است ؟" آغاز می شود، مقام والایی در مرثیه سرایی کسب کرد.
محتشم به دلیل درد مزمن پا، سفر های زیادی نداشته ولی در شمار سفر های او، چند سفر به اصفهان، عتبات عالیات و خراسان را نوشته اند. قصاید او در این سفرها خواندنی است.
او اشعاری در مدح سلاطین و شاهزادگان صفوی، به ویژه شاه طهماسب و فرزندان او سرود. همچنین شش رباعی در تاریخ جلوس شاه اسماعیل دوم به سلطنت سروده که مشهور است و از آنها ۱۱۲۸ مادۀ تاریخ به دست می آید. وقار شیرازی (م ۱۲۹۸ق) رساله ای در شرح این شش رباعی نوشته است.
محتشم در دوره ی گسترش روابط شعرای ایرانی با شبه قاره هندوستان می زیست و با اینکه خود به هندوستان نرفت، ولی اشعارش توسط برادرش عبد الغنی به نزد سلاطین آن خطّه فرستاده شد. او اشعاری در مدح شاهان و امرای هند مانند اکبر شاه و عبد الرحیم خان، خان خانان دارد.
مقبره محتشم کاشانی در خیابان محتشم و کوچه باغبان شهر کاشان می باشد. این مقبره مساحتی بالغ بر ۸۰ متر داشته و سنگ مرمرین مزار محتشم در وسط بقعه قرار گرفته است. گنبدی فیروزه ای شکل و کاشی کاری شده به ارتفاع ۱۴ متر روی بقعه قرار دارد و دور تا دور دیوار بقعه آجری و مقرنس کاشی کاری شده است و ابیات این شاعر روی آن نوشته شده است.
پس از مرگش، یکی از شاگردانش مجموعه آثار او را در هفت کتاب جمع کرد که مشتمل بر غزلیات، قصاید، قطعات، رباعیات، مثنویات و ترکیب بند های وی است.
منابع:
1- کاشی، تقی الدین (محمد بن علی)، خلاصة الأشعار و زبدة الأفکار، به کوشش عبدالعلی ادیب برومند و محمدحسین نصیر کهنمویی، تهران، میراث مکتوب، ۱۳۸۴ش.
2- مجاهدی، محمد علی، کاروان شعر عاشورا، قم، زمزم هدایت، ۱۳۸۶ش.
3- محمد زاده، مرضیه، دانشنامه شعر عاشورایی انقلاب حسینی در شعر شاعران عرب و عجم، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی سازمان چاپ و انتشارات، ۱۳۸۶ش.
4- مطربی سمرقندی، سلطان محمد، تذکرة الشعراء، تصحیح و تعلیقات علی رفیعی و اصغر جانفدا، تهران، مرکز نشر میراث مکتوب، ۱۳۸۲ش.
5- نصیری، محمدرضا، اثرآفرینان، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، ۱۳۸۴ش.
6- واله داغستانی، علیقلی بن محمدعلی، تذکره ریاض الشعراء، تصحیح و تحقیق محسن ناجی نصرآبادی، تهران، اساطیر، ۱۳۸۴ش.