خبرگزاری اهل بیت (ع) / ابنا: معماری اسلامی بخش مهمی از تاریخ معماری جهان است که از نظر تاریخ نگاران اولین هنری بشمار می آید که توانسته خود را با مفاهیم اسلامی سازگار نموده و از طرف مسلمانان مورد استقبال قرار گیرد. برخی از محققان معماری اسلامی را برگرفته از معماری بیزانسی و ساسانی دانسته و برخی دیگر آن را بدیع و متأثر از مبانی اسلامی چون توحید و عدالت دانسته اند.
رنگ های استفاده شده در معماری اسلامی، برگرفته از قرآن دانسته شده و کاشی، گچ و آجر بیش ترین مصالح مورد استفاده در این نوع از معماری قلمداد شده است.
در خصوصِ هویتِ معماری اسلامی نظراتی وجود دارد: برخی از پژوهشگران، معماری اسلامی را به معماری به وجود آمده در جغرافیای جهان اسلام، تعریف کرده، برخی آن را ساخت سازه هایی با کارکرد مذهبی و رعایت حدود شرعی دانسته، برخی دیگر برای معرفی آن به جلوه های بصری نظیر قوس، گنبد، مناره و محراب اشاره کرده و برخی دیگر نیز معماری پدید آمده از جهان بینی اسلامی را به عنوان معماری اسلام پذیرفته اند.
به گفته محققان، معماری دوره اسلامی، بخش مهمی از تاریخ معماری جهان است که در عین شکوه ظاهری، کارکردی معنوی را دنبال می کند.
در معماری اسلامی تقلید و اصول معماری بیگانه نقش کمرنگی دارد؛ اما در مقابل برخی دیگر، معماری اسلامی را برگرفته از نگاره های گیاهی و هندسی در معماری ساسانی و بیزانسی دانسته اند که با توجه به حرمت مجسمه سازی در اسلام، رنگ انتزاعی تر به خود گرفته است.
مهم ترین ویژگی در معماری اسلامی در کارکرد سازه ای آن جلوه گر شده است؛ چرا که میان اصل عبادت و فضای مناسب برای آن، تناسبی بدیع ایجاد کرده است.
برخی از پژوهشگران هنر اسلامی معتقدند که مؤلفه «خدا محوری»، در همه اجزای بنای اسلامی ظهور داشته و شعار «لا اله الا الله» را تداعی می کند؛ به طوری که بنا دارای مرکزیت واحد بوده و فضای بیرونی و درونی خصوصاً با بهره گیری از آیات الهی، انسان را به همان نقطه واحد دعوت می کند.
آن ها بر این باورند که معماران مسلمان، بنا را به گونه ای طراحی می کردند که همه اجزای آن، مظهری از مظاهر الله بوده و ترجمانی از آیه ۱۱۵ سوره بقره باشد.
تیتوس بورکهارت، پژوهشگر هنر اسلامی، معتقد است آنچه مسجد قرطبه یا مدرسه بزرگ سمرقند را از یک سو به آرامگاه عارفی در مغرب یا بنایی در ترکمنستان پیوند می زند، نور واحدی است که ضامن وحدت معماری اسلامی است که از «توحید» سرچشمه می گیرد.
سید حسین نصر، فیلسوف و هنر پژوه شیعه نیز محوریت مسجد در معماری اسلامی را گویای قدسی بودن آن دانسته و مسجد گونه بودن بناهای اسلامی را به واسطه نبوغ معمارانی می داند که با این کار، حضور خداوند و یاد او را در امور عادی زندگی روزانه جاری ساخته اند.
ویژگی هایی چون طراحی مناسب، محاسبات دقیق، فرم درست پوشش، رعایت مسائل فنی و علمی در سازه، ایوان های رفیع، ستون های بلند و بالاخره تزئینات خیره کننده از جمله ویژگی های ظاهری اصلی در معماری اسلامی به حساب آمده است.
محققان، جلوه های بصری معماری اسلامی را در دو گروه بناهای مذهبی و بناهای غیر مذهبی جست و جو کرده اند. بناهای مذهبی را می‌توان در مساجد، آرامگاه ها، مدارس علمیه، حسینیه ها، تکایا، سقاخانه ها، خانقاه ها و مصلی ها دسته بندی کرد و بناهای غیرمذهبی را در خانه ها، قنات ها، باغ ها، رصدخانه ها، کبوترخانه ها، یخچال ها، پل ها، کاخ ها، کاروانسرا ها، حمام ها، بازار ها، قلعه ها و آب انبار ها.
پژوهشگران بر این باورند که رنگ های به کار رفته در هنر معماری اسلامی (یعنی فیروزه ای، سبز، آبی، زرد، لاجوردی، سفید و سیاه) هرگز به صورت تصادفی انتخاب نشده و در واقع این رنگ ها همان رنگ هایی است که در قرآن نیز از آن ها به نوعی نام برده شده است. از این رو، رنگ ها در معماری اسلامی خصوصاً در معماری مساجد جایگاهی فراتر از زیبایی ظاهری دارد.
منابع:
1- ۵ نکته در مورد معماری حرم حضرت معصومه (س)، سایت نیارش گستر
2- اورعی زارع، علیرضا، طرح های بازسازی و معماری حرم امام حسین (ع)، سایت ستاوین
3- بمانیان، محمدرضا، بررسی نقش خدا محوری در معماری مسلمانان، نشریه بین المللی علوم مهندسی
4- پاپا، دوپولو، معماری اسلامی، ترجمه حشمت جزنی، تهران، مرکز نشر حوزه هنری، چاپ اول، ۱۳۷۸ش