خبرگزاری اهل بیت (ع) / ابنا: در اواسط قرن بيستم، شهيد سيد محمد باقر صدر با بررسی و مقايسه نظام اقتصاد اسلامی با نظام های سرمايه داری، سوسياليسم و اقتصاد مختلط، كمک شايانی به پيشبرد اقتصاد اسلامی كرد.
وی همچنين مدل اسلامی خاص خود از بانكداری بدون بهره را به عنوان جايگزينی برای بانک های ربوی متعارف معرفی كرد.
بسياری از انديشمندان مسلمان به دستاوردهای بزرگ شهيد صدر در اقتصاد اسلامی پرداخته اند. به عنوان نمونه، منذر قحف ، شهيد صدر را يكی از پيشگامان نظريه پردازی در اقتصاد اسلامی می داند.
به گفته وی: اولين تلاش جدی برای نظريه پردازی اقتصادی با استفاده از قرآن و سنت، توسط شهيد صدر در سال 1964 صورت گرفت است.
انديشه های شهيد صدر در اقتصاد اسلامی بسيار جامع، تحليلی و منسجم است.
اكثر دستاوردهای اقتصاد اسلامی قبل از او آنچنان تحليلی نيست و فقط به برخی از نهادهای اسلامی مانند زكات و وقف اشاره دارد؛ بدون اينكه ساختار نظام اقتصادی اسلام و زيرنظام های آن را تحليل كند.
در اين ميان، مهم ترين دستاوردهای اصلی شهيد صدر در اقتصاد اسلامی به شرح زير است:
1- تحليل تطبيقی نظام های اقتصادی
2- ساختار نظام اقتصادی اسلام (ساختار حقوق مالكيت، مكانيزم تخصيص منابع، كاركرد دولت)
3- نظريه عدالت توزيعی (نظريه توزيع قبل از توليد، توزيع پس از توليد، بازتوزيع درآمد و ثروت)
4- الگوی بانكداری بدون ربا
5- فلسفه و روش شناسی اقتصاد اسلامی (تمايز مكتب و علم اقتصاد؛ روش كشفی)
شهيد صدر ايده هايش در مورد نظام اقتصادی اسلام را در كتاب معروف اقتصادنا منتشر كرد. در اين كتاب، او ديدگاهی جامع در مورد نظام اقتصادی اسلام ارائه كرده است.
شهيد صدر برای معرفی نظام اقتصادی اسلام تلاش می كند تا ديدگاه های اسلامی درباره چگونگی سازماندهی اقتصاد و حل مشكلات اقتصادی براساس آموزه های اقتصادی اسلام را كشف كند.
او در مقابل نظام سرمايه داری، ماركسيسم و اقتصاد مختلط، نظام اقتصاد اسلامی را مطرح ساخت. شهيد صدر مباحث را با تجزيه و تحليل مبانی فلسفی ماركسيسم و سرمايه داری آغاز می كند .
سپس برنامه های اين دو مكتب اقتصادی برای حل مشكلات اقتصادی را نقد می كند.
ايشان در ادامه ضمن بيان مبانی فلسفی نظام اقتصاد اسلامی، با توجه به آموزه های قرآن و سنت، برنامه اسلام برای سازماندهی اقتصاد و حل مشكلات اقتصادی را معرفی می كند.
شهيد صدر در نشان دادن برتری نظام اقتصادی اسلام نسبت به ديگر نظام های اقتصادی رقيب، موفق بود. بنا به استدلال ايشان، نظام اقتصادی اسلام حتی از اقتصاد مختلط، كه تركيبی از نظام های اقتصادی سرمايه داری و سوسياليستی است، متفاوت است.
او نظرات اسلام در مورد حقوق مالكيت، توزيع منابع، و تعاليم اسلامی در مورد توليد و مصرف را مطرح می كند.
شهيد صدر ضمن پاسخ دادن به سؤالات اساسی نظام اقتصادی از منظر اسلام، نشان می دهد كه چگونه اين پاسخ ها از پاسخ های داده شده بر اساس انديشه سرمايه داری، سوسياليسم و اقتصاد مختلط متفاوت است.
پی نوشت ها و منابع:
1- اقتصادنا، بيروت، دارالتعارف للمطبوعات