خبرگزاری اهل بیت (ع) / ابنا: در آيات قرآن مجيد و روايات معصومان (ع) اشارات ارزشمندی نسبت به تعليم و تربيت اقتصادی وجود دارد.
برای تدوين مدل تعليم و تربيت اقتصادی اسلامی بايد عامل اقتصادی ايده آل از نقطه نظر اسلام و همچنين سبک زندگی اقتصادی اسلامی را معرفی كنيم.
انسان اقتصادی ايده آل مسلمان از انسان اقتصادی متعارف متمايز است.
انسان اقتصادی ايده آل اسلام را می توان انسان اقتصادی كامل برخوردار از عقلانيت معنوی ناميد. يكی از لوازم پرورش عقلانيت معنوی در اقتصاد اسلامی معرفی شكلی خاص از سبی زندگی اقتصادی است.
مصرف كننده برخوردار از عقلانيت كامل، از قوانين و دستورالعمل های اخلاقی اسلام هنگام مصرف تبعيت می كند.
از آنجا كه يک مصرف كننده عاقل به خداوند و زندگی پس از مرگ باور دارد؛ وی به راحتی می تواند مخارج خود را بر اساس قوانين اسلامی و قواعد اخلاقی تعديل كند.
وی مصرف معتدلی خواهد داشت، از اسراف پرهيز می كند و مصرف خود از كالاهای لوكس را محدود می كند. انتظار می رود كه چنين انسانی بخشی از درآمد خود را به انفاق واجب و مستحب در راه خدا و كمک به مستمندان اختصاص دهد.
در روايتی از امام صادق (ع) چنين آمده است:
اموال مال خداوند است كه نزد افراد امانت گذاشته شده است؛ خداوند به آن ها اجازه داده با رعايت اعتدال بخورند، بياشامند، بپوشند، ازدواج كنند، از مركب استفاده كنند و باقی مانده درآمدشان را به فقرای مؤمن برگردانند و بدين وسيله كسی كه چنين كند وی اينگونه است كه از حلال خورده، آشاميده، مركب برگزيده، و ازدواج كرده است؛ مازاد بر اين بر وی حرام است.
سپس حضرت فرمود: اسراف نكنيد كه خداوند اسراف كنندگان را دوست ندارد.
اسلام به توليدكنندگان نیز توصيه می كند كه از قوانين فقهی و قواعد اخلاقی همچون قاعده قيمت و سود منصفانه تبعيت كنند.
اسلام با ترويج فرهنگ روزی حلال و طيب قصد دارد تخصيص بهينه منابع به نيازها را تسهيل كند.
در نتيجه، يک مسلمان كامل با اهدافی مثل كسب سود، حفظ محيط زيست و اولويت بخشی به توليد كالاهای ضروری تصميم های اقتصادی خودش را جهت می دهد.
اسلام انسان را به عنوان خليفه خود در نظر گرفته و افراد را برادر يكديگر قلمداد می كند. تمامی منابع در دست بشر امانت است و بايد در مسير تحقق سعادت همگانی و با توجه به ارزش های شريعت استفاده شود.
اما در اسلام سعادت، تنها تابع دارايی های مادی و مصرف نامحدود نيست؛ بلكه سعادت، تابع تأمين متعادل نيازهای مادی و معنوی افراد است.
پی نوشت ها و منابع:
1- توکلی، محمدجواد، 1395، «انگیزش و تربیت اخلاقی در نظام مالیاتی اسلام»، پژوهش‌نامه مالیات، ش 80، ص 195-221.
2- ژید، شارل و شارل ریست، 1380، تاریخ عقاید اقتصادی، ترجمه کریم سنجابی، تهران، دانشگاه تهران.
3- طغیانی، مهدی و عادل پیغامی، 1395، تعلیم و تربیت اقتصادی، تهران، دانشگاه امام صادق (ع).
4- طغیانی، مهدی و محمدهادی زاهدی وفا، 1391، «امکان بهره گیری از آثار تمدن اسلامی در طراحی و تدوین الگوی اسلامی ایرانی تربیت اقتصادی»، معرفت اقتصاد اسلامی، ش 6، ص 55ـ76.
5- کلینى، محمدبن یعقوب، 1407ق، الکافی، تهران، دار الکتب الاسلامیه.
6- مجلسی، محمدباقر، 1403ق، بحار الأنوار، بیروت، دار احیاء التراث العربی.