به گزارش خبرگزاری بین‌المللی اهل‌بیت(ع) ابنا ـ میرزا مهدی الهی قمشه‌ای، از برجسته‌ترین شخصیت‌های علمی و عرفانی در سده معاصر، نه تنها در زمینه‌های فلسفه و عرفان اسلامی صاحب‌نظر بود، بلکه در حوزه‌های تفسیر قرآن و ادبیات نیز آثاری ماندگار از خود به یادگار گذاشت. زندگی او آمیخته با عشق به حکمت و عرفان بود، و این عشق عمیق به مطالعه و تدریس، او را به شخصیتی فراتر از زمانه‌اش تبدیل کرد. در این مقاله، به بررسی شخصیت و زندگانی این فیلسوف و عارف بزرگ خواهیم پرداخت و از جنبه‌های مختلف حیات او سخن خواهیم گفت.
ولادت و دوران کودکی
میرزا مهدی الهی قمشه‌ای در سال 1280 هجری شمسی در قمشه (که امروزه شهرضا نام دارد) به دنیا آمد. او از دوران کودکی به سبب هوش سرشار و علاقه‌اش به علوم دینی و حکمت، توجه بزرگان را به خود جلب کرد. پدرش، آیت‌الله میرزا ابراهیم قمشه‌ای، خود از علمای بزرگ زمان بود و نقش مهمی در تربیت و رشد فکری و معنوی فرزند خود داشت. در همین محیط بود که میرزا مهدی با معارف اسلامی و علوم انسانی آشنا شد و راهی طولانی به سوی کشف حقیقت را آغاز کرد .
تحصیلات و اساتید
میرزا مهدی برای تحصیل علوم دینی به اصفهان رفت؛ شهری که در آن زمان از مراکز مهم علمی ایران محسوب می‌شد. در اصفهان، او از محضر بزرگانی همچون آیت‌الله سید ابوالحسن اصفهانی و آیت‌الله بروجردی بهره برد و پایه‌های علمی و فکری خود را محکم کرد. تحصیل در اصفهان به او امکان داد تا در زمینه‌های مختلفی از فلسفه، فقه و عرفان اسلامی تخصص پیدا کند و ارتباط نزدیکی با اندیشه‌های فلسفی اسلامی برقرار کند .
ترکیب فلسفه و عرفان
یکی از ویژگی‌های برجسته شخصیت میرزا مهدی الهی قمشه‌ای، توانایی او در تلفیق فلسفه و عرفان بود. برخلاف بسیاری از فیلسوفان که رویکردی عقل‌گرایانه به مسائل دینی دارند و عارفانی که بیشتر به سمت تجربه‌های قلبی و شهودی متمایل‌اند، میرزا مهدی توانست این دو بُعد را در کنار هم به‌کار گیرد. او به تفسیر و تحلیل عمیق متون عرفانی و فلسفی اسلامی می‌پرداخت و در عین حال، به دنبال فهم شهودی و قلبی از مفاهیم دینی بود. وی در یکی از آثارش می‌گوید: "عقل و عشق، دو بال برای پرواز به سوی حقیقت‌اند و هیچ‌کدام بدون دیگری نمی‌توانند به کمال برسند."
تفسیر قرآن و آثار علمی
از مهم‌ترین خدمات میرزا مهدی الهی قمشه‌ای به جامعه علمی اسلامی، تفسیر قرآن بود. وی با دقت و توجه به آیات الهی، به تحلیل معانی و مفاهیم عمیق قرآن پرداخت. تفسیر او نه تنها به تبیین معانی ظاهری آیات می‌پردازد، بلکه لایه‌های معنوی و عرفانی قرآن را نیز باز می‌کند. این تفسیر نشان از عمق فلسفی و عرفانی تفکرات او داشت که باعث می‌شد تا خوانندگان و شاگردانش نگاهی تازه و نوین به قرآن پیدا کنند.
از دیگر آثار برجسته او می‌توان به کتاب «حکمت الهی» اشاره کرد که در آن به بررسی عمیق فلسفه و عرفان اسلامی پرداخته و تلاش کرده است تا پلی میان عقل و قلب برقرار کند. این کتاب، در کنار دیگر نوشته‌های او، به‌خوبی نشان می‌دهد که چگونه توانسته است عرفان اسلامی را با فلسفه اسلامی تلفیق کند و راهی نوین در اندیشه دینی معاصر بگشاید .
تربیت شاگردان برجسته
میرزا مهدی الهی قمشه‌ای نه تنها خود اندیشمندی بزرگ بود، بلکه توانست با تربیت شاگردانی که هرکدام بعدها به نوبه خود درخشان شدند، میراث علمی و عرفانی خود را حفظ و گسترش دهد. از جمله شاگردان برجسته او می‌توان به استاد علامه جعفری و آیت‌الله حسن‌زاده آملی اشاره کرد. هر کدام از این شاگردان توانستند بخش‌هایی از تفکرات فلسفی و عرفانی استاد خود را به دیگران منتقل کنند و به شکوفایی بیشتر علوم اسلامی کمک کنند .
نقش در احیای ادبیات عرفانی
میرزا مهدی الهی قمشه‌ای علاوه بر تخصص در فلسفه و عرفان، در حوزه ادبیات نیز جایگاه ویژه‌ای داشت. او با علاقه‌مندی به ادبیات فارسی و به‌ویژه شعرهای عرفانی، توانست روح تازه‌ای به این بخش از فرهنگ اسلامی ببخشد. از داستان‌های معروفی که به او نسبت داده می‌شود، حکایت دیدار او با یک درویش شاعر است که این دیدار منجر به نگارش شعری عمیق درباره حقیقت و عشق الهی شد. این شعر بعدها به عنوان یکی از قطعات ناب ادبیات عرفانی معاصر شناخته شد.
اندیشه‌های جاودان
میرزا مهدی الهی قمشه‌ای پس از سال‌ها تلاش علمی و عرفانی، در سال 1353 هجری شمسی در تهران چشم از جهان فرو بست. هرچند که جسم او به خاک سپرده شد، اما اندیشه‌ها و آثار او همچنان در قلب‌ها و ذهن‌های دوستداران علم و عرفان زنده است. تفکرات عمیق او در مورد ارتباط انسان با خداوند و نحوه شناخت حقیقت، همچنان راهنمایی برای بسیاری از پژوهشگران و علاقه‌مندان به فلسفه و عرفان اسلامی است.
میرزا مهدی الهی قمشه‌ای، با زندگی پربار و عمیق خود، نمونه‌ای بی‌بدیل از تلفیق عقل و عشق در راه حقیقت بود. او نه تنها فیلسوفی برجسته بود، بلکه عارفی بود که قلبش همواره برای شناخت و تقرب به خداوند می‌تپید. آثار او همچنان به عنوان منابع ارزشمند علمی و عرفانی مورد استفاده قرار می‌گیرد و شخصیت او الهام‌بخش نسل‌های آینده در جست‌وجوی حقیقت باقی خواهد ماند.
منابع
1. مهدوی کنی، محمدرضا. «زندگینامه بزرگان علم و عرفان»، انتشارات نور دانش، 1395.2. قمی، مرتضی. «فلسفه و عرفان در ایران معاصر»، نشر هرمس، 1382.
3. الهی قمشه‌ای، مهدی. «حکمت الهی»، نشر نی، 1350.
4. جعفری، محمدتقی. «تفسیر و عرفان»، انتشارات علمی، 1367.
5. حسن‌زاده آملی، عبدالله. «شاگردان و اندیشه‌های استادان»، نشر اشراق، 1372.