خبر گزاری اهل بیت (ع) / ابنا: شبهه/ کلینی در کافی باب مستقلی با عنوان "زنان از زمین ارث نمی برند" آورده است. وی در این مورد از ابی جعفر؛ روایت کرده است که گفت:
«زنان از زمین سهمیه ارث ندارند» و طوسی در تهذیب از میسر نقل کرده که گفت: «از أبا عبدالله؛ در مورد حق ارث زنان پرسیدم؟ او فرمود: قیمت خشت و بنا و چوب و نی به زنان داده می شود، ولی از زمین ارث نمی برند»
پس می گویند طبق این روایات مذهب شیعه فاطمه (س) حق ندارد خواهان ارث از پیامبر (ص) باشد.
پاسخ/ روایاتی که ارث بردن زن را از زمین نفی می کنند مربوط به ارث بردن زن از شوهر خود است و ارتباطی به ارث بردن دختر از پدر یا دیگر موارد ندارد.
و بنا به روایات و نقل های تاریخی شیعه و سنی، فدک از هدایای پیامبر (ص) به دختر خود فاطمه (س) بوده است و بحث از ارث در این جا فقط از جنبه اقناع مخالفان اهمیت دارد.
چنان که در همان کتاب شریف روایات بسیاری در باب میراث فرزند موجود است که به ارث بردن دختر از تمام مال پدر حکم می کنند.
از جمله آن ها به دو روایت زیر اشاره می کنیم:
1- حمزه بن حمران می گوید: به امام صادق (ع) گفتم چه کسی از رسول خدا ارث برد. حضرت فرمود: فاطمه (س) اسباب خانه و تمام آنچه که مال پیامبر بود به ارث برد.(1)
2- دیگر این که سلمه بن محرز در روایتی از امام صادق (ع) در باره کسی می پرسد که از دنیا رفته و دختری دارد، حضرت حکم می کند که تمام مال را به دختر او بدهند.(2)
همچنین شیعه معتقد است آنچه که از حضرت زهرا (ع) غصب شد ارث پیامبر (ص) نبود، بلکه هدیه ای بود که پیامبر آن را در زمان حیات خود به دخترش داده بود.
البته این مطلب چیزی نیست که تنها شیعیان مدعی آن باشند، بلکه در کتاب های معتبر اهل سنت نیز روایات متعددی وجود دارد(3) که از اعطای فدک توسط پیامبر (ص) به حضرت فاطمه (س) حکایت می کند.
به عنوان نمونه در شواهد التنزیل روایتی از ابو سعید خدری نقل کرده است که می گوید:
وقتی آیه "و آت ذا القربی حقه"،(4) نازل شد پیامبر، فاطمه (س) را صدا زد و فدک را به او داد و فرمود این سهمی است که خدا برای تو و فرزندانت قرار داده است.(5)
بنابراین، بحث از صحت ارث بردن حضرت فاطمه (س) فقط از جنبه اقناعی و در جدل با مخالفان مفید است.
روایات موجود در کتاب کافی(6) که با عنوان "زمین متعلق به امام است" آمده است، مالکیت پیامبر و سپس امام بعد از ایشان را بر تمام زمین ثابت می کند.
حال آیا پیامبر یا امام حق ندارد از اموال خود به هر کس بخواهند ببخشند؟ یا اگر پیامبر بخشید امام نمی تواند به این بخشش راضی باشد؟
معنای این روایات مالکیت ظاهری نیست؛ چرا که در این صورت تمام مالکیت های دیگر از بین می رفت. مثلا بعد از وفات امام تمام زمین به ارث وارثان آن امام می رسید.
بنابراین، در بسیاری از احکام ملکیت، تضاد پیش می آمد و یا این احکام لغو و بی فایده می شد.
پس همان طور که امام خمینی در کتاب بیع خود بعد از رد معانی دیگری که می توان از این دسته روایات برداشت کرد اشاره می کنند؛ معنای این روایات این است که خدا اصالتا و حقیقتا ولایت دارد.
و رسول از جانب خدا این ولایت را پیدا کرده و بعد از رسول (ص) امام این ولایت را از جانب خدا یا رسول به دست آورده است.(7)
این ولایت و صاحب اختیار بودن با مالکیت افراد بر اموال خود منافاتی ندارد، بلکه مرحله ای بالاتر از آن است از آن رو که ولایت ظاهری در طول مالکیت های حقیقی قرار دارد.
بنابراین، تصرف فدک در درجه اول نادیده گرفتن حق ولایت امام بعد از پیامبر است و در درجه دوم پایمال کردن حق مالک آن یعنی حضرت فاطمه (س) است.
پی نوشت ها و منابع:
1- کلینی، الکافی، ج 7، ص 86، دار الکتب الاسلامی، تهران، چاپ چهارم، 1407 ه.ق.
2- همان.
3- حسکانی، عبد الله بن احمد، شواهد التنزیل، ج 1، ص 438- 445، دفتر چاپ و نشر وزارت ارشاد، تهران، بی تا؛ سیوطی، جلال الدین، الدر المنثور فی تفسیر الماثور، ج 4، ص 177، مکتبة آیت الله المرعشی النجفی، قم، 1404 ق.
4- اسراء، 26.
5- حسکانی، عبد الله بن احمد، شواهد التنزیل، ج 1، ص 441.
6- کلینی، الکافی، ج 1، ص 407.
7- امام خمینی، کتاب البیع، ج 2، ص 494، موسسه اسماعیلیان، قم، 1410 ه.