خبرگزاری اهل بیت(ع) / ابنا: مقدمه: زندگی پر از فراز و نشیب است و هر انسانی در طول عمر خود با مشکلات و بلاهایی روبرو می‌شود. واکنش افراد در برابر این سختی‌ها، نشان دهنده شخصیت و ایمان آن‌هاست. یکی از مهم‌ترین فضایل انسانی که در مواجهه با مشکلات به کمک انسان می‌آید، صبر است. صبر به معنای تحمل سختی‌ها، رنج‌ها و مصیبت‌ها با آرامش و بدون شکایت است.
صبر، ریشه در تمامی ادیان و فرهنگ‌ها دارد. در اسلام، صبر یکی از مهم‌ترین اصول اخلاقی و عبادی است. خداوند متعال در قرآن کریم، صابرین را ستایش کرده و به آنها بشارت پاداش عظیم داده است: «وَ لَنَبْلُوَنَّكُمْ بِشَيْءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَالْجُوعِ وَنَقْصٍ مِنَ الْأَمْوَالِ وَالْأَنْفُسِ وَالثَّمَرَاتِ ۗ وَبَشِّرِ الصَّابِرِينَ» [۱] «قطعاً همه شما را با چیزی از ترس، گرسنگی، و کاهش در مالها و جانها و میوه‌ها، آزمایش می‌کنیم؛ و بشارت ده به استقامت‌کنندگان».
صبر علاوه بر پاداش اخروی، فواید دنیوی بسیاری نیز برای انسان‌ها دارد که از جمله آنها تقویت روحیه، کاهش اضطراب و استرس، ارتقای شخصیت، تقویت روابط اجتماعی، کشف فرصت‌های جدید و تقویت ایمان می‌باشند.
صبر تنها یک مفهوم واحد نیست، بلکه دارای ابعاد و انواع مختلفی است که هر یک، به شرایط و موقعیت‌های خاصی مربوط می‌شود. صبر را می‌توان بر اساس موضوعی که فرد به آن صبر می‌کند، به چند دسته تقسیم کرد
1. صبر بر طاعت: یکی از آنها صبر بر طاعت الهی است. این نوع صبر، به معنای تحمل سختی‌ها و مشقت‌هایی است که در راه انجام واجبات و مستحبات دینی به وجود می‌آید. مانند: ترک گناهان، انجام عبادات در اوقات سخت و تحمل سختی‌های روزه. حضرت امام علی علیه السلام در مورد اهمیت صبر بر طاعت می‌فرمایند: «اَلصَّبْرُ عَلى طاعَةِ اللّه ِ اَهْوَنُ مِنَ الصَّبْرِ عَلى عُقُوبَتِهِ» [۲] «صبر بر طاعت خدا، از صبر بر عذاب او آسانتر است».
2. صبر بر مصیبت: از دیگر اقسام آن، صبر بر مصیبت است. این نوع صبر، به معنای تحمل بلاها، بیماری‌ها، از دست دادن عزیزان و سایر مصیبت‌هایی است که به انسان می‌رسد. حضرت امام جعفر صادق علیه السلام در مورد پاداش صبر بر مصیبت می‌فرمایند: «لَو یَعلَمُ المُومِنُ مَا لَهُ مِنَ الاَجرِ فِی المَصَائِبِ لَتَمَنَی اَنَهُ قُرَضَ بِالمَقَارِیضُ» [۳] «اگر مومن می دانست پاداش مصیبت و گرفتاری هایش چقدر است، آرزو می کرد در دنیا با قیچی تکه تکه می شد!». نکته بسیار مهم در مورد این نوع از صبر، این است که پیش از وقوع بلا، توان صبر کردن در انسان مومن به وجود می‌آید، به بیان دیگر، نه تنها موقعیت جدید، توان جدید را به همراه دارد، بلکه پیش از وقوع بلا، توان بردباری نصیب فرد می‌گردد، در حالی که در کافر این بردباری وجود ندارد و به همین خاطر، بلاها و مشکلات پیچیده‌تر می‌شوند، چنانچه حضرت امام جعفر صادق علیه السلام در این مورد می‌فرمایند: «إِنَّ الصَّبْرَ وَالْبَلَاءِ يَسْتَبِقَانِ إِلَى الْمُؤْمِن فَيَأْتِيهِ الْبَلاء وَ هُوَ صَبور وَ إِنَّ الجُزَعَ وَالْبَلاء يَسْتَبِفَانِ إِلَى الْكَافِرِ فَيَأْتِيهِ الْبَلَاءُ وَهُوَ جَزُوع» [۴] «به درستی که صبر و بلا در رسیدن به مومن از هم سبقت می‌گیرند، پس بلا به او می‌رسد در حالی که او صبور است، و به درستی که جزع (بی‌تابی) و بلا در رسیدن به کافر از هم سبقت می‌گیرند، پس بلا به او می‌رسد در حالی که او جزوع و بی‌تاب است».
3. صبر بر معصیت: از دیگر اقسام صبر، صبر بر معصیت است. این نوع صبر، به معنای پرهیز از انجام گناهان و مقاومت در برابر وسوسه‌های شیطانی است. حتی اگر انجام گناه آسان و لذت‌بخش باشد. نکته بسیار مهم در مورد قسم از صبر، این است که ارزش آن از قسم‌های دیگر بیشتر است، چنانچه مولای متقیان حضرت امام علی علیه السلام می‌فرمایند: «اَلصَّبْرُ، اِمّا صَبْرٌ عـَلَى الْمُصِيبـَةِ، أَوْ عـَلَى الطّـاعـَةِ، أَوْ عَنِ الْمَعْصِيَةِ وَهذَا الْقِسْمُ الثّالِثُ أَعْلى دَرَجَةً مِنَ الْقِسْمَينِ الاَْوَّلَيْنِ» [۵] «صبر یا بر مصیبت است ، یا بر اطاعت خدا ، یا در مقابل معصیت است ، که قسمت سوم صبر که در مقابل معصیت است از دو قسمت قبلی با ارزش تر است».
نوع دیگر تقسیم بندی صبر، بر مبنای انگیزه‌ای است که فرد به واسطه آن صبر می‌کند، یک فرد صابر یا برای رضای خداوند متعال صبر می‌کند، که این نوع صبر بالاترین نوع آن است و از ارزش بسیاری برخوردار است. و یا به خاطر رسیدن به پاداش‌های دنیوی و اخروی صبر می‌کند.
برای تقویت عنصر صبر در وجودمان باید به حکمت‌های الهی توجه کنیم، این امر موجب می‌شود تا با آرامش بیشتری با مشکلات روبرو شویم. علاوه بر آن تلاوت قرآن، یادآوری نعمت‌های خداوند و همراهی با افراد صبور نیز از جمله مواردی هستند که موجب تقویت صبر در وجود ما می‌شوند. البته این نکته را باید در نظر داشت که صبر یک فرآیند تدریجی است و کسب آن، نیاز به تمرین و ممارست دارد و به یکباره اتفاق نمی‌افتد.
نتیجه‌گیری: صبر، یکی از مهم‌ترین فضایل انسانی است که در زندگی هر فردی نقش بسیار مهمی ایفا می‌کند. با تقویت صبر، می‌توانیم بر مشکلات و سختی‌های زندگی غلبه کرده و به آرامش درونی دست یابیم. یادمان باشد که صبر، یک تمرین مستمر است و با تلاش و پشتکار می‌توان آن را در خود تقویت کرد.
پی نوشت
[۱] سوره بقره، آیه ۱۵۵
[۲] تصنيف غرر الحكم و درر الكلم، التميمي الآمدي، عبد الواحد بن محمد، مکتب الاعلام الاسلامی، جلد ۱، صفحه ۲۸۳
[۳] الشافي في العقائد و الأخلاق و الأحكام، الفيض الكاشاني ، جلد ۱، صفحه ۳۹۲
[۴] الکافی، محمد بن یعقوب کلینی، دارالکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، جلد ۳، صفحه ۲۲۳
[۵] میزان الحکمه، نشر دفتر تبلیغات اسلامی، جلد ۵، حدیث ۱٠۱٠۱