خبرگزاری اهل بیت (ع) / ابنا: «عَلیم»، از مشتقّات «علم» و از اسماء و صفات خداوند متعال است. علیم، صفت مشبهه علم است و در موردى بکار مى رود که به ثبوت صفت علم اشاره داشته باشد.
علیم به معنای دانای بر همه ی سرائر و مطّلع بر همه ی ضمائر است و "ماکان و ما یکون" بر او پوشیده نیست و علم او به اشیا پیش از خلق آن ها چون علم اوست به آن ها بعد از خلق آن ها.
علم از لوازم حیات است و حیات، صفت ذاتى اولى خداوند است. براى ذات و صفات او نهایت و حدّ و غایتى نیست، یعنى حقیقت علم او به معناى شهود، حضور و احاطه او بر هر چیز است.
لفظ «علیم» در قرآن کریم در همه موارد جز چند موردى که یادآور مى شویم وصف خدا قرار گرفته است. از جمله مواردى که در مورد غیر خدا بکار رفته: «إِنَّ هذا لَساحرٌ عَلِیمٌ» (سوره اعراف، ۱۰۹) و آیه «قالَ اجْعَلْنى عَلى خَزائِنِ الأرض إِنِّى حَفیظٌ عَلیمٌ» (سوره یوسف، ۵۵) است.
از این موارد که علیم در مورد غیر خدا به کار رفته مى توان حدس زد که این لفظ در مورد مصداق برتر و بارز بکار مى رود، یعنى آنجا که متکلم بخواهد علم فردى را به صورت برترى توصیف کند به جاى عالم، «علیم» بکار مى برد.
این اسم دربردارنده ی یکی از کمال های خداوند در مرتبه ی ذات است.
بنا به روایت "فخر رازی" علم خداوند به وجوه زیر از علم مخلوقات امتیاز
می یابد.
خدا به علم
واحد به همه ی موجودات علم دارد.
علم خدا به
واسطه ی تغییر معلومات، تغییر نمی یابد.
علم خداوند
برگرفته از حواس و فکر نیست.
علم او ضروری
الثبوت و مَمتنع الزوال است.
یک علم،
خداوند را از علم دیگری باز نمی دارد.
و در مواردى كه «عليم» در مورد خدا ذکر شده، با يكى از اسمهایی به کار رفته است که با معناى آن مناسبت دارد، مثل سمیع، حکیم، خبیر، واسع و... ؛ چنان که می فرماید: «اِنَّكَ اَنتَ السَّميعُ العَليم» (سوره بقره، ۱۲۷)؛ «وَاللَّهُ وَاسِعٌ عَلِيمٌ» (سوره آل عمران، ۷۳) و «إِنَّ اللَّهَ كَانَ عَلِيمًا حَكِيمًا» (سوره نساء، ۱۱).
"کلید خزائن غیب نزد پروردگار عالم است و کسی جز خداوند از آن آگاه نیست و همچنین خداوند به تمام آنچه که در خشکی ها و دریاها است عالِم است و هیچ برگی از درختی نمی افتد مگر آنکه خدا می داند و هیچ دانه و حبّه ای در تاریکی های زمین و هیچ تر و خشکی نیست مگر آنچه در مجموعه ی علم الهی وجود دارد." «مدّثر/31»
چه تفاوتی است بین علم خداوند و علم ما؟ در پاسخ باید گفت:
1ـ همانطور که خداوند، با تجلی واحد، همه عوالم را خلق کرد؛ با علم واحد نیز از همه عوالم با خبر است. در کلام بزرگان آمده است. «الله علم کله» ـ «الله قدرة کله» «خداوند، کلش علم است ـ خداوند کلش قدرت است.»
2ـ علم خداوند، علم حضوری است، و با حس و تعقل به دست نمی‌آید.
3ـ علم خداوند نسیان ندارد. قرآن کریم در این باره می فرماید:
«لَا تَأْخُذُهُ سِنَةٌ وَلَا نَوْمٌ » (نه خوابی سبک او را فرا می‌گیرد و نه خوابی گران) و یا می فرماید: «وَمَا كَانَ رَبُّكَ نَسِيًّا» و پروردگار تو فراموشكار نيست. (هرگز فراموش کار نبوده است)
4ـ چیزی از چیزی دیگر، خداوند را مشغول نمی دارد.
وجود ما و هر نوع علمی که داشته باشیم - چه ظاهری و باطنی - تنها در پرتوی از وجود و از علم خدا است؛ پس طبیعی است که علم ما با علم خداوند از جهات مختلفی فرق دارد و قابل مقایسه نیست.
علم انسان کامل یعنی پیامبر اسلام (ص) و دیگر معصومین (ع) خیلی با علم ما فرق دارد و به علم خداوند نزدیکتر است. پس معصومین کامل ترین مظهر علم خداوندند.
منابع:
1- شریف کاشانی، ملاحبیب الله؛ (1383)، خواص و مفاهیم اسماء الله الحُسنی(نامهای زیبای خداوند)، ترجمه ی محمدرسول دریایی، تهران: نشر صائب، چاپ ششم
2- العلیم، منشور جاوید، آیت الله جعفر سبحانی، ج۲ ص۲۹۲
3- فرهنگ قرآن، جلد ۲۱، ص۱۸۱-۱۸۰