خبرگزاری اهل بیت (ع) / ابنا: عدالت اهمیت فراوانی برای امام علی (ع) داشت، گفت: امام (ع) حتی در میدان جنگ با مخالفان نهایت انصاف و انسانیت را در مورد آن ها به کار برد و سعی کرد از دایره عدالت خارج نشود.
اصول کلی حاکم بر رفتار امام علی (ع) عمل به تکلیف بود. امام به عنوان یک حجت الهی بر روی زمین که وظیفه داشت بشر را هدایت کند، رهرو پیامبر اکرم (ص) بود.
و در مسیری حرکت می کرد که رسول خدا آن را طی کرده بود اما گاهی موانعی در ادامه مسیر برای حجت های الهی پیش می آید.
زمانی که پیامبر اکرم (ص) می خواهد تبلیغ دین خدا و دعوت به سوی توحید کند، مشرکان و کسانی که منافعشان به خطر می افتاد در برابر حرکت پیامبر اکرم (ص) ایستادگی می کردند.
در زمان امیرالمومنین (ع) هم این مشکلات و موانع وجود داشت. امیر مومنان (ع) هم که برای اجرای شریعت الهی و استقرار حکومت الهی تلاش می کند، با مخالفت هایی روبرو می شد اما ایشان هیچگاه دچار ظلم نشدند.
و لذا مخالفانی که در قلمرو امیرالمومنین (ع) هستند و خطرهای بالقوه ای بودند، اما تا آن ها مرتکب خطایی نشده بودند و حرکتی نکرده بودند، حضرت با آن ها برخورد نمی کرد
و درواقع قصاص قبل از قتل نمی کرد. یعنی تا دست به شمشیر نبرده بودند از همان حقوق مردم جامعه برخوردار بودند.
امام (ع) برای عدالت ارزش فراوانی قائل بود و تلاش می کرد عدالت که از ویژگی های خداوند است در رفتار و عملکرد امام هم حاکم باشد و از خط عدالت خارج نشود.
سیره امام در برخورد با مخالفان «مدارا» بود یعنی تا وقتی مسائل مربوط به شریعت نباشد و جامعه را به انحراف نکشاند، آن ها را تحمل می کرد.
اما اگر جایی مربوط به انحراف عقاید بود و بدعتی در جامعه به وجود آورده بود، امیرالمومنین (ع) تلاش می کرد که آن بدعت ها را از بین ببرد و ظلم هایی که به نام دین و اسلام در حکومت های پیش از امام (ع) برخلاف سیره رسول خدا انجام گرفته بود را از میان بردارد.
بعد از رحلت رسول خدا (ص)، خلفا این معیارهای الهی حاکم بر جامعه را به دوران پیش از اسلام بازگرداندند که نگاه تبعیض آمیز به انسان ها داشت.
یعنی این طبقه بندی افراد تا جایی پیش رفت که اجازه نمی دادند برخی افراد در شهر مدینه ساکن شوند یا عرب ها را نژاد برتر می دانستند و در بین آن ها قبیله گرایی رواج یافت.
امیر مومنان (ع) تا جایی که مخالفان دست به شمشیر نبرده و اقدامی علیه امام (ع) نکردند، آن ها را تحمل می کرد و لذا امام علی (ع) اهل مدارای با مخالفان بود تا حداقل حجتی علیه امام نداشته باشند.
امام (ع) حتی در میدان جنگ با مخالفان نهایت انصاف و انسانیت را در مورد آن ها به کار برد و سعی کرد از دایره عدالت خارج نشود.
امام (ع) تلاش می کردند به صورت اقناعی با منتقدان رفتار کنند. تمام خطبه ها و سخنرانی هایی که امام دارند، در واقع پاسخی به منتقدان است.
امام سعی می کرد که با مبارزه فرهنگی و آگاهی بخشی به جامعه به منتقدان پاسخ دهد و اشکالاتی که آن ها وارد می کنند بدون پاسخ در افکار عمومی و اذهان باقی نماند.
بحث عدالت در حکومت برای امام (ع) مهم است و نگاه ایشان به جامعه، نگاه انسانی است و وظیفه حفاظت از ساکنین در قلمرو حکومتی خود اعم از مسلمان و غیرمسلمان را وظیفه خود می دانست.
و لذا وقتی خبر به ایشان می رسد که خلخالی را از پای یک یهودی در قلمرو ایشان باز کردند، واکنشی که نشان می دهند این است که اگر مسلمانی از شنیدن این خبر جان دهد، جا دارد. و این سخن در واقع الگوی رفتاری و درسی برای بشریت و مسئولان است.
توصیه های امام علی (ع) به مالک اشتر اوج نگاه انسان دوستانه است. توصیه های ایشان به استانداران و کارگزاران حاکی از اهمیت عدالت نزد ایشان است که مبادا استانداران امام کوچکترین ظلمی را در حق مردم و رعایا انجام دهند.
دغدغه عمده امام علی (ع) مردم ساکن در قلمرو حکومت ایشان است تا به آن ها ظلمی نشود. رفتار امام (ع) با جامعه و مردمان تحت حاکمیت خود به گونه ای است که ایرانی ها که بعد از سال ها با حکومت عادلانه مواجه می شوند و امام (ع) فارغ از نگاه های قومی با آن ها رفتار می کنند لذا گرایش آن ها به اسلام و اهل بیت (ع) در آن ها ایجاد می شود.
اگر حاکمی که گماشته ایشان بود ظلمی مرتکب می شد یا خلاف سیره امام (ع) عمل می کرد، با آن ها به شدت برخورد می کرد.
درحالیکه با مخالفان سیاسی اینگونه برخورد نمی کرد چون مسئولان و کارگزاران منصوب از جانب امام (ع) آینه حاکم اسلامی بودند و لذا باید به قدری دقیق و ریز عمل می کردند که مرتکب ظلم به رعایا نشوند.
بنابراین برخورد امام با استانداران خود به دلیل گستره تاثیرگذاری ایشان شدید و بدون کوچکترین اغماض بود.
نظام جمهوری اسلامی ایران به عنوان نماد حکومت شیعی در جهان تلاش بسیاری برای نزدیک شدن به حکومت امام علی (ع) می کند.
اگر الگوگیری به معنای بردن حکومت ما به کوفه زمان امام علی (ع) باشد، شدنی نیست و این وارونه رفتن است. به تعبیر شهید صدر، اگر بخواهیم الان اسلام را اجرا کنیم باید پیامبر را به زمان حاضر بیاوریم و ببینیم اگر پیامبر (ص) الان بود چگونه عمل می کرد؟
ما باید با زمانه پیش برویم و دین را هم به روز تفسیر کنیم نه اینکه آن را در 1400 سال پیش متوقف کنیم. اگر دین همپای پیشرفت زمانه حرکت نکند، از جوامع رانده می شود.
پی نوشت ها و منابع:
1- حجت الاسلام والمسلمین غفوری، کارشناس و پژوهشگر تاریخ اسلام