خبرگزاری اهل بیت (ع) / ابنا: امام علی(ع) به عنوان سمبل اخلاق، عرفان و شجاعت، اخلاق و دیانت را در مرحله عمل و حکومت داری به بهترین شیوه ممکن پیاده می کرد. او برای حکومت و سیاست، مبنا و نگاهی داشت که بر اساس آن حکومتداری می کرد و به همین دلیل عدالتش، زبانزد خاص و عام بود.
حق مداری و اخلاق سیاسی:
امام علی (ع) تابع فرمان های الهی بود و برای ایشان خدا بالاترین ارزش است و تمام ارزش های دیگر، در جهت قرب به او معنی پیدا می کند. از ایشان تشخیص حق اهمیت حیاتی دارد؛ ولی پیروی از حق، مهم تر است.
حضرت علی (ع) بالتبع در عرصه سیاست و حکومت نیز اثبات حق و عمل به آن را وظیفه اصلی حاکم می داند. از این منظر تفکیک اخلاق از سیاست، غیرممکن می شود و اخلاق جزئی از سیاست می گردد و سیاستی که از مدار اخلاق خارج شود، در واقع از مدار حق خارج شده است. اخلاق مداری در سیاست نتیجه حق مداری در اندیشه سیاسی است.
آخرت گرایی، مبنای نگرش اخلاقی به سیاست:
در نظام اخلاقی حضرت علی (ع) غایت نهایی «آخرت» است. هدف تمام اندیشه ها و افعال امام کسب سعادت اخروی و نزدیکی به خداست و به همین دلیل در گستره اخلاق، امام هیچ گونه مصالحه ای را نمی پذیرد. پس نمی توان در سیاست براساس مشی غیر اخلاقی عمل کرد؛ زیرا موجب کیفر اخروی می شود.
اخلاق فردی و اخلاق سیاسی:
بی تردید در اندیشه اخلاقی حضرت بر ضرورت اخلاق فردی و اخلاق سیاسی، تأکید می شود در سیاست نیز به دنبال سعادت جمعی بود، که این امر در دو بعد قابل تبیین است:
الف: پایبندی حضرت به اخلاق در امور سیاسی، بخش جدایی ناپذیر اندیشه اخلاقی او است.
ب: هدف آن حضرت در سیاست، هدایت مردم و جامعه به سوی عدالت است و این، جز با پایبندی حکومت و کارگزارانش به اصول اخلاقی در سیاست، ممکن نیست.
غایت سیاست از دیدگاه امام علی (ع):
حضرت علی (ع) در نامه اش به مالک اشتر یکی از اهداف اصلی حکومت را اصلاح اهل مصر می داند. مراد از «اصلاح» هدایت اخلاقی مردم به سوی سعادت جمعی و رهنمون شدن آنها به پیروی از دستورهای الهی و عقل و غلبه بر هوای نفس و شهوت است.
روش زمامداری اخلاقی از دیدگاه امام:
بعد دوم سیاست اخلاقی، روش اخلاقی در سیاست است که عناصر آن پیشتر ذکر شد. در اندیشه امام «دولت» به معنای نهاد دارنده و اعمال کننده قدرت برای تحقق غایت نهایی است و معاصی ای چون سلطه و برتری جویی در آن راه ندارد. این نگاه با اندیشه و برداشت غالب آن دوران، که حکومت را به طور کامل به مفهوم سلطه طلبی می گرفتند، کاملا متفاوت است.
عدالت، مبنای سیاست اخلاقی:
از دید حضرت علی (ع)، «عدالت» عنصر ذاتی و مهم ترین رکن سیاست است. اندیشه سیاسی امام، بدون درک مفهوم و اهمیت عدالت از نظر وی قابل درک نیست.
رعایت حدود الهی در سیاست:
حضرت علی (ع) با تأکید بر ضرورت رعایت حدود الهی از سوی حکومت در سیاست، سیاست را به طور کامل اخلاقی می کند و زمامداران را از توسل به روش های غیر اخلاقی در پیشبرد اهداف سیاسی باز می دارد.
کرامت انسانی و سیاست اخلاقی:
در حکومت امام «کرامت انسان» در عالی ترین درجه ممکن رعایت می شد. حضرت به کرامت ذاتی انسان ها معتقد بود و بر اساس کرامت انسان با مردم رفتار می کرد. میزان اهمیت ارزش افراد در نظر حضرت، بر سیره حکومتی ایشان و حاکمیت اخلاق بر سیاست، تأثیری تعیین کننده داشت.
اخلاق کارگزاران سیاسی:
حضرت نوع رفتار کارگزاران در سطوح مختلف را، زمینه اصلی حاکمیت اخلاق سیاسی و تأمین شدن غایت حکومت اخلاقی می داند. از این رو، کارگزارانش را به رعایت حدود الهی و تقوا فرا می خواند. امام علی (ع) تقوا را به عنوان دژ مصونیت اولیای خداوند می داند.
منابع:
1. نهج البلاغه، خطبه 192.
2. به نقل از شهید مطهری، مجموعه آثار، ج 16، ص 205، (بعثت لاتمم مکارم الاخلاق).
3. نهج البلاغه، خطبه 197.
4. همان، خطبه 16.
5. همان، خطبه 33. واللّه لهی احب و الی من امرتکم الا ان اقیم حقاً وافع باطلاً.
6. همان، خطبه