خبرگزاری اهل بیت (ع) / ابنا: خداوند دنیا را محل ابتلا به سختی ها و دشواری ها قرار داده و این سنت را از همان ابتدای خلقت آدم (ع) به تثبیت رسانده است.
تا از طریق این ابتلائات، انسان مؤمن را در بوته آزمون قرار دهد و زمینه رشد او را فراهم کند. در این باره آیات متعددی وجود دارد.
از جمله آنکه می فرماید: أَمْ حَسِبْتُمْ أَنْ تَدْخُلُوا الْجَنَّةَ وَلَمَّا یَأْتِکُمْ مَثَلُ الَّذِینَ خَلَوْا مِنْ قَبْلِکُمْ مَسَّتْهُمُ الْبَأْسَاءُ وَ الضَّرَّاءُ وَزُلْزِلُوا حَتَّى یَقُولَ الرَّسُولُ وَالَّذِینَ آمَنُوا مَعَهُ مَتَى نَصْرُ اللَّهِ أَلَا إِنَّ نَصْرَ اللَّهِ قَرِیبٌ؛ (1)
یعنی آیا پنداشته اید در حالی که هنوز حادثه هایی مانند حوادث گذشتگان شما را نیامده، وارد بهشت می شوید؟! به آنان سختی ها و آسیب هایی رسید و چنان متزلزل و مضطرب شدند تا جایی که پیامبر و کسانی که با او ایمان آورده بودند [در مقام دعا و درخواست یاری] می گفتند: یاری خدا چه زمانی است؟ [به آنان گفتیم:] آگاه باشید، یقیناً یاری خدا نزدیک است.
واژه الْبَأْسَاءُ به معنای سختی، مشقت، و رنج است. این کلمه به شرایطی اشاره دارد که در آن فرد با مشکلات شدید یا رنج های طاقت فرسا مواجه می شود.
در متون اسلامی، این کلمه گاه به مصائب و بلایای سنگین اشاره دارد.
واژه الضَّرَّاءُ نیز به معنای سختی، بلا و دشواری است، با این تفاوت که «ضرّاء» بیشتر به ناراحتی های روحی مانند غم و اندوه، جهل و نادانی، یا ناراحتی هایی که از بیماری، از دست دادن مقام، مال، و ثروت ناشی می شود، اشاره دارد.
در واقع، «بأساء» می تواند یکی از عوامل ایجاد «ضرّاء» باشد؛ به این معنا که «ضرّاء» شامل هرگونه زیانی می شود که به انسان از لحاظ جانی، مالی، یا عرضی وارد می گردد. (2)
این آیه بیانگر همان سنت آزمون و ابتلائات برای رشد بشر است و از این رو نباید در عرصه دنیا توقع رفاه و آسایش داشت.
اصل ماجرا آن است که انسان نسبت به تقویت ایمان و باورهای خود اهتمام داشته باشد و به پرورش خصلت هایی مانند صبر بپردازد تا بتواند در این آزمون های الهی سرافراز بیرون بیاید.
خداوند در آیه ای دیگر، ترس، گرسنگی، نقص مال و جان، و کمبود محصولات را از ابزارهای ابتلای مؤمنان معرفی کرده و می فرماید:
وَ لَنَبْلُوَنَّکُمْ بِشَیْءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَالْجُوعِ وَنَقْصٍ مِنَ الْأَمْوَالِ وَالْأَنْفُسِ وَالثَّمَرَاتِ؛ (3)
و قطعا شما را به چیزى از [قبیل] ترس و گرسنگى و کاهشى در اموال و جان ها و محصولات مى آزماییم؛ در قبال این ابتلا، خداوند از بندگان مؤمن خود صبر و استقامت بر این مصائب را می خواهد؛ چنانکه در انتهای آیه می فرماید: وَ بَشِّرِ الصَّابِرِین؛
بنابراین، سختی و دشواری از سنت های خداوند است که بر دنیا حاکم شده است و در قبال این سختی ها باید صبر پیشه کرد.
در این زمینه، سخن امام رضا (ع) همچون گوهری ناب می درخشد؛ ایشان فرمود:
مؤمن، مؤمن واقعی نیست، مگر آن که سه خصلت در او باشد؛ سنّتی از پروردگارش و سنّتی از پیامبرش و سنّتی از امامش.
یکی از این موارد را صبر کردن در زمان بأسا و ضرّا معرفی کرده، می فرماید:
وَ أَمَّا السُّنَّةُ مِنْ وَلِیِّهِ فَالصَّبْرُ فِی الْبَأْساءِ وَ الضَّرّاءِ؛ سنتی که از امام و ولی اش باید داشته باشد، صبر کردن در سختی و دشواری است. (4)
همان طور که اشاره شد، «البأسا» به مشکلات شدید مانند فقر، جنگ، و دیگر مشکلات جسمی و مادی اشاره دارد. «الضراء» به معنای مصائب روحی و روانی، یا مشکلاتی است که باعث ناراحتی و اندوه می شوند.
ائمه (ع) در برابر هر دو نوع از این مشکلات، با صبر و تحمل برخورد می کنند. این صبر نه تنها نشانه قوت ایمان است، بلکه نشان دهنده تسلیم بودن به اراده الهی و پذیرش حکمت های پنهان در پس هر رخداد است.
به این ترتیب، سنت اولیای خدا در برابر سختی های زندگی، الگویی برای دیگران است که چگونه می توانند با مشکلات رو به رو شوند و در مسیر بندگی خداوند استوار بمانند.
ویژگیِ «صبر» به قدری ارزشمند است که امیرالمؤمنین (ع) نسبت آن با ایمان را نسبت سر به بدن معرفی می کنند و تأکید دارند: در بدنی که سر نباشد، خیری نیست.
یعنی همچنان که وقتی سر از بدن جدا شود، انسان دست و پای مذبوحانه ای می زند و پس از چند دقیقه تمام سیستم بدن از کار می افتد و در نهایت می میرد، فردی هم که صبر به خرج ندهد، برای سایر مقولات ایمانی اش اثری ندارد و تمام آن ها فرو می ریزد و سایر اعمال را تحت تأثیر قرار می دهد.
پیامبر اسلام (ص) نیز در روایتی فرمودند:
صبر بهترین مرکب راهوار است و خداوند هیچ بنده ای را چیزی بهتر و گسترده تر از صبر (و استقامت) نداده است؛ الصَّبْرُ خَیْرُ مَرْکَب ما رَزَقَ اللّهُ عَبْداً خَیْراً لَهُ وَ لا أوْسَعَ مِنَ الصَّبْرِ.
نتیجه آنکه از اساسی ترین و بنیادی ترین اعتقادات دینی آن است که بدانیم تمام عالم بر اساس حکمت الهی می چرخد و هیچ حادثه و رویدادی بدون دلیل و مصلحت نیست.
مهم این است که حکمت ها و مصلحت ها را بشناسیم و از درس های نهفته در آن عبرت بگیریم؛ چرا که اگر حادثه های ناخوشایند زندگی، بی معنا و بی حاصل باشند، قابل تحمل نخواهند بود.
اگر انسان، به معناداری و حکمت کارها باور داشته باشد، هر چند آن حوادث بر اثر بلایای طبیعی و یا خطاهای انسانی باشند، اما آن ها را به خاطر حکمتی که دارند، تحمل خواهد کرد و مصداق اهل برّ می شود.
که خداوند در آیه 177 سوره بقره از آنان سخن گفت و آنان را اینگونه معرفی کرد: و در تنگدستی و تهیدستی و رنج و بیماری و هنگام جنگ شکیبایند؛ اینانند که [در دین داری و پیروی از حق] راست گفتند، و اینانند که پرهیزکارند.
این آیه درست ذیل کلام امام رضا (ع) می نشیند.
پی نوشت ها و منابع:
1- آیه 214 سوره بقره
2- دانشنامه اسلامی
3- آیه 155 سوره بقره
4- امالی صدوق، ج 1، ص339