خبرگزاری اهل بیت(ع) / ابنا: براساس آموزه‌های دینی، مؤمنین، برادران دینی همدیگر بوده[1] اعضای به هم پیوسته یک پیکرند که روح برادری بر کالبد آن سایه‌انداخته است و باید در سختیها و مشکلات یکدیگر شریک باشند و با این کار گره‌ای از مشکلات همدیگر باز کرده، شادی برای یکدیگر هدیه دهند.
تعریف ادخال سرور
در بیان عرف و شرع ادخال سرور تعبیر عامی است و شامل هر عملی می‌شود که مشکلی از مؤمنی برداشته شده و باعث شادی وی گردد. چرا که برآوردن حاجات برادران دینى موجب سرور و خوشحالى ایشان مى‌گردد و ثواب چنین کاری از حدّ و اندازه بیرون است.
شاد کردن دلى بهتر از آباد کردن کشورى است. زیرا دلهاى غمناک، خانه خداوند پاک است.[2] پس کسى که آن را به شادى مرمّت کند خانه خدا را مرمّت کرده است و همه مخلوق و بندۀ خدا هستند و هر که بندۀ کسى را شاد کند مولاى او را شاد کرده است.
ادخال سرور از منظر قرآن و سنت
در قرآن کریم مؤمنین یار و یاور همدیگر خوانده شده‌اند[3] و در مورد همدیگر مسئول هستند و باید در روز قیامت جوابگو باشند. به همین خاطر در کتابهای حدیث و اخلاقی حقوق و آدابی در رابطه با برادران دینی بیان شده است که به مواردی در ادامه مطالب اشاره خواهد شد.
در بیان معصومین، مخلوقات خداوند که سرسلسله آنها بندگان الهی هستند عیال الهی شمرده شده‌اند و محبوبترین بندگان خدا کسى است که به خانواده خدا سود رسانده، شادی و سرور را بر اهل بیتش ارزانی دارد،[4] و شاد ساختن مؤمنان در زمره بهترین عبادتها شمرده شده است آنجا که امام باقر(ع) می فرماید:
«لبخند شخص به روى برادر مؤمن حسنه است و برداشتن خار و خاشاکى از وى حسنه است و خدا به چیزى محبوبتر از مسرور ساختن مؤمن پرستش نشده است».[5]
در جای دیگری نیز فرموده‌اند:
«در مناجاتى که خدا با بندۀ خود موسى کرد فرمود: مرا بندگانى است که بهشت خویش را بر آنان مباح و ارزانى داشته‌ام و آنان را در آن فرمانروا ساختم. پرسید: خدایا، اینان کیانند؟ فرمود: هر که مؤمنى را خوشحال سازد. آنگاه امام فرمود: مؤمنى در مملکت پادشاه ستمگرى بود و آن ستمگر قصد او کرد. مؤمن از آنجا به سرزمین شرک گریخت و به خانۀ یکی از مشرکین وارد شد. وى به او پناه داده با او با مهربانى رفتار نمود و ادب میزبانى را در حق او رعایت کرد. چون مرگ آن مشرک فرا رسید خداوند به او وحى کرد که به عزت و جلالم سوگند اگر براى تو در بهشت جائى بود تو را در آن جاى مى‌دادم و لیکن بهشت بر کسى که مشرک بمیرد حرام است. امّا اى آتش او را بترسان و مسوزان و آزارش مرسان و بامداد و شامگاه روزى او مى‌رسد. راوى گوید: پرسیدم که از بهشت؟ فرمود: از هر کجا که خدا خواهد».[6]
ابان بن تغلب ـ یکی از اصحاب خاص امام صادق(ع)ـ می‌گوید: از امام صادق(ع) شنیدم که فرمودند: هر کس خانۀ خدا را طواف کند خدای تعالی برای او در نامۀ اعمالش شش هزار ثواب نوشته و شش هزار گناه محو می کند و رتبه‌اش را شش هزار درجه بالا می‌برد -و در روایتی دیگر شش هزار حاجت او را برآورده می‌سازد- آنگاه فرمودند: فضیلت قضای حاجت مؤمن بیشتر از یک طواف است و همین طور ارزش آن را شمردند تا به ده طواف رسیدند(یعنی ارزش برآورده کردن حاجت مؤمنی بیش از ارزش ده طواف می‌باشد.)[7]
با اینکه در احادیث و آموزه‌های دینی ما مزاح بسیار و بذله گویی مورد نکوهش واقع شده است اما مزاح اندک که از حق تجاوز نشود و مشتمل بر سخن باطل یا ایذاء و اهانتى نباشد و باعث شکفتگى خاطرى گردد ناپسند نیست و مکّرر از حضرت رسول اکرم(ص) و امامان(ع) صادر شده است.[8]
آثار و فوائد ادخال سرور
آثار ونتایجی در آموزه های دینی در این مورد بیان شده است که به مواردی از آنها اشاره می‌شود:
1ـ شاد و مسرور کردن خداوند متعال و خاتم انبیاء حضرت محمد (ص).[9]
2ـ هر تبسم بر روی برادر دینی با این زحمت کم به عنوان یک حسنه شمرده شده است.[10]
3ـ از محبوبترین اعمال شمرده شده است.[11]
4ـ برآوردن حاجت مؤمن برابر با خدمت در راه خدا در تمام عمراست.[12]
5ـ اقدام در جهت قضای حاجت مؤمن هر چند که موفق به آن نشود برابر با اعتکاف دو ماه است.[13]
6ـ بخشودگی هفتاد و سه گناه از او.[14]
7ـ برطرف کردن 73 سختی از او، یکی در دنیا و 72مشکل در قیامت.[15]
همان قدر که براى ادخال سرور بر قلب برادران دینى فضیلت بیان شده، به همان مقداربرای اندوهگین کردن آنها معصیت و عذاب ذکر شده است. و کسى که از غمناکى بندگان خدا شاد شود ، دارای نفسی خبیث و طینتی ناپاک است.
چنین افرادی به دنبال آن هستند که أخبار وحشتناک و ناراحت کننده را به مردم برسانند و چون خبرى بشنوند که موجب غم و اندوه کسى شود، آرام نمى‌گیرند تا آن خبر را به او برسانند.[16]
منابع :
[1] ـ ـ «إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ فَأَصْلِحُوا بَیْنَ أَخَوَیْکُمْ وَ اتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّکُمْ تُرْحَمُونَ» حجرات:10
[2] ـ در حدیث قدسى است که چون موسى علیه السّلام از خدا پرسید در کجا بیشتر مى‌توان تو را یافت؟ فرمود:«انّى عند القلوب المنکسرة و القبور المندرسة»یعنى من در دلهاى شکسته و نزد قبرهاى کهنه‌ام، منظور این است که دعا با دل شکسته و در قبرستان بیشتر اجابت مى‌شود. جباران، شیخ محمدرضا؛ اخلاق (ترجمه‌ى اخلاق)، انتشارات هجرت، چاپ : چهارم،: 1378 ش، ص : 61
[3] ـ «وَ الْمُؤْمِنُونَ وَ الْمُؤْمِناتُ بَعْضُهُمْ أَوْلِیاءُ بَعْضٍ...»توبه :71
[4] ـ کلینی،یعقوب؛اصول کافی،تحقیق علی اکبر غفاری،نشر دارالکتب الإسلامیة،چاپ ششم،1375ش،ج2،ص164،ح6
[5] ـ مجتبوى، سید جلال الدین؛ علم اخلاق اسلامى، انتشارات حکمت، چاپ : چهارم، 1377 ش، ج : 3 ص : 302
[6] ـ نراقى، ملا احمد؛معراج السعادة، انتشارات هجرت ،چاپ : پنجم،1377 ش ،ص : 507
[7] ـ شبر، سید عبد الله؛ الأخلاق، چاپ : مکتبة العزیزی قم،1374 ش ،ص : 102
[8] ـ نراقى، ملا احمد؛معراج السعادة، انتشارات هجرت ،چاپ : پنجم،1377 ش ،ص : 558
[9] ـ عن الباقر (ع) قال: قال رسول اللّه (ص):«من سر مؤمنا فقد سرنی، و من سرنی فقد سر اللّه»
[10] ـ و عنه (ع) قال:«تبسم الرجل فی وجه أخیه حسنة، و صرفه القذى عنه حسنة، و ما عبد اللّه بشی‌ء أحب إلى اللّه من إدخال السرور على المؤمن.» شبر، سید عبد الله؛ الأخلاق، چاپ : مکتبة العزیزی قم،1374 ش، ص : 108
[11] ـ و قال (ص):«إنّ من أحبّ الأعمال إلى اللّه إدخال السرور على المؤمن و أن یفرّج عنه غمّا أو یقضی عنه دینا أو یطعمه من جوع» فیض کاشانى، ملا محسن؛ المحجة البیضاء، تصحیح و تعلیق، على اکبر غفارى، چاپ : دفتر انتشارات اسلامى، چاپ : چهارم،1417ق ج : 4 ص : 404
[12] ـ قال رسول اللّه (ص) :«من قضى حاجة لأخیه فکأنّما خدم اللّه عمره» همان،ص : 404
[13] ـ قال رسول اللّه (ص) :«من مشى فی حاجة أخیه ساعة من لیل أو نهار قضاها أو لم یقضها کان خیرا له من اعتکاف شهرین»«». همان، ص : 404
[14] ـ قال رسول اللّه (ص) :« من فرّج عن مغموم أو أعان مظلوما غفر اللّه له ثلاثا و سبعین مغفرة» همان،ص : 404
[15] ـ و عنه(ع) قال: قال رسول اللّه (ص):«من أعان مؤمنا نفس اللّه عنه ثلاثا و سبعین کربة واحدة فی الدنیا و اثنتین و سبعین کربة عند کربته العظمى حیث یتشاغل الناس بأنفسهم. » شبر، سید عبد الله؛ الأخلاق، چاپ : مکتبة العزیزی قم،1374 ش
، ص : 103
[16] ـ نراقى، ملا احمد؛معراج السعادة، انتشارات هجرت ،چاپ : پنجم،1377 ش ،ص : 508
تعریف ادخال سرور
در بیان عرف و شرع ادخال سرور تعبیر عامی است و شامل هر عملی می‌شود که مشکلی از مؤمنی برداشته شده و باعث شادی وی گردد. چرا که برآوردن حاجات برادران دینى موجب سرور و خوشحالى ایشان مى‌گردد و ثواب چنین کاری از حدّ و اندازه بیرون است.
شاد کردن دلى بهتر از آباد کردن کشورى است. زیرا دلهاى غمناک، خانه خداوند پاک است.[2] پس کسى که آن را به شادى مرمّت کند خانه خدا را مرمّت کرده است و همه مخلوق و بندۀ خدا هستند و هر که بندۀ کسى را شاد کند مولاى او را شاد کرده است.
ادخال سرور از منظر قرآن و سنت
در قرآن کریم مؤمنین یار و یاور همدیگر خوانده شده‌اند[3] و در مورد همدیگر مسئول هستند و باید در روز قیامت جوابگو باشند. به همین خاطر در کتابهای حدیث و اخلاقی حقوق و آدابی در رابطه با برادران دینی بیان شده است که به مواردی در ادامه مطالب اشاره خواهد شد.
در بیان معصومین، مخلوقات خداوند که سرسلسله آنها بندگان الهی هستند عیال الهی شمرده شده‌اند و محبوبترین بندگان خدا کسى است که به خانواده خدا سود رسانده، شادی و سرور را بر اهل بیتش ارزانی دارد،[4] و شاد ساختن مؤمنان در زمره بهترین عبادتها شمرده شده است آنجا که امام باقر(ع) می فرماید:
«لبخند شخص به روى برادر مؤمن حسنه است و برداشتن خار و خاشاکى از وى حسنه است و خدا به چیزى محبوبتر از مسرور ساختن مؤمن پرستش نشده است».[5]
در جای دیگری نیز فرموده‌اند:
«در مناجاتى که خدا با بندۀ خود موسى کرد فرمود: مرا بندگانى است که بهشت خویش را بر آنان مباح و ارزانى داشته‌ام و آنان را در آن فرمانروا ساختم. پرسید: خدایا، اینان کیانند؟ فرمود: هر که مؤمنى را خوشحال سازد. آنگاه امام فرمود: مؤمنى در مملکت پادشاه ستمگرى بود و آن ستمگر قصد او کرد. مؤمن از آنجا به سرزمین شرک گریخت و به خانۀ یکی از مشرکین وارد شد. وى به او پناه داده با او با مهربانى رفتار نمود و ادب میزبانى را در حق او رعایت کرد. چون مرگ آن مشرک فرا رسید خداوند به او وحى کرد که به عزت و جلالم سوگند اگر براى تو در بهشت جائى بود تو را در آن جاى مى‌دادم و لیکن بهشت بر کسى که مشرک بمیرد حرام است. امّا اى آتش او را بترسان و مسوزان و آزارش مرسان و بامداد و شامگاه روزى او مى‌رسد. راوى گوید: پرسیدم که از بهشت؟ فرمود: از هر کجا که خدا خواهد».[6]
ابان بن تغلب ـ یکی از اصحاب خاص امام صادق(ع)ـ می‌گوید: از امام صادق(ع) شنیدم که فرمودند: هر کس خانۀ خدا را طواف کند خدای تعالی برای او در نامۀ اعمالش شش هزار ثواب نوشته و شش هزار گناه محو می کند و رتبه‌اش را شش هزار درجه بالا می‌برد -و در روایتی دیگر شش هزار حاجت او را برآورده می‌سازد- آنگاه فرمودند: فضیلت قضای حاجت مؤمن بیشتر از یک طواف است و همین طور ارزش آن را شمردند تا به ده طواف رسیدند(یعنی ارزش برآورده کردن حاجت مؤمنی بیش از ارزش ده طواف می‌باشد.)[7]
با اینکه در احادیث و آموزه‌های دینی ما مزاح بسیار و بذله گویی مورد نکوهش واقع شده است اما مزاح اندک که از حق تجاوز نشود و مشتمل بر سخن باطل یا ایذاء و اهانتى نباشد و باعث شکفتگى خاطرى گردد ناپسند نیست و مکّرر از حضرت رسول اکرم(ص) و امامان(ع) صادر شده است.[8]
آثار و فوائد ادخال سرور
آثار ونتایجی در آموزه های دینی در این مورد بیان شده است که به مواردی از آنها اشاره می‌شود:
1ـ شاد و مسرور کردن خداوند متعال و خاتم انبیاء حضرت محمد (ص).[9]
2ـ هر تبسم بر روی برادر دینی با این زحمت کم به عنوان یک حسنه شمرده شده است.[10]
3ـ از محبوبترین اعمال شمرده شده است.[11]
4ـ برآوردن حاجت مؤمن برابر با خدمت در راه خدا در تمام عمراست.[12]
5ـ اقدام در جهت قضای حاجت مؤمن هر چند که موفق به آن نشود برابر با اعتکاف دو ماه است.[13]
6ـ بخشودگی هفتاد و سه گناه از او.[14]
7ـ برطرف کردن 73 سختی از او، یکی در دنیا و 72مشکل در قیامت.[15]
همان قدر که براى ادخال سرور بر قلب برادران دینى فضیلت بیان شده، به همان مقداربرای اندوهگین کردن آنها معصیت و عذاب ذکر شده است. و کسى که از غمناکى بندگان خدا شاد شود ، دارای نفسی خبیث و طینتی ناپاک است.
چنین افرادی به دنبال آن هستند که أخبار وحشتناک و ناراحت کننده را به مردم برسانند و چون خبرى بشنوند که موجب غم و اندوه کسى شود، آرام نمى‌گیرند تا آن خبر را به او برسانند.[16]
منابع :
[1] ـ ـ «إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ فَأَصْلِحُوا بَیْنَ أَخَوَیْکُمْ وَ اتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّکُمْ تُرْحَمُونَ» حجرات:10
[2] ـ در حدیث قدسى است که چون موسى علیه السّلام از خدا پرسید در کجا بیشتر مى‌توان تو را یافت؟ فرمود:«انّى عند القلوب المنکسرة و القبور المندرسة»یعنى من در دلهاى شکسته و نزد قبرهاى کهنه‌ام، منظور این است که دعا با دل شکسته و در قبرستان بیشتر اجابت مى‌شود. جباران، شیخ محمدرضا؛ اخلاق (ترجمه‌ى اخلاق)، انتشارات هجرت، چاپ : چهارم،: 1378 ش، ص : 61
[3] ـ «وَ الْمُؤْمِنُونَ وَ الْمُؤْمِناتُ بَعْضُهُمْ أَوْلِیاءُ بَعْضٍ...»توبه :71
[4] ـ کلینی،یعقوب؛اصول کافی،تحقیق علی اکبر غفاری،نشر دارالکتب الإسلامیة،چاپ ششم،1375ش،ج2،ص164،ح6
[5] ـ مجتبوى، سید جلال الدین؛ علم اخلاق اسلامى، انتشارات حکمت، چاپ : چهارم، 1377 ش، ج : 3 ص : 302
[6] ـ نراقى، ملا احمد؛معراج السعادة، انتشارات هجرت ،چاپ : پنجم،1377 ش ،ص : 507
[7] ـ شبر، سید عبد الله؛ الأخلاق، چاپ : مکتبة العزیزی قم،1374 ش ،ص : 102
[8] ـ نراقى، ملا احمد؛معراج السعادة، انتشارات هجرت ،چاپ : پنجم،1377 ش ،ص : 558
[9] ـ عن الباقر (ع) قال: قال رسول اللّه (ص):«من سر مؤمنا فقد سرنی، و من سرنی فقد سر اللّه»
[10] ـ و عنه (ع) قال:«تبسم الرجل فی وجه أخیه حسنة، و صرفه القذى عنه حسنة، و ما عبد اللّه بشی‌ء أحب إلى اللّه من إدخال السرور على المؤمن.» شبر، سید عبد الله؛ الأخلاق، چاپ : مکتبة العزیزی قم،1374 ش، ص : 108
[11] ـ و قال (ص):«إنّ من أحبّ الأعمال إلى اللّه إدخال السرور على المؤمن و أن یفرّج عنه غمّا أو یقضی عنه دینا أو یطعمه من جوع» فیض کاشانى، ملا محسن؛ المحجة البیضاء، تصحیح و تعلیق، على اکبر غفارى، چاپ : دفتر انتشارات اسلامى، چاپ : چهارم،1417ق ج : 4 ص : 404
[12] ـ قال رسول اللّه (ص) :«من قضى حاجة لأخیه فکأنّما خدم اللّه عمره» همان،ص : 404
[13] ـ قال رسول اللّه (ص) :«من مشى فی حاجة أخیه ساعة من لیل أو نهار قضاها أو لم یقضها کان خیرا له من اعتکاف شهرین»«». همان، ص : 404
[14] ـ قال رسول اللّه (ص) :« من فرّج عن مغموم أو أعان مظلوما غفر اللّه له ثلاثا و سبعین مغفرة» همان،ص : 404
[15] ـ و عنه(ع) قال: قال رسول اللّه (ص):«من أعان مؤمنا نفس اللّه عنه ثلاثا و سبعین کربة واحدة فی الدنیا و اثنتین و سبعین کربة عند کربته العظمى حیث یتشاغل الناس بأنفسهم. » شبر، سید عبد الله؛ الأخلاق، چاپ : مکتبة العزیزی قم،1374 ش
، ص : 103
[16] ـ نراقى، ملا احمد؛معراج السعادة، انتشارات هجرت ،چاپ : پنجم،1377 ش ،ص : 508