خبرگزاری اهل بیت (ع) / ابنا:
شبهه: حکم زدن زن توسط شوهر که در قرآن آمده چیست؟ یعنی اگر زن به حرف شوهرش گوش نکرد می توان او را زد؟
پاسخ: این پرسش مربوط به آیه ۳۴ سوره نساء است.
در این آیه قرآن، ابتدا زنان مسئولیت پذیر با جملۀ فَالصَّالِحاتُ قانِتاتٌ حافِظاتٌ لِلْغَیبِ بِما حَفِظَ اللَّهُ؛ مورد تمجید واقع شده اند،
سپس برای زنانی که در مسائل زناشویی مسئولیت گریز هستند یک برنامه اصلاحی چند مرحله ای مطرح شده است که «تنبیهِ تأدیبی» در مرحله پایانی نسخه درمانی زنان ناشزه (مسئولیت ناپذیر نسبت به وظایف زناشویی) قرار دارد.
باید توجه داشت که مسئله تنبیه بدنی در مورد افراد متخلف (چه مرد و چه زن) موضوعی نیست که منحصر به قرآن و اسلام باشد، در تمام قوانین دنیا هنگامی‌که مسیرهای مسالمت آمیز برای وادار کردن افراد متخلف به انجام وظایف و مسئولیت خود، مؤثر واقع نشود متوسل به برخی روش‌های سخت می شوند تا جلوی ناهنجاری ها را قبل از اینکه به مراحل بدتر و لاعلاج برسد کنترل و درمان کنند.
پس کاملاً روشن است که مفاد و معنای این آیه قرآن، بدان معنا نیست که هر مردی مجاز باشد تا زن خود را بزند، بلکه تنبیه بدنی، آن هم با هدف اصلاح و تأدیب مربوط به زنان متخلف است،
لذا هیچ مردی مجاز نیست نسبت به زنی که در قبال خانواده مسئولیت پذیر بوده و به وظایف خود عمل می کند، دست بلند کند.
نشوز از برآمدن و برخاستن است: واِذا قیلَ انشُزوا فانشُزوا؛ این برآشفتن و برآمدن اختصاصی به زن ندارد.
سر برتافتن همسر از تمکین نسبت به وظایف متقابل همسری را «نشوز» گویند که نوعی پرخاش و برافروختگی نسبت به قانون همسری است.
مراحل برخورد با زن ناشزه (متخلف)
با نمایان شدن نشانه های ناسازگاری و خوف نشوز، به ترتیب در سه مرحله برنامه های اصلاحی «موعظه، قهر و تأدیب» اجرا می گردد:
1- پند و اندرز: (فَعِظوهُنّ)؛ آنان (زنان ناشزه) را موعظه کنید.
2- قهر و هجر: اگر موعظه مؤثر نشد در بستر از آنان جدا شوید تا متنبّه گردند؛ «و اهجُروهُنَّ فِی المَضاجِع» روشن است که در این مرحله درمانی به قهر و جدایی مطلق و عمومی دستور نداده، بلکه به جدایی محدود و مقید امر کرده است.
یعنی این نوع قهر و جدایی باید به اندازه ای باشد که اثرگذار باشد و زن ناشزه را متنبه سازد.
3- تنبیه بدنی: اگر پند و اندرز بر زن ناشزه و متخلف کارگر نیفتاد، به قهر و جدایی هم بی اعتنایی کرد، نوبت به سومین مرحله اصلاحی می رسد، چون این زن احتمالاً دلداده دیگری است و به شوهر دل بستگی ندارد.
شوهر عادل باید نهی از منکر کند و او را از ادامه معصیت بازدارد و به وظایف شرعی خود وادارد. نهی از منکر واجب است و برای اجرای آنچه کسی سزاوار است، بیگانه یا خودی؟
بدیهی است که بهتر است پای اجانب به حریم خانواده و ناموس کسی باز نشود و خود شوهر بازدارندگی از گناه زن را عهده دار شود.
معنای این سخن، قیومیت حکم خدا بر زن است نه قیم بودن مرد بر زن، پس شوهر در این‌گونه موارد، از باب نهی از منکر همسرش را تنبیه می کند؛ نه در موارد دیگر، هرچند وی کارهای متعارف خانه را انجام ندهد.
گفتنی است که تنبیه بدنی نباید افراطی باشد؛ یعنی سبب زخم، شکستگی و کبودی گردد، از این رو در برخی روایات تعبیر «ضرب بالسواک» یعنی با چوب مسواک تنبیه کنند.
از این حدیث بر می آید که در صورت تجویز زدن، شوهر حق ندارد به دلخواه خود برابر غضب و عصبانیت بزند، بلکه باید به میزان و کیفیتی بزند که تنبّه آور باشد.
مراد از «ضرب بالسواک» تنبیه بدنی است که به حدّ جرح و کبودی نرسد، چنان‌که پیامبر اکرم (ص) فرمودند: «اضربوهنّ إذا عصینکم فی المعروف ضرباً غیر مبرِّح».
در آیه ۳۴ سوره نساء، ابتدا زنان مسئولیت پذیر مورد تمجید واقع شده اند، سپس برای زنان مسئولیت گریز یک برنامه اصلاحی چند مرحله ای مطرح شده است که «تنبیهِ تأدیبی» در مرحله پایانی نسخه درمانی زنان ناشزه قرار دارد.
و این بدان معناست که مسئله تنبیه بدنی در مورد افرادی مجاز شمرده است که هیچ یک از مراحل نسخه درمانی درباره آنان مفید واقع نشود و مسلم است که اگر یکی از این مراحل مؤثر واقع شود و زن به انجام وظیفه خود اقدام کند مرد حق ندارد بهانه گیری کرده، درصدد آزار زن برآید.
تنبیه بدنی در مورد افراد متخلف (چه مرد و چه زن) موضوعی نیست که منحصر به قرآن و اسلام باشد، در تمام قوانین دنیا هنگامی‌که مسیرهای مسالمت آمیز برای وادار کردن افراد متخلف به انجام وظایف و مسئولیت خود، مؤثر واقع نشود، متوسل به برخی روش های سخت می شوند تا جلوی ناهنجاری ها را قبل از اینکه به مراحل بدتر و لاعلاج برسد، کنترل و درمان شود.
نباید از این نکته غفلت داشت که «تنبیه» مورد نظر بخشی از فرآیند درمان است و باید ملایم و خفیف باشد به طوری که نه موجب شکستگی و نه مجروح شدن گردد و نه باعث کبودی بدن؛
و پیداست که مسئولیت مرد در مورد زنان ناشزه به خاطر این است که حتی الامکان این‌گونه مشکلات در درون خانواده حل شود و پای اجانب به حریم خانواده و مشکلات ناموسی باز نشود.
و معنای این سخن، قیومیت حکم خدا بر زن است نه قیم بودن مرد بر زن، پس شوهر در این‌گونه موارد، از باب نهی از منکر (نشوز و تخلف) تنبیه می کند.
مردان هم درست همانند زنان در صورت تخلف از وظایف خود، مجازات و تأدیب می گردند، منتها چون این کار غالباً از عهده زنان خارج است، حاکم شرع موظف است که مردان متخلف را از طرق مختلف و حتی از طریق تعزیر (مجازات بدنی) به وظائف خود آشنا سازد.
پی نوشت ها و منابع:
1- جوادی آملی، عبدالله، تفسیر تسنیم، جلد ۱۸، صص ۵۴۴-۵۷۷.
2- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۳، صص ۳۷۰- ۳۷۴.
3- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع‌البیان فی تفسیر القرآن، تهران، انتشارات ناصرخسرو، چاپ سوم،ش ۱۳۷۲، ج۳، ص۶۹. عن أبی‌جعفر علیه‌السلام: أنّه الضرب بالسواک.
4- ابن اثیر، مبارک بن محمد، النهایه فی غریب الحدیث و الأثر، قم، مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان، چاپ چهارم، ۱۳۶۷ ه.ش، ج۱، ص۱۱۳.
5- سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، الدر المنثور فی تفسیر المأثور، قم، کتابخانه آیه الله مرعشی نجفی، چاپ اول، ۱۴۰۴ ق، ج۲، ص۵۲۲.