خبرگزاری اهل بیت (ع) / ابنا:
شبهه: چرا باید مرجع تقلید داشته باشیم و از کسی که مثل خودمان است تقلید کنیم؟ مگر خودمان عقل نداریم؟
پاسخ: عقیده مسلمان به اصول دین باید از روی دلیل باشد (نه تقلیدی)،
ولی در احکام غیر ضروری دین باید یا انسان خودش مجتهد باشد که بتواند احکام را از
روی دلیل به دست آورد، یا از مجتهد تقلید کند.
یعنی عالم ترین کارشناس فقهی را یافته و در احکام شرعی از او تبعیت کند، یا از
راه احتیاط طوری عمل کند که یقین داشته باشد تکلیف خود را انجام داده است.
مثلاً اگر عده ای از مجتهدان عملی را حرام می دانند و عده ای دیگر می گویند
حرام نیست، آن عمل را انجام ندهد و اگر عملی را بعضی واجب و بعضی مستحب می دانند،
آن را به جا آورد. پس کسانی که مجتهد نیستند و نمی توانند به احتیاط عمل کنند،
واجب است از مجتهد تقلید نمایند.
اگر فردی بخواهد اعمالش را بر اساس قرآن و سنّت انجام دهد، باید قرآن
و تفسیر و علومی را که وابسته به آن است،به طور تخصصّی بداند. همین طور باید سنّت
را که عبارت است از قول، عمل و تقریر (تأیید گفتار و اعمال دیگران توسط معصوم)
کاملاً بشناسد.
یعنی با علوم حدیث آشنا باشد که عبارت است از: علم رجال (شرح حال راویان حدیث) و
سلسله سند، درایه (فهم دلالت روایات)، شأن نزول روایات، قرائن حالی و مقالی، تقیه،
حقیقت و مجاز، تعارض روایات با روایات یا تعارض روایات دیگر با آیات و تزاحم مصالح
و....
چنین فردی که به قرآن و سنّت با کیفیت مذکور آگاهی داشته باشد، می تواند
طبق قرآن و سنت، آن طور که می فهمد عمل نماید. به چنین فردی متخصّص علوم اسلامی یا
مجتهد و فقیه می گویند و تقلید کردن برای او جایز نیست.
امّا اگر کسی از نظر علم و آگاهی به حد مذکور نرسیده باشد، عقل حکم می کند از یک یا
چند متخصّص علوم اسلامی بپرسد و طبق آن عمل نماید. این راهکار مقتضای عقل خداداد
است و قرآن هم به همین مطلب تصریح فرموده: «فاسئلوا اهل الذّکر إن کنتم لا تعلمون؛ اگر نمی دانید از آگاهان بپرسید.»
تقلید، سؤال از اهل ذکر یا
رجوع به مجتهد و متخصّص است، همان طور که مردم چه مسلمان و چه غیر مسلمان در مسائلی
که تخصّص ندارند، به متخصّصان مراجعه می کنند، مثلاً اگر ماشینشان خراب شد به
مکانیک مراجعه می‌کنند یا اگر بیمار شدند به پزشک مراجعه می کنند.
بنابراین همان طور که انسان در اکثر مسائل روزمره از متخصصان پیروی می کند، در
مسائل دینی نیز اگر متخصّص نیست، باید به متخصّص (مرجع تقلید) مراجعه کنند. این
مراجعه را «تقلید» می گویند.
پس تقلید از فقها نه تنها خلاف عقل نیست، بلکه از باب رجوع غیر متخصص
به متخصص می باشد که حکم عقل است. اگر کسی که باید تقلید کند، تقلید نکرده و
اعمالی را انجام دهد مانند بیماری است که خودسر دارو مصرف کند. چه بسا عوض این که
بهبودی حاصل شود بیماری اش افزون شود.
در روایات این حکم عقل تأیید شده است. امام عسکری (ع) فرمود: «از بین فقها آنان که
حافظ و نگهبان دین اند و خود را از گناه و آلودگی حفظ می کنند و با هوا های
نفسانی مبارزه می کنند و مطیع اوامر الهی و جانشینان اویند، بر همگان لازم است که
از آنان تقلید کنند.»
مراد از «همگان» یعنی کسانی که در علوم اسلامی مجتهد و متخصص نیستند، گرچه در علوم
دیگر متخصص باشند، مثلاً اگر استاد دانشگاه یا پزشک در علوم اسلامی مجتهد نباشد باید
تقلید کند، چنان که مرجع تقلید در مسائل پزشکی و مهندسی از پزشک و مهندس تبعیت و
تقلید می کند.
بنابر این در احکام دین، به حکم عقل، شخص یا باید مجتهد باشد که بتواند احکام را از روی دلیل به دست آورد یا از مجتهد تقلید کند، وکسانی که مجتهد نیستند و نمی توانند به احتیاط عمل کنند، واجب عقلی است که از مجتهد تقلید کنند.
منابع:
1- امام خمینی، توضیح المسائل، مسئلة ۱.
2- نحل(۱۶) آیه ۴۳.
3- بحار الانوار ج۲، ص۸۸.
4- امام خمینی، توضیح المسائل، مسئلۀ ۱۴.