خبرگزاری اهل بیت(ع) / ابنا: ابوالفضل محمدبن حسین بیهقی در 385 هـ.ق در قریه‌ی «حارث آباد بیهق» به دنیا آمد، بعد از کسب فضایل در «نیشابور» به «دیوان رسایل محمودی» راه جست و خدمت «خواجه بونصر مشکان» به کار پرداخت. همچنان در خدمت سلاطین غزنوی بود تا در زمان «عزالدوله عبدالرشید» که در سال (440 هـ.ق) سلطنت یافت، چندی «صاحب دیوان» انشاء گردید، اما به تهمت حاسدان معزول شد و در سال (443 هـ.ق) که «طغرل» بر «عبدالرشید» خروج کرد و او را کشت، بیهقی با جمعی دیگر از درباریان زندانی شد و یک سال در زندان بود. ابوالفضل در اواخر سلطنت «فرخزاد» از کارهای دیوانی کناره گرفت تا این که در سال (470 هـ.ق) وفات یافت.[1]
در کتاب بیهقی، هم سنت‌های طبیعی پارسی خراسان، یعنی استواری و پاکیزگی زبان و واژگان و ویژگی‌های دستوری و ادبی مشخص به کار آمده و هم بدعتهای ویژه‌ای که زمینه و زمانۀ خاص نیمه‌های قرن پنجم هجری ایجاب می‌کرده در آن به نحوی بدیع و دلپسند و متناسب با بلاغت طبیعی زبان فارسی آشکار شده است. از طرفی تاریخ بیهقی این دیبای خسروانی در وجه تاریخی آن، نشان دهندۀ کژی‌ها و نامرادی‌ها‌ی روزگار و انتقال از عصر درخشان مردم گرایی و ایران دوستی و خردمداری به دوران غلام بارگی و توطئه گری و کژراهی است.[2]
بنابراین اثر سترگ ارزش ادبی و تاریخی را توأمان حفظ کرده است زبان بیهقی زبانی است سخت توأم با احتیاط، و با همه تلخی‌ها و نصیحت‌هایی که در آن درج کرده، بسیار ملایم و محافظه کارانه است.[3]
تاریخ بیهقی علاوه بر ارزش تاریخی، از نظر زبانی نیز ارزش فراوان و انکارناپذیری دارد. این کتاب پر است از تعبیرات و ضرب‌المثل‌ها، کنایه‌ها، عبارات فعلی و... که کتاب را به عنوان مأخذی مهم برای زبان فارسی درآورده است.
از طرفی، ویژگی‌های اخلاقی نگارنده‌ی آن که حقیقت گویی، امانتداری و میانه‌روی در رأس آن است، متن این کتاب را از نظر محتوایی و تاریخی نیز ارزشمند کرده است، چنانکه متن این کتاب به عنوان سندی مهم و دست اول در مطالعات تاریخی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
نگارنده تاریخ بیهقی دارای جهانبینی متقن و استواری است که اعتقاد به خرد، بی‌اعتباری جهان و اعتقاد به مکافات عمل جزء محورهای اساسی آن است، او دارای سرشتی نیک و صادق بوده و در کنار همه اینها نسبت به کار خود تسلط داشته است وی با زبان و بیان شیرین و شاعرانه خود، اثری را خلق کرده که گذشت زمان آن را جاودانه‌تر می‌کند.[4]
منابع :
[1] . صفا، ذبیح الله؛ گنجینه سخن، (جلد اول)، امیر کبیر، تهران، چاپ دوم، ص301.
[2] . یاحقی، محمد جعفر و سیدی مهدی دیبای خسروانی؛ جامی(کوتاه شدۀ تاریخ بیهقی)، تهران، 1373 چاپ اول، ص21.
[3] . همان؛ ص23.
[4] . برای اطلاعات دیگر ر. ک. به: یادنامه ابوالفضل بیهقی؛ انتشارات دانشگاه، فردوسی مشهد، چاپ دوم، 1374.
آثار:
مهم‌ترین اثر بیهقی، تاریخ مشهور او، «تاریخ بیهقی» می‌باشد که از امهات کتب تاریخ و ادب فارسی در شرح سلطنت «آل سبکتکین» در سی مجلد است که در آن از تشکیل دولت «غزنوی» تا اوایل «سلطان ابراهیم بن مسعود» سخن رفته است، اما اکنون فقط قسمتی از آن که مربوط به سلطنت «مسعود بن محمود غزنوی» و «تاریخ خوارزم» از زوال دولت «آل مأمون» و افتادن آن به دست سلطان محمود و حکومت «آلتون تاش حاجب» در آن سامان تا غلبه‌ی «سلاجقه» موجود است. درباره‌ی سبک و شیوه نگارش این کتاب و مؤلف آن سخن بسیار گفته و نوشته‌اند و از میان همه نوشته‌ها به قول «استاد فیاض» که بیهقی‌شناس یگانه‌ی روزگار ما بود، بسنده می‌کنیم که فرمود: بیهقی گزارشگر حقیقت بود. علاوه بر این کتاب، «ابن فندق» کتاب دیگری به نام «زینة الکتاب» در آداب کتابت بدو نسبت داده است.در کتاب بیهقی، هم سنت‌های طبیعی پارسی خراسان، یعنی استواری و پاکیزگی زبان و واژگان و ویژگی‌های دستوری و ادبی مشخص به کار آمده و هم بدعتهای ویژه‌ای که زمینه و زمانۀ خاص نیمه‌های قرن پنجم هجری ایجاب می‌کرده در آن به نحوی بدیع و دلپسند و متناسب با بلاغت طبیعی زبان فارسی آشکار شده است. از طرفی تاریخ بیهقی این دیبای خسروانی در وجه تاریخی آن، نشان دهندۀ کژی‌ها و نامرادی‌ها‌ی روزگار و انتقال از عصر درخشان مردم گرایی و ایران دوستی و خردمداری به دوران غلام بارگی و توطئه گری و کژراهی است.[2]
بنابراین اثر سترگ ارزش ادبی و تاریخی را توأمان حفظ کرده است زبان بیهقی زبانی است سخت توأم با احتیاط، و با همه تلخی‌ها و نصیحت‌هایی که در آن درج کرده، بسیار ملایم و محافظه کارانه است.[3]
تاریخ بیهقی علاوه بر ارزش تاریخی، از نظر زبانی نیز ارزش فراوان و انکارناپذیری دارد. این کتاب پر است از تعبیرات و ضرب‌المثل‌ها، کنایه‌ها، عبارات فعلی و... که کتاب را به عنوان مأخذی مهم برای زبان فارسی درآورده است.
از طرفی، ویژگی‌های اخلاقی نگارنده‌ی آن که حقیقت گویی، امانتداری و میانه‌روی در رأس آن است، متن این کتاب را از نظر محتوایی و تاریخی نیز ارزشمند کرده است، چنانکه متن این کتاب به عنوان سندی مهم و دست اول در مطالعات تاریخی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
نگارنده تاریخ بیهقی دارای جهانبینی متقن و استواری است که اعتقاد به خرد، بی‌اعتباری جهان و اعتقاد به مکافات عمل جزء محورهای اساسی آن است، او دارای سرشتی نیک و صادق بوده و در کنار همه اینها نسبت به کار خود تسلط داشته است وی با زبان و بیان شیرین و شاعرانه خود، اثری را خلق کرده که گذشت زمان آن را جاودانه‌تر می‌کند.[4]
منابع :
[1] . صفا، ذبیح الله؛ گنجینه سخن، (جلد اول)، امیر کبیر، تهران، چاپ دوم، ص301.
[2] . یاحقی، محمد جعفر و سیدی مهدی دیبای خسروانی؛ جامی(کوتاه شدۀ تاریخ بیهقی)، تهران، 1373 چاپ اول، ص21.
[3] . همان؛ ص23.
[4] . برای اطلاعات دیگر ر. ک. به: یادنامه ابوالفضل بیهقی؛ انتشارات دانشگاه، فردوسی مشهد، چاپ دوم، 1374.