خبرگزاری اهل بیت (ع) / ابنا: در اسلام، احترام به تمام مخلوقات خداوند، اعم از انسان، حیوان و
گیاه واجب است. تمام موجودات زنده حق حیات دارند و باید مورد احترام قرار بگیرند.
آیات و روایات متعددی در منابع اسلامی بر اهمیت حفظ محیط زیست و احترام به طبیعت
تأکید می کنند.
انسان، به عنوان خلیفه خدا در زمین، موظف است از زمین و تمام موجودات زنده در آن مراقبت
کند. تخریب محیط زیست، آلودگی، اسراف منابع طبیعی و بی رحمی نسبت به طبیعت از
نگاه اسلام گناه است. با کاشتن درخت، حفاظت از خاک و آب، کاهش مصرف، عدم آسیب به
طبیعت و... می توانیم به حفظ این گنجینه‌های الهی کمک کنیم.
کاشت درخت، مراقبت از آن ها و عدم تخریب محیط زیست، نه تنها در دنیا برای انسان
ثمر بخش خواهد بود، بلکه در آخرت نیز پاداش نیکویی خواهد داشت.
ذی شعور و ذی حق
گیاهان، به عنوان موجودات زنده و دارای شعوری که از قدرت رشد، تولید
مثل و پاسخ به محرک های محیطی برخوردارند، ذی حق ذاتی هستند و احترام به آن ها
واجب است.
ذی حق ذاتی بودن به معنای آن است که گیاهان، به‌طور ذاتی، حق حیات، حق برخورداری
از شرایط مناسب برای رشد و تکامل و حق عدم تعرض به آن‌ها را دارند.
این حقوق، از فطرت زنده بودن گیاهان نشأت می گیرد و خداوند چنین حقی را به
گیاهان بخشیده است. از این رو تمام موجودات زنده، صرف نظر از سطح آگاهی آن ها،
شایسته احترام اخلاقی هستند.
شکر نعمت
خداوند در جای جای قرآن به نعمات الهی اشاره کرده است. یکی از این
نعمات درختان و گیاهان اند. قرآن در سوره مبارکه عبس می فرماید:
«پس انسان باید به خوراک خود بنگرد که ما آب را به صورت بارشی فرو ریختیم
آنگاه زمین را با شکافتنی [لازم] شکافتیم* پس در آن دانه رویانیدیم و انگور و سبزی
و زیتون و درخت خرما و باغ های انبوه و میوه و چراگاه [تا وسیله] استفاده شما و
دام هایتان باشد.»
شکر گاهی زبانی است بدین معنا که انسان با زبان، شاکر خدای خویش باشد
و بالاتر از آن شکر عملی است بدین معنا که انسان با رفتار و عمل خویش شکر گذاری
نماید.
عدم آسیب به درختان، رسیدگی به آن ها، بهره بردن درست از ثمرات آن ها و دوری از
اسراف را می توان از جمله مؤلفه های شکر عملی دانست. از دیگر سو، لزوم این
رفتارها را می توان از حقوق طبیعی گیاهان، درختان و طبیعت دانست.
تعدی به طبیعت
قرآن می فرماید: «ای کسانی که ایمان آورده اید! چیزهای پاکیزه را که
خداوند برای شما حلال کرده است، حرام نکنید! و از حدّ، تجاوز ننمایید! زیرا خداوند
متجاوزان را دوست نمی دارد.»
تجاوز به طبیعت را می توان از مصادیق تعدی دانست. در این آیه قرآن
اعلام می کند که خداوند متجاوزان را دوست ندارد؛ بنابراین می توان چنین نتیجه
گرفت که طبیعت و از جمله درختان و گیاهان دارای حق هستند و خدا نیز از حق آن ها
دفاع کرده و تعدی نسبت به آن ها را مذموم شمرده است.
ممنوعیت فساد
«و هرگز در زمین پس از آنکه کار آن (به امر حق
و شرع رسول حق) نظم و صلاح یافت به فساد و تباه کاری برنخیزید.»
قطع بی رویه درختان، آلودگی خاک و آب، نابودی گونه های گیاهی و جانوری و ایجاد زباله،
همه از مصادیق فساد در زمین هستند. محیط زیست، امانتی الهی در دستان ماست و حفظ و
نگهداری از امانت، وظیفه ای شرعی و اخلاقی است.
طبیعت در روایات
در روایات زیادی به اشکال مختلف توصیه به حفظ محیط زیست شده و این
آموزه ها را می توان اثبات کننده حقوق
طبیعی درختان و گیاهان دانست. منع شکستن شاخه‌ها، تشویق به غرس نهال، آبیاری گیاهان
و محافظت از آن ها از جمله توصیه هایی است که در روایات به آن اشاره شده است.
این تأکید ها تا جایی است که حتی پیامبر به کسانی که در بحبوحه جنگ قرار دارند سفارش
می کند تا به درختان و گیاهان آسیبی نرسانند: «درخت برای او (انسان) آفریده شده
است و او مکلّف است که آن را در زمین بنشاند، آب دهد و به آن رسیدگی (و از آن
حفاظت) کند.»
منابع:
1- سوره عبس، آیات 24 تا 32.
2- سوره مائده، آیه 87.
3- سوره اعراف، آیه 56.
4- مفضل بن عمر، شگفتی‌های آفرینش (ترجمه توحید مفضل)، مترجم: میرزایی،
نجف علی، قم، مؤسسه انتشارات هجرت، چاپ پنجم، 1377 ه.ش، ص 81.