خبرگزاری اهل بیت (ع) / ابنا:
پرسش: برای گناهان، چند بار باید توبه کرد؟ آیا هر بار یادمان آمد باید باز توبه کنیم یا یک‌بار توبه کافی است؟
پاسخ: لطف خداوند شامل حال انسان گشت و بابی به نام توبه برای بازگشت دوباره انسان
به آغوش خداوند باز شد. مهربانی او اقتضا می کند که اگر صدبار هم توبه خویش را
شکستیم باز به سوی او برگردیم چرا که او کریم است و با کریمان کارها دشوار نیست.
برخی تصور می کنند به محض اینکه از انجام گناه خود پشیمان شدند؛ یعنی توبه صورت گرفته
است حال آنکه برای توبه شرایطی وجود دارد که تا محقق نشود توبه انجام نمی پذیرد.
مهم ترین و اولین شرط توبه ندامت نسبت به انجام گناه است. وقتی انسان
گناه کرده و بعد از گناه خود حقیقتاً پشیمان شد؛ یعنی گام در مسیر توبه نهاده است.
قدم بعدی عزم و تصمیم جدی بر ترک گناه است؛ بدین معنا که انسان با خود و خدا قرار محکمی
ببندد مبنی بر ترک همیشگی گناه.
در ادامه وظیفه شخص توبه کار جبران گناهان گذشته است. چنانچه حق الله بر گردن اوست
باید ادا کند و اگر حق الناسی اعم از مادی و معنوی بر عهده دارد باید به جبران آن
همت گمارد و رضایت صاحب حق را بگیرد.
توبه دفعی یا تدریجی
آنچه در ترک گناه اولویت دارد، ترک دفعی گناه است؛ بدین معنا که انسان دفعتاً از
تمام گناهان توبه نماید و درصدد جبران همه خطاهای خویش برآید؛ اما چنانچه شخصی
چنین اراده ای را در خود سراغ ندارد می تواند به شکل تدریجی اقدام به توبه
نماید.
منظور از ترک تدریجی گناه این است که شخص یک یا چند گناهی که بیش از سایر گناهان
مبتلا می شود را انتخاب نموده و تمام همت خویش را بر ترک آن‌ها گمارد. بعد از
موفقیت در ترک این چند گناه، دوباره همین روش را برای ترک سایر گناهان به کار
گیرد.
بنابراین برای گناهان می توان یک بار توبه کرد و تمامی گناهان را کنار گذاشت و
یا هر دفعه برای تعداد مشخصی از گناه توبه نمود. اینکه انسان هر بار به یاد گناهان
خویش بیفتد، اگر گناهان را ترک نموده نیاز به توبه نیست؛ اما احساس ندامت و
پشیمانی و عذرخواهی از خداوند همواره حتی بعد از توبه بر ما لازم است.
البته این احساس تا جایی مورد تأیید است که انسان را به افسردگی و خمودی نکشاند؛
بلکه او را به فعالیت و جبران گناه و تلاش برای رسیدن به مقامات بالاتر ترغیب
نماید.
قرآن می فرماید: «وَهُوَ الَّذِی یَقْبَلُ التَّوْبَهَ عَنْ عِبَادِهِ وَیَعْفُو عَنِ
السَّیِّئَاتِ وَیَعْلَمُ مَا تَفْعَلُونَ؛ او
کسی است که توبه را از بندگانش می پذیرد و بدی ها را می بخشد و آنچه را انجام می
دهید می داند.»
فطرت پاک
انسان فطرتاً پاک آفریده شده و گناه، فطرت انسان را مکدر می کند؛ اما توبه از
گناه منجر می شود دوباره قلب انسان سلیم گردد و قلبی که سلیم شود ذاتاً مقبول خدا
می گردد.
امام باقر (ع) می فرمایند: «التَّائِبُ مِنَ الذَّنْبِ کَمَنْ لاذَنْبَ لَهُ، وَ
الْمُقیمُ عَلَى الذَّنْبِ وَ هُوَ مُسْتَغْفِرٌ مِنْهُ کَالْمُسْتَهْزِءُ؛ کسی که
از گناه خویش توبه [کامل و جامع الشرایط] کند، مانند کسی است که گناهی از او سر
نزده، امّا کسی که گناه را ادامه می دهد در حالی که از آن استغفار می کند،
مانند کسی است که استهزاء می نماید.»
انواع توبه
امام صادق (ع) می فرمایند:
«التَّوبَهُ حَبْلُ اللّه و مَدَدُ عِنایَتِهِ و لا بُدَّ للعبدِ مِن مُداوَمهِ
التّوبَهِ علی کُلِّ حالٍ و کلُّ فِرقَهٍ مِن العِبادِ لَهُم تَوبَهٌ، فتَوبَهُ
الأنبیاءِ مِنِ اضْطِرابِ السِّرِّ و تَوبَهُ الأصْفیاءِ مِن التَّنفُّسِ و
تَوبَهُ الأولیاءِ مِن تَلْوِینِ الخَطَراتِ و تَوبَهُ الخاصِّ مِن الاشْتِغالِ
بِغَیرِ اللّه و تَوبَهُ العامِّ مِن الذُّنوبِ؛
توبه، ریسمان خدا و لشکر عنایت اوست. بنده باید در هر حال بر توبه مداومت ورزد. هر
گروهی از بندگان را توبه ای است: توبه انبیا از اضطراب درون، توبه
اصفیا از نَفَس کشیدن [بدون یاد خدا]، توبه اولیا از وارد شدن خطورات گوناگون به دل،
توبه خاصّان از پرداختن به غیر خدا، و توبه عوام از گناهان است.»
منابع:
1. سوره شوری، آیه ۲۵.
2. الشیخ الکلینی، الکافی، المحقق / مصحح: غفاری علی‌اکبر و محمد آخوندی، تهران،
دارالکتب الإسلامیه، چاپ چهارم، ۱۴۰۷
ق، ج ۲، ص ۴۳۵.
3. المجلسی، الشیخ محمدباقر بن محمدتقی، بحارالانوار، مؤسسه الوفاء، چاپ دوم، ۱۴۰۳ هـ. ق، ج ۶، ص ۳۱.