خبرگزاری اهل بیت (ع) / ابنا:
پرسش: فرق حسد و غبطه در چیست؟ چگونه متوجه شوم به شخصی حسادت دارم یا غبطه می‌خورم؟
پاسخ: صفات خوب و بد بیشترین محتوای معارف اخلاقی را تشکیل می دهند؛
و بین صفات خوب و بد برخی کلیدی و ریشه ای و نقش مادر برای صفات دیگر است؛ یعنی
زمینه برای صفات دیگر مهیا می کند.
در بین صفات بد، حسادت و حسد بسیار نکوهش شده و زمینه بسیاری از صفات بد را مهیا
می کند. در مورد تعریف آن و فرق آن با غبطه نکاتی را مطرح می کنیم.
حسد که در فارسی از آن تعبیر به «رشک» می شود، به معنی «آرزوی زوال
نعمت از دیگران است، خواه آن نعمت به حسود برسد یا نرسد». بنابراین کار حسود یا
ویرانگری است، یا آرزوی ویران شدن بنیان نعمت هایی است که خداوند به دیگران داده
است، خواه آن سرمایه و نعمت به او منتقل شود یا نه!
در مقابل حسد، غبطه قرار دارد و آن این است که انسان آرزو کند که نعمتی همانند
دیگران یا بیشتر از آن ها داشته باشد، بی آنکه آرزوی زوال نعمت کسی را داشته
باشد.
در حدیثی از امام صادق (ع) می خوانیم: «انَّ الْمُؤْمِنَ یَغْبُطُ وَ
لَایَحْسُدُ، وَ الْمُنَافِقُ یَحْسُدُ وَ لَایَغْبُطُ؛
مؤمن غبطه می خورد، ولی حسد نمی ورزد، امّا منافق حسد می ورزد و غبطه نمی خورد.»
پس اگر دوست دارید شما هم مانند آن ها شوید بدون اینکه آن ها شکست بخورند یا نعمتی
از آن ها گرفته شود، شما حسود نیستید و غبطه می خورید. ولی اگر دوست دارید کلاً آن
ها هیچ موفقیتی نداشته باشند و شکست بخورند، حال چه شما جای آن ها باشید یا
اصلاً نباشید، این حسادت است و باید به درمان آن بپردازید.
اگر واقعاً حسادت دارید باید نکاتی پیرامون حسد عرض کنیم که حسد از
بیماری های خطرناک اخلاقی است که اگر انسان به درمان آن نپردازد دین و دنیای او
را تباه می کند. درمان این بیماری اخلاقی بر
دو اساس استوار است. علمی و عملی.
در قسمت علمی شخص حسود باید روی دو چیز مطالعه و دقّت کند؛ یکی پیامد ها و آثار ویرانگر
حسد از نظر روح و جسم و دیگر ریشه ها و انگیزه های پیدایش حسد. حسود باید بیندیشد
که این بیماری اخلاقی به زودی جسم او را بیمار می کند، مثل خوره روح او را می پوساند و از
بین می برد و خواب و آرامش را از او سلب می کند.
از طرفی باید انگیزه های حسد را به انگیزه های غبطه تبدیل کند و نیرو های
ویرانگر را به نیرو های سازنده مبدّل سازد. این معنی در حدیثی از امیر مؤمنان علی (ع)
نقل شده که فرمود:
«احْتَرِسُوا مِنْ سُورَهِ الْجُمَدِ وَ الْحِقْدِ وَ الْغَضَبِ وَ الْحَسَد وَ
اعِدُّوا لِکُلِّ شَیْءٍ مِنْ ذَلِکَ عِدَّهً تُجَاهِدُونَ بِهَا مِنَ الْفِکْرِ
فِی الْعَاقِبَهِ وَ مَنْعِ الرَّذِیلَهِ وَ طَلَبِ الْفَضِیلَهِ؛
خود را از شدّت بخل و کینه و غضب و حسد در امان دارید و برای مبارزه با هر یک از
این امور وسیله ای آماده سازید، از جمله تفکّر در عواقب سوء این صفات رذیله و راه
درمان و طلب فضیلت از این طریق.»
امّا از نظر عملی می دانیم تکرار یک عمل تدریجاً تبدیل به یک عادت
می شود و ادامه عادت تبدیل به ملکه و صفت درونی می گردد. حسود باید با استفاده
از ضد حسد به درمان پردازد که درمان هر بیماری دارویی است که از ضد آن تشکیل یافته
است.
در حدیثی از پیامبر اکرم (ص) می خوانیم: «اذَا حَسَدْتَ فَلَاتَبْغِ؛ هنگامی‌که
نسبت به کسی حسد پیدا کردی بر طبق آن عمل نکن و بر او ستمی روا مدار.»
شما در این مورد سعی کنید افراد را به خاطر موفقیتشان ستایش کنید، از آن ها هم
جلوی خودشان و هم پشت سرشان زیاد تعریف کنید و نه تنها در ذهن و فکرتان، بلکه به
صورت لسانی نیز از آن ها تعریف کنید و برای موفقیت شان دعا کنید.
حتی عملاً کمک کنید که در تخصصی که در آن احساس حسادت دارید، موفق شوند، راهنمایی شان
کنید، استادان خوب، کتب خوب و هر کمکی که می توانید بکنید که پیشرفت کنند، این
کار عملاً مثل آبی است روی آتش حسادت و باعث می شود کم کم حسادت تان نسبت به آن ها
کم بشود.
در حدیث دیگری از امیر مؤمنان آمده است که فرمود: «انَّ الْمُؤْمِنَ
لَایَسْتَعْمِلُ حَسَدَهُ؛ مؤمن حسد خود را به کار نمی گیرد.»
از جمله اموری که در درمان حسد بسیار مؤثر است راضی به رضای حق بودن و تسلیم در
برابر اراده او شدن و قانع به زندگی خویش گشتن است.
در حدیثی از امیر مؤمنان (ع) می خوانیم: «مَنْ رَضِیَ بِحَالِهِ لَمْ
یَعْتَوِرَهُ الْحَسَد؛ کسی که به آنچه دارد راضی باشد، حسد در امان او را نمی گیرد.»
به نعمت هایی که خدا به شما داده زیاد فکر کنید تا حس سپاس گذاری تان تقویت و حس
حسادت تان کم تر شود.
در نهایت برای موفقیت خودتان هدف های بلند را طرح و برنامه ریزی کنید و تلاش
کنید به آن ها برسید، وقتی هدف و برنامه داشته باشید و مشغول کارهای مفید باشید،
احساس پیشرفت می کنید و طبیعتاً احساس رضایت می کنید و کمتر حسادت می تواند روی
شما اثر منفی بگذارد.
منابع:
1. مکارم شیرازی، اخلاق در قرآن، ج2، ص 136، قم.
2. شیخ کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، قم، مؤسسه دارالحدیث العلمیه الثقافیه، قم
1429 ق- 1387 ش، ج 2، ص 307، ح 7.
3. عبدالواحد تمیمی آمدی، تصنیف غررالحکم، ص 300، ح 6806. دفتر تبلیغات، قم، 1366
ش.
4. ابن شعبه حرانی، تحف العقول، ص 50. جامعه مدرسین، قم،1404 ق.
5. بحارالانوار، ج 55، ص 323، حدیث 12، موسسه الوفاء، بیروت، 1404 ق.
6. عبدالواحد تمیمی آمدی، تصنیف غررالحکم، ص 300، ح 6808. دفتر تبلیغات، قم، 1366
ش.