خبرگزاری اهل بیت (ع) / ابنا: در گلستانِ وجودِ انسان، گُلی خوش بو و نایاب به نامِ حیا وجود دارد. حیا صفتی است که از درکِ حضورِ ناظری آگاه، سرچشمه می گیرد. این ناظر می تواند خداوندِ مهربان، ائمه معصومین (ع)، فرشتگانِ الهی، نفسِ خویشتن و یا دیگر انسان ها باشد.
انسانِ باحیا حتی در خلوت و تنهایی، در برابرِ آفریننده هستی و وجدانِ خویش، احساسِ
مسئولیت می کند و از هرگونه عملِ ناشایست، دوری می گزیند.
حیا، در تعاملاتِ انسان با دیگران نیز نقشی اساسی ایفا می کند. انسانِ باحیا، در گفتار
و رفتارِ خود، همواره احترامِ دیگران را حفظ می کند و از هرگونه رفتاری که موجبِ
آزرده خاطر شدنِ آن ها شود، پرهیز می نماید.
در فرهنگِ غنیِ اسلام، حیا، مفهومی ژرف و فراتر از صرفِ احساسِ شرم و خجالت در
انسان است. حیا ستون شخصیت انسان است. هر چه این ستون استوارتر باشد، بنای شخصیت
نیز وزین تر و باشکوه تر خواهد شد. در پرتو حیا، رفتار
انسان سنجیده تر و متین تر می گردد و از هر آنچه باوقار و آراستگی شخصیت مغایر باشد،
دوری می گزیند.
فطری بودن حیا
انسان به طور فطری تمایل دارد که از هر گونه نقص و عیبی مبرا باشد و در نظر
دیگران به عنوان فردی کامل و بدون ایراد شناخته شود. او از اینکه عیوب و نقاط
ضعفش برملا شود و مورد تمسخر و سرزنش دیگران قرار گیرد، احساس شرم و خجالت می کند.
بنابراین، حیا به عنوان یک بازدارنده عمل می کند و مانع از آن می شود که انسان
مرتکب کارهای زشت و ناپسند شود، چرا که می داند انجام این کارها موجب آشکار شدن
عیوبش و در نتیجه پشیمانی و سرافکندگی او خواهد شد.
اسباب حیا
عقل
پیامبر اسلام (ع) می فرمایند: «عقل موجب پیدایش حلم است و از حلم، علم و از علم،
رشد و از رشد، عفاف و از عفاف، خویشتن داری و از خویشتن داری، حیا و از حیا،
وقار و از وقار، مداومت بر عمل خیر و تنفّر از شرّ و از تنفّر از شر، اطاعت نصیحت
گوی، حاصل می گردد.»
ایمان
از امام باقر (ع) نقل شده است: «حیا و ایمان قرین یکدیگرند، پس هرگاه یکی از آن ها
برود دیگری نیز خواهد رفت.»
آثار و کارکردهای حیا
در روایات اسلامی، حیا به عنوان کلید بسیاری از خوبی ها و برکات معرفی شده است.
از جمله آثار و فواید آن می توان به موارد زیر اشاره کرد:
پیشگیری از گناه:
حیا مانع از آن می شود که فرد به سمت گناه و اعمال ناشایست کشیده شود. امام علی (ع)
می فرمایند: «الحَیاءُ یَصُدُّ عَنِ فِعلِ القَبیحِ؛ حیا، از کار زشت، باز می دارد.»
عفت و پاک دامنی:
حیا موجب حفظ عفت و پاک دامنی در برابر گناهان و شهوات می شود. امام علی (ع) می
فرماید: «علی قدر الحیاء تکون العفه؛ عفت و پاک دامنی به اندازه شرم و حیای انسان
است.»
کلید خوبی ها:
فرد باحیا تمایل بیشتری به انجام کارهای خیر و نیکو دارد. امام علی (ع) می فرماید:
«الْحَیاءُ مِفْتَاحُ کلِّ الْخَیرِ؛ شرم کلید هر خیری است.»
محافظت از عذاب:
امام علی (ع) می فرمایند: «الْحَیاءُ مِنَ اللَّهِ سُبْحَانَهُ وَ تَعَالَی تَقِی
[یقی من] عَذَابَ النَّارِ؛ شرم از خدا [انسان را] از
عذاب آتش مصون می دارد.»
منابع:
1. الحرانی، محمد الحسن بن علی بن الحسین بن شعبه، تحف العقول، بتصحیحه والتعلیق
علیه الغفاری، علی‌اکبر، قم، مؤسسه النشر الاسلامی، الطبعه الثانیه،1404 – ق،
ص 15.
2. المجلسی، الشیخ محمدباقر بن محمدتقی، بحارالانوار، مؤسسه الوفاء، چاپ دوم، ١٤٠٣
هـ. ق، ج 71، ص 331.
3. ری‌شهری، محمد، میزان الحکمه، قم، دارالحدیث، 1375. ه ش، ج 1، ص 717.
4. تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد، غررالحکم و درر الکلم، محقق / مصحح: رجائی، سید
مهدی، قم، دارالکتاب الإسلامی، چاپ دوم، 1410 ق، ج 1، ص 451.
5. همان، ص 30.
6. همان، ص 83.
7. همان، ص 121.
8. همان، ص 620.
9. الحرانی، محمد الحسن بن علی بن الحسین بن شعبه، تحف العقول، بتصحیحه والتعلیق
علیه الغفاری، علی‌اکبر، قم، مؤسسه النشر الاسلامی، الطبعه الثانیه،1404 – ق،
ص 45.
10. برقی، احمد بن محمد بن خالد، المحاسن، محقق / مصحح: محدث، جلال‌الدین، قم، دارالکتب
الإسلامیه، چاپ دوم،1371 ق، ج 1، ص 9.
11. تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد، غررالحکم و درر الکلم، محقق / مصحح: رجائی، سید
مهدی، قم، دارالکتاب الإسلامی، چاپ دوم، 1410 ق، ج 1، ص 330.